گزارشی از کارگاه «آشنایی با کاربست رویکردهای انسان‌شناختی در مطالعات قرآنی و اسلامی»
گزارشی از برگزاری کارگاه آنلاین «آشنایی با کاربست رویکردهای انسان‌شناختی در مطالعات قرآنی و اسلامی» آذرماه 99
پژوهشکده‌ی مطالعات قرآنی با همکاری انجمن مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی اقدام به برگزاری کارگاه آنلاین «آشنایی با کاربست رویکردهای انسان‌شناختی در مطالعات قرآنی و اسلامی» در روزهای دوشنبه 17 و دوشنبه 24 آذر 1399 کرد. در این کارگاه دکتر احمد پاکتچی (دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، دکتر سیدمحمدهادی گرامی (استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، دکتر فرهنگ مهروش (دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی)، دکتر یحیی میرحسینی (استادیار دانشگاه میبد یزد) و دکتر محمدحسین شیرزاد به تدریس پرداختند. کارگاه در ۱۲ ساعت (۸ جلسه ۱.۵ ساعته) در2 روز از ساعت 9 تا 12 و 14 تا 17 برگزار شد که به موارد زیر پرداخته شد:
انسان‌شناسی (آنتروپولوژی) یکی از شاخه‌های مهم مطالعات اجتماعی است؛ با این حال، مطالعاتی که درباره‌ی شناخت زیست و ساختمان بدن انسان و همچنین ماهیت انسان به شکل فلسفی است، انسان‌شناسی خوانده شده است. اما این اصطلاح بدون هیچ قرینه‌ای عمدتاً به انسان‌شناسی فرهنگی ـ اجتماعی انصراف دارد. گرچه نقطه تمرکز و تمایز انسان‌شناسی با خویشاوندان نزدیکش همچون جامعه‌شناسی مطالعه‌ی میدانی، جزئی، هم‌دلانه و از درون یک جامعه است، با این حال امکانات این دانش، محدود به مطالعه‌ی میدانی نیست.
انسان‌شناسان در کنار مطالعه‌ی میدانی همواره از مطالعه‌ی اسناد و شواهد مکتوب فرهنگی سخن گفته‌اند و از این ره‌گذر زمینه برای مطرح‌شدن جدی‌تر شاخه‌ای به نام انسان‌شناسی تاریخی فراهم شده است.
از سوی دیگر یکی از گرایش‌های کلاسیک در این‌رشته مطالعات دیرینه‌ی انسان‌شناسی بوده است که به مطالعه‌ی فرهنگ و حتی ساختار زیستی جوامع بدوی پرداخته است. به‌نظر می‌رسد انسان‌شناسی تاریخی و همین‌طور مطالعات دیرینه‌ی انسان‌شناسی درباره‌ی جوامع بدوی ظرفیت‌هایی را برای مطالعه با رفتار فرهنگی ـ اجتماعی صدر اسلام فراهم می‌کنند؛ جامعه‌ای که ویژگی‌های آن ـبه خصوص با توجه به پیش‌زمینه عصر جاهلی ـ بسیار مشابه جوامع بدوی است که انسان‌شناسان از آن سخن گفته‌اند. آشنایی با کاربرست نظریات و الگوهای انسان‌شناختی در حوزه‌ی مطالعات قرآنی و اسلامی می‌تواند منجر به فهم عمیق‌تری از آیات و آموزه‌های اسلامی و همچنین بازشناسی فرهنگی ـ اجتماعی جامعه‌ای که این آموزه‌ها در آن سر برآورده‌اند، شود.
در این کارگاه در جلسات اول و دوم، دکتر مهروش به شرح مفاهیم بنیادین، پیشینه و مکاتب دانش انسان‌شناسی پرداخت.
جلسات سوم و چهارم به چیستی انسان‌شناسی تاریخی و رویکرد اسنادی به انسان‌شناسی با ارائه دکتر پاکتچی اختصاص یافت.
در جلسه‌ی پنجم دکتر محمدحسن شیرزاد با ارائه‌ی مطالعه‌ی موردی «استطاعت سبیل» به ارائه‌ی بحث انسان‌شناسی حمل و نقل در بافت نزول قرآن کریم پرداخت و دکتر محمدحسین شیرزاد انسان‌شناسی امنیت در بافت نزول قرآن کریم را به عنوان یک‌نمونه موردی دیگر مورد بررسی قرار داد.
در جلسه‌ی ششم دکتر میرحسینی به معرفی حوزه‌های انسان‌شناسی و مطالعه‌ی کاربست آن در مطالعات اسلامی پرداخت. انسان‌شناسی خویشاوندی، انسان‌شناسی طبیعی، انسان‌شناسی دینی، انسان‌شناسی اقتصادی و ... از مواردی بود که در این جلسه به آن‌ها اشاره شد.
جلسه‌ی هفتم با تدریس دکتر گرامی به تبیین کاربست میان‌رشته‌ای انسان‌شناسی اختصاص یافت. در این جلسه دکتر گرامی با طرح چالش‌های میان‌رشتگی و ابهامات درونی رویکردهای انسان‌شناختی، به شرح درک میان‌رشته‌ای و ساختارمند اصطلاحات و گرایش‌های نزدیک به مطالعات اسلامی در انسان‌شناسی پرداخت. وی در ادامه در بحثی، امکان مطالعه میان‌رشته‌ای میان انسان‌شناسی و مطالعات اسلامی را بررسی کرد و اشاره‌ای به انواع مطالعات رایج میان‌رشته‌ای اسلامی انسان شناختی داشت.
جلسات آخر کارگاه نیز با ارائه‌ی دکتر پاکتچی به تعریف ماده‌ی فرهنگی و انسان‌شناسی تاریخی و زمینه‌های انسان‌شناسی در استعاره‌ها و رده‌بندی‌های قرآنی اختصاص یافت. در انتهای کارگاه نیز جلسه‌ی پرسش و پاسخ کوتاهی برگزار شد.
نظر شما :