نگاهی راهبردی به توانمندی‌های پژوهشکده‌ی زبانشناسی در رویارویی با مسائل جهان فردا
گزارش پنل «راه رفته، چشم‌انداز ۱۴۰۰»
پنل برگزار شده‌ی پژوهشکده‌ی زبانشناسی
23 آذر 99
راه رفته، چشم‌انداز 1400
نگاهی راهبردی به توانمندی‌های پژوهشکده‌ی زبانشناسی در رویارویی با مسائل جهان فردا
پنل «راه رفته، چشم‌انداز 1400» روز یک‌شنبه 23 آذر 1399، با حضور دکتر مصطفی عاصی، دکتر یحیی مدرسی، دکتر امید طبیب‌زاده، دکتر حمیدرضا دالوند و دکتر سیروس نصