گزارش پنل «مهارت خواندن متن ادبی» در دانشگاه مازندران

گزارش پنل «مهارت خواندن متن ادبی» در دانشگاه مازندران

به‌مناسبت هفته‌ی پژوهش، همایشی با عنوان «مهارت خواندن متن ادبی» روز 26 آذرماه 1399، در دانشگاه مازندران برگزار شد. این پنل از سوی گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی و گروه زبان‌شناسی این شورا با همکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، شعبه مازندران و انجمن نقد ادبی ایران، و با استقبال خوب علاقه‌مندان برگزار شد. دکتر قدسیه رضوانیان، عضو هیأت علمی دانشگاه مازندران و عضو شورای نقد متون و کتب علوم انسانی که دبیری علمی این همایش را بر عهده داشت، در مورد ضرورت برگزاری آن، چنین گفت: فکر اولیه‌ی این همایش آن‌جا شکل گرفت که ما دریافتیم بخش قابل توجهی از دانشجویان با امر خواندن به صورت یک «امر پروبلماتیک» مواجه نیستند. وی همچنین تأکید کرد: نظام آموزشی با غفلت از این مهم، به عنوان ‌مسئله، همواره سبب تداوم رویکرد سطحی‌نگر شده و زمینه‌‌ای برای رشد عقلانیت و تفکر انتقادی فراهم نمی‌کند این نوع نگاه به‌‌‌ویژه در رشته‌ی ادبیات که خواندنی در سطوحی دیگر و ابعادی دیگر را مطالبه می‌‌‌کند، تأمل‌‌‌برانگیز و چه‌بسا نگران‌‌‌کننده است. مواجهه سطحی، سهل‌‌‌گیرانه و تقلیل‌‌‌گرا با متن ادبی، نه‌تنها سبب بدفهمی و نافهمی متن می‌‌‌شود بلکه در سطح کلان، یکی از عوامل عمده‌‌‌ای است که جایگاه فروکاسته ادبیات را در نظام آموزشی رقم زده است. اگر چنان‌که هایدگر می‌‌‌گوید: خواندن، سنگ بنای اندیشیدن است، بی‌تردید سطحی‌خواندن، شالوده‌ی اندیشیدن را متزلزل می‌‌‌کند.
دکتر رضوانیان گفت: امیدوارم بتوانیم در شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی، با تداوم چنین نشست-هایی، اهمیت خواندن را به‌مثابه ‌مسئله، آن هم ‌مسئله‌‌‌ای بنیادین در اولویت توجه سیاست‌گذاران نظام آموزشی قرار بدهیم. ضمن این‌که با پروبلماتیک‌‌‌سازی آن برای دانشجویانمان، آنان را به خواندن انتقادی و پرسش‌گرانه سوق دهیم و از این رهگذر، تعریفی بایسته از رشته‌ی ادبیات ارائه دهیم.
بدین‌منظور هشت عضو هیأت علمی رشته‌‌‌های ادبیات فارسی و زبان‌‌‌شناسی در سخنرانی خود هر یک از زاویه‌ای خاص به این ‌مسئله پرداختند؛ دکتر مریم دانای‌طوس، در سخنرانی خود با عنوان «مهارت خواندن در برنامه درسی ملی» از ضعف جدی شاخص‌‌‌های آموزش خواندن و نبود الگوی مشخص برای این شاخص‌‌‌ها، هدف‌‌‌گذاری کلی و بدون توجه به خرده‌‌‌شاخص‌‌‌های مؤثر و در نتیجه سردرگمی دانش‌‌‌آموزان و عدم تجهیز آنان به مهارت‌‌‌های ضروری خواندن و درک متن سخن گفت. دکتر علی عربانی‌دانا و دکتر شیما نبی‌فر، با رویکرد روان‌‌‌شناسی زبان به ‌مسئله خواندن پرداختند و هر یک از زاویه‌‌ای خاص ‌مسئله‌ی سرعت خواندن و ارتباط آن با درک متن را در پیوند با رفتاربیولوژیک خواننده، بررسی کردند. دکتر قدسیه رضوانیان، از دشواره-های خواندن متن ادبی کلاسیک در نظام آموزشی سخن گفت و دلایل عمده درک نادرست ادبیات را درعدم آشنایی خوانندگان ادبیات با انگاره‌‌‌های بنیادین این رشته، تلقی حافظه مدار از ادبیات، گسسته‌‌‌خوانی ادبیات و عدم پیوند آن با پیش‌‌‌آموخته‌‌‌ها و تا حدی نیز واقعیت‌‌‌های زندگی دانستند. سپس دکتر محمود فتوحی، سخنرانی خویش را با پرسش «آیا خواندن ادبیات یک امر قراردادی است؟» آغاز کرد و در پاسخ به این پرسش، ابتدا از سه نوع خواندن سخن گفت. آنگاه با تمرکز بر خواندن به‌مثابه امر قردادی، از پیوند قراردادهای ادبی و ادبیت، نهادهای قراردادساز ادبی، و فهم منوط به آگاهی از قراردادهای ادبی سخن گفت. در ادامه دکتر علیرضا نیکویی، به موضوع استعاره‌‌‌های  خواندن پرداخت و پس از بیان انواع استعاره‌‌‌ها، از ماهیت استعاری متن سخن گفت که خواندن چگونه و براساس چه نقشه‌‌‌ای ره به فهم متن می‌‌‌برد و با تمرکز بر دو نوع استعاره استغراقی و استعاره تأملی به بحث  ادبیات به‌مثابه ابژه انتقالی پرداختند.
موضوع سخنرانی دکتر علی‌اصغر سلطانی، تحلیل انتقادی متن بود. وی از ویژگی واسطه‌گی زبان در بازنمایی واقعیت، روابط قدرت پنهان در زبان، برخورد ایدئولوژیک زبان با واقعیت و ادبیات به‌مثابه برساخته سخن گفت و خواندن و فهم متن را منوط به وقوف خواننده از این ویژگی زبان و پیوند آن با واقعیت دانست. در پایان دکتر احمد رمضانی، با موضوع علم‌‌‌سنجی مطالعات حوزه‌ی خواندن، از سال 71 به بعد، به کمیت و کیفیت مقالات نگاشته شده در موضوع خواندن پرداخت و با دسته‌بندی و تحلیل این مقالات، به دو ویژگی  کمّی و صرفاً نظری‌بودن این مقالات اشاره کرد.
رمضانی برای عملیاتی کردن دستاوردهای این مقالات و گذر از حیطه‌ی نظر به عمل،  پیشنهاد راه‌‌‌اندازی قطب پژوهشی خواندن را در پژوهشگاه علوم انسانی با مشارکت دانشگاه مازندران مطرح کرد که به‌نوعی بیانیه‌ی پایانی همایش نیز تلقی می‌‌‌شود. این همایش یک‌روزه، ساعت 20 به پایان رسید. امید که مدیران محترم گروه زبان و ادبیات فارسی و زبان‌‌‌شناسی شورای نقد متون و مدیران پژوهشگاه علوم انسانی که حامیان این همایش بودند، در ادامه‌ی طریق نیز این امر مهم را پی گیرند.