گزارش دومین پنل «تجربه‌های علوم انسانی و هنر در جامعه کنونی»
دومین پنل برگزار شده‌ی پژوهشکده‌ی دانشنامه نگاری ایران با عنوان:
«تجربه‌های علوم انسانی و هنر در جامعه کنونی»
به مناسبت هفته‌ی پژوهش دومین پنل «تجربه‌های علوم انسانی و هنر در جامعه کنونی»روز سه‌شنبه 25 آذرماه 1399، حول دو محور سخنرانی و رونمایی از دانشنامه‌ی عصب- روان‌شناسی زبان برگزار شد. در این پنل ابتدا چهار سخنرانی به ترتیب توسط دکتر احمد پاکتچی، دکتر مسعود رضایی، دکتر اصغر اسمعیلی و دکتر آندیا نعمتی ارائه شد. در پایان از دانشنامه‌ی عصب- روان‌شناسی زبان با حضور اساتید بزرگ حوزه‌ی زبان‌شناسی و عصبشناسی زبان توسط دکتر مصطفی عاصی، دکتر حسن عشایری، دکتر رضا نیلی‌پور، دکتر احمد پاکتچی، دکتر اصغر اسمعیلی، دکتر مسعود رضایی و دکتر مهلا آرین‌پور به صورت مجازی رونمایی شد که در ادامه از نظرتان می‌گذرد:
تحلیل مفهوم و ساختار دانشنامه‌ی آینده‌نگر
دکتر احمد پاکتچی
پژوهشکده‌ی دانشنامه‌نگاری
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
دکتر پاکتچی، سرپرست پژوهشکده‌ی دانشنامه‌نگاری در ابتدای سخنانش گفت: در طول دو سال گذشته که در سیاست‌های کلانِ پژوهشکده‌ی دانشنامه‌نگاری در دور تازه از فعالیت خود، بر تولید دانشنامه‌های آینده‌نگر تأکید کرده و بارها به مناسبت‌های مختلف در معرفی فعالیت‌های پژوهشکده از این هدفگذاری سخن آورده‌ام، این مفهوم گاه تلقی به شعار شده و گاه به گریز از تاریخ تأویل شده است. در توضیح باید گفت، دانشنامه از دو حیث می‌تواند آینده‌نگر باشد: هم این‌که ابزاری برای پیش‌بینی وضع آینده باشد و هم این‌که برای آینده‌ی فرهنگ‌سازی کند. از زمانی که اصحاب دائرة‌المعارف با محوریت دنیس دیدرو در فرانسه قرن هجدهم، به تدوین دانشنامه به معنای نوین آن دست زدند، هدف‌شان فرهنگ‌سازی برای آیندگان بود و همه تحلیل‌گران تاریخ فرهنگی فرانسه اذعان دارند که دانشنامه دیدرو، در زمینه‌سازی برای انقلاب فرانسه نقش مؤثری ایفا کرده است. بنابراین، اندیشیدن به دانشنامه آینده‌نگر، دانشنامه‌ای که آینده را بسازد، نه بدعتی در دانشنامه‌نگاری، بلکه بازگرداندن دانشنامه به جایگاه واقعی و بستر اصلی آن است که از بدو شکل‌گیری دانشنامه‌های جدید در نظر بنیانگذاران آن بوده است.
پاکتچی افزود: در سخن از نقش دانشنامه‌ها در پیش‌بینی آینده، باید گفت، آن‌چه در علم امروزی به‌عنوان آینده‌پژوهی شناخته می‌شود، از فنون و شگردهایی بهره می‌گیرد که بسیاری از آنها کاملاً در ساختار دانشنامه‌ها مطرح و قابل تحقق هستند و دانشنامه‌ها با مدیریت هوشمندانه و نظام‌مند می‌توانند شرایطی را فراهم آورند که اطلاعات ارائه شده از گذشته و حال، در خدمت پیش‌بینی وضع آینده قرار گیرند. در شمار فنون و شگردهای یاد شده می‌توان به استحصال نظام‌مندِ اطلاعات، معنادار کردن تاریخ و پیوستار در زمانی با نگاه تحلیلی و علت‌جویانه، جست‌وجوی قاعده‌ها و الگوها در روند وقایع و پدیده‌ها، مطالعه همه‌جانبه و چندوجهیِ پدیده‌ها و مطالعات بینارشته‌ای اشاره کرد که همگی در فلسفه دانشنامه‌ها نیز مطرح هستند و جایگاه مهمی دارند آشکار است که اگر آن‌چه گفته شد در سیاست‌گذاری و مدیریت راهبردی دانشنامه‌ها آگاهانه و با برنامه‌ریزی پیگیری و اجرا شود.
پاکتچی در خاتمه‌ی سخنانش گفت: دانشنامه مورد نظر ظرفیت زایش آگاهی ناظر به آینده را پیدا خواهد کرد. به همان نسبت، بی‌توجهی به این فنون و شگردها، عرضه کردن اطلاعات تاریخی با نگاهی صرفا حکایتی، و کور کردن روندهای تاریخی در گذشته‌ای منقطع از آینده و حتی گاه منقطع از زمان حال، چنین دستاوردی را به همراه نخواهد داشت. امید است که بتوان با فعال کردن این ظرفیت‌ها در دانشنامه‌ها، ارزش کاربردی آنها را به‌نحو قابل ملاحظه‌ای ارتقا داد و از دانشنامه‌نگاری در هر دو آگاهی از آینده و ساختن آینده بهره گرفت.
کرونا و محیط زیست
دکتر مسعود رضایی
پژوهشکده‌ی دانشنامه نگاری
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
در ادامه‌ی نشست دکتر رضایی گفت: سازمان بهداشت جهانی در مارس 2020 بیماری کرونا ویروس جدید را به عنوان یک بیماری همه‌گیر اعلام کرد که بشر را به سوی یک بحران جهانی مداوم سوق می‌دهد که حداقل از نظر گستره مکانی، سرعت شیوع و پیچیدگی پیامدهای آن در تاریخ معاصر بی‌نظیر است. بیماری همه‌گیر کووید 19 چالش‌های مهمی را برای نظام‌های مختلف اجتماعی- اکولوژیکی ایجاد کرده و تأثیرات روشنی را بر بسیاری از جنبه‌های محیط‌زیست داشته است. بررسی سابقه بروز پاندمی‌ها در فاصله سال‌های 2000 تا 2019 میلادی نشان می‌دهد در این مدت شش شیوع همه‌گیر زمین را دربرگرفته است: سارس (2004-2002)، آنفلوانزای اچ1ان1 (2009)، سندروم تنفسی خاورمیانه (مرس) (2020-2012)، ویروس ابولا (2016-2013)، تب زیکا (2016-2015) و آنفلوانزای پرندگان (2014-2008). با این حال کرونا به دلیل تفاوت‌های زیادی که با این پاندمی‌ها دارد، پیامدهای گسترده‌ای را ایجاد کرده است.
رضایی افزود: اکثر (70 درصد) بیماری‌های نوظهور مانند ابولا، زیکا و نیپا و تقریباً همه پاندمی‌های شناخته شده مانند آنفلوآنزا، ایدز و کووید 19 بیماری‌های زونوتیک هستند، یعنی با ویروس‌هایی که منشأ حیوانی دارند ایجاد می‌شوند و به‌دلیل تماس نزدیک بین حیوانات وحشی، حیوانات اهلی و انسان‌ها منتقل می‌شوند. بر اساس پیش‌بینی برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد اکنون 1700000 ویروس کشف نشده در پستانداران و پرندگان وجود دارد که از این تعداد، بین 631000 تا 827000 ویروس توانایی ایجاد عفونت در انسان‌ها را دارند و هر سال بیش از پنج بیماری جدید در انسان‌ها ظاهر می‌شوند که هر یک از آنها قابلیت گسترش و تبدیل شدن به پاندمی را دارند.
پستانداران (به‌ویژه پستانداران نخستین، خفاش‌ها و جوندگان)، برخی پرندگان (به‌ویژه پرندگان آبزی) و نیز حیوانات اهلی (نظیر خوک، شتر و مرغ) مهم‌ترین منشأ عوامل بیماری‌زا با قابلیت پاندمی هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهند خطر همه‌گیری‌ها ناشی از افزایش روزافزون ایجاد تغییر توسط انسان‌ها در محیط‌زیست است و سرزنش حیات وحش به دلیل بروز بیماری‌ها کار نادرستی است، زیرا این بیماری‌ها با فعالیت‌های انسانی و اثراتی که این فعالیت‌ها بر محیط‌زیست می‌گذارند، ایجاد می‌شوند.
وی ادامه داد: به طور کلی، 1) افزایش تقاضا برای پروتئین حیوانی، 2) تشدید کشاورزی ناپایدار، 3) افزایش استفاده و بهره‌برداری از حیات وحش، 4) بهره‌برداری ناپایدار از منابع طبیعی به واسطه شهرنشینی، تغییر کاربری اراضی و استخراج معادن، 5) سفر و حمل‌ونقل، 6) تغییر در زنجیره‌های تأمین غذا و 7) تغییر اقلیم هفت عامل مهم انسان‌محور هستند که در ظهور بیماری‌های زونتیک نقش دارند و تاکنون خانواده کروناویروس‌ها شش بیماری (IBD،PED ،TGE ، SARS، MERS، COVID-19) را ایجاد کرده‌اند که خفاش‌ها، فشرده‌سازی کشاورزی و افزایش تقاضا برای پروتئین حیوانی، بازارهای سنتی و هزینه‌های اقتصادی بالا به عنوان ارکان و خاستگاه مشترک همه این بیماری‌ها شناخته شده‌اند. اثرات کووید 19 بر محیط‌زیست را می‌توان در قالب اثرات آنی، میان‌مدت و بلندمدت و نیز اثرات مطلوب و نامطلوب دسته‌بندی کرد. روشن است که تأثیرات این ویروس بر محیط‌زیست غالباً تأثیرات غیرمستقیم هستند که به واسطه سیاست‌ها و راهکارهایی که برای مقابله با ویروس اتخاذ می‌شوند، حاصل می‌شود. این اثرات را می‌توان بر اساس تأثیر بر سیستم‌های فیزیکی محیط‌زیست (کیفیت هوا و اقلیم محلی، آبزیان و منابع آبی و محیط خاک)، تأثیر بر نظام‌های بوم‌شناختی، تأثیر بر ابعاد محیط‌زیستی امور جهان و تأثیر بر نظارت بر محیط‌زیست و کمک به اقلیم مورد تحلیل قرار داد.
دکتر رضایی تأکید کرد: بحران کووید 19 نشان داد سلامت انسان‌ها و سلامت زیست‌کره امری واحد و یکسان است و ارتباط نزدیکی بین سلامت انسان‌ها، سلامت جانوران و سلامت محیط‌زیست وجود دارد و رفاه انسان‌ها بدون سلامت جانوران و محیط‌زیست غیرممکن است و بشر باید از خودمحوری و یگانه‌انگاری خود در عالم خلقت دوری گزیند و احترام به محیط‌زیست را جایگزین دست‌اندازی و تجاوز به محیط‌زیست و تخریب آن نماید تا از بروز پاندمی‌های جدید در آینده جلوگیری شود.
وی در خاتمه‌ی سخنانش گفت: راهبردهای کنونی که انسان‌ها برای مقابله با پاندمی‌ها در پیش گرفته‌اند، عمدتاً بر پایه مهار و کنترل بیماری‌ها پس از ظهور آنها از طریق اقدامات بهداشتی و راه‌حل‌های فناورانه، به ویژه تهیه و توزیع واکسن و درمان‌های جدید متکی هستند. این راهبردها نوعی رویکرد تقلیل‌گرایانه برای مقابله با پاندمی‌ها هستند. تجربه کووید 19 نشان داد این روش‌ها، روش‌هایی کند، نامطمئن و ناکارآمد هستند و چنان‌چه جمعیت جهان بخواهد برای واکسن منتظر باشد، علاوه بر تحمل بیماری، هزینه‌های انسانی افزایش می‌یابد، زندگی‌ها از بین می‌روند و فروپاشی اقتصادی و از بین رفتن معیشت رخ می‌دهد و به جای آن باید بر کاهش عوامل محرک خطر همه‌گیری‌ها قبل از ظهور آنها تمرکز شود.
دعوت برای تدوین دانشنامه‌ی ایران و هند
دکتر اصغر اسمعیلی
پژوهشکده‌ی دانشنامه نگاری
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
سخنران بعدی این نشست مجازی دکتر اصغر اسماعیلی بود. وی در آغاز سخنانش گفت: از گذشته‌های دور، روابط فرهنگی، سیاسی و اجتماعی فراوانی میان دو سرزمین ایران و هند برقرار بوده است؛ این روابط دادوستدهای فرهنگی مختلفی را به همراه خود آورده و شئون متعددی از هند شگفت‌انگیز در ادبیات فارسی منعکس شده است که بررسی آنها چگونگی تعاطی فرهنگی و ادبی میان این دو ملت را نشان می‌دهد.
در ادامه‌ی این سخنرانی انعکاس وضع سرزمین هند در ادب فارسی در پنج حیطه: مضامین، محصولات، حیوانات، سرزمین‌ها و هندوان بررسی شد؛ بدین منظور، برخی از مهم‌ترین آثار ادبی شعر فارسی انتخاب و ویزگی‌های هند و مردمانش از آنها استخراج و با برخی کتب ادبی معتبر دیگر تطبیق داده شد.
دکتر اسماعیلی تأکید کرد: بررسی مضامین منعکس‌شده در شعر شاعران سبک‌های مختلف نشان می‌دهد که در سبک خراسانی و عراقی بیشتر اطلاعاتی درباره‌ی هند و هندوان در اشعار آمده اما شاعران سبک هندی، با واژه‌ی هند نیز مضمون‌آفرینی‌های زیبایی شده است.
گفتنی‌است، مجموع اطلاعات گردآوری شده در این سخنرانی از آثار مشهورترین شاعران فارسی: خاقانی، ناصر خسرو، سعدی، مولوی و حافظ استخراج و برای شاعران سبک هندی نیز از چند مأخذ دیگر استفاده شده بود.
دکتر اسمعیلی در پایان این سخنرانی از پژوهشگران و استادان مختلف برای همکاری در تدوین دانشنامه‌ی ایران و هند دعوت به‌عمل آوردند.
مروری بر نقش دیرینه‌ی مس در زندگی و سلامت انسان تا مبارزه با ویروس کرونا
دکتر آندیا نعمتی
پژوهشکده‌ی دانشنامه نگاری
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
دکتر نعمتی سخنانش را با مروری بر نقش دیرینه‌ی مس در زندگی و سلامت انسانآغاز کرد و گفت: عنصر فلزی مس، اولین فلزی است که از 8000 سال قبل توسط بشر مورد استفاده قرار گرفت و از آن برای ساخت ظروف، اسلحه و لوازم مورد نیاز خود استفاده می‌کرد و بعدها کاربردهای دارویی و پزشکی فراوانی یافت که در نقاط مختلف کره‌ی زمین از آن استفاده می‌کردند. در عصر برنز بشر توانست از مس آلیاژهایی را بسازد که شامل برنج (مس و روی) و برنز (مس و قلع) بودند و با یادگیری استخراج، ذوب و ریخته‌گری مس نیز توانست کاربردهای بیشتری برای آن بیابد.
وی تأکید کرد: انسان از قرن 19 و 20 توانست به طور مدرن به کاربردهای پزشکی مس، از جمله خاصیت ضدمیکروبی آن پی ببرد. مس به دلیل آرایش الکترونی خاص خود و انجام واکنش اکسید و احیا می‌تواند خاصیت رسانایی بسیار خوب گرما و الکتریسیته داشته باشد و به سبب همین واکنش نیز خاصیت ضدباکتریایی، ضد قارچی و ضدویروسی فوق‌العاده‌ای یافته است. امروزه با شیوع ویروس مهلک کرونا (سارس، مرس و کووید-19) خاصیت ضد ویروسی مس و آلیاژهای آن بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است و مشخص شد که ویروس کرونا روی سطوح مسی می‌تواند تا 4 ساعت فعال بماند و پس از آن از بین می‌رود.
رونمایی از دانشنامه‌ی عصب- روان‌شناسی زبان
پژوهشکده‌ی دانشنامه نگاری
پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
هم‌زمان با هفته‌ی پژوهش طی مراسمی که در دومین پنل پژوهشکده‌ی دانشنامه‌نگاری پژوهشگاه علوم انسانی برگزار شد از دانشنامه‌ی عصب- روان‌شناسی زبان با حضور استادان فرهیخته‌ای چون دکتر مصطفی عاصی، دکتر رضا نیلی‌پور، دکتر حسن عشایری و مترجم اثر دکتر مهلا آرین‌پور، اعضای هیأت علمی و کارکنان پژوهشکده‌ی دانشنامه‌نگاری به صورت مجازی رونمایی شد. در مراسم رونمایی، ابتدا دکتر پاکتچی سرپرست پژوهشکده‌ی دانشنامه‌نگاری ضمن خیر مقدم به میهمانان جلسه از تلاش سرکار خانم دکتر آرین‌پور در برگردان این اثر بزرگ به همت دکتر عشایری و دکتر نیلی‌پور تشکر کرد و گفت: امیدواریم در آینده همچنان از حضور علمی این عزیزان در خلق دیگر آثار علمی بهره‌مند باشیم. در این مراسم دکتر آرین‌پور به صورت مختصر توضیحاتی را درباره‌ی مراحل انجام این طرح پژوهشی از ابتدای کار تا مرحله نهایی چاپ آن ارائه و از زحمات همکاران دست‌اندرکار در چاپ این دانشنامه تشکر کرد. پس از آن دکتر عاصی، دکتر نیلی‌پور و دکتر عشایری به ایراد سخن پرداختند و به اتفاق تأکید کردند که جای این اثر در حوزه‌ی عصبشناسی زبان در ایران خالی بود. وجود یک اثر مرجع این‌چنینی برای محققان، پژوهشگران و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی ارشد و دکتری رشته‌های زبان‌شناسی، عصبشناسی، روان‌شناسی، علوم توان‌بخشی، علوم شناختی و ... قطعاً راه‌گشا خواهد بود.
دکتر عاصی تأکید کرد: جسارت دکتر آرین‌پور در انتخاب این اثر ستودنی است و چیزی به جز عشق و علاقه به این حوزه نمی‌تواند انسان را برای انجام این کار با این حجم، کیفیت و ترجمه‌ی روان را ترغیب کند. در انتها این مراسم، استادان حاضر تألیف چنین دانشنامه‌ای را صرفاً بر مبنای مطالعات اندیشمندان و پژوهشگران ایرانی پیشنهاد کردند.
نظر شما :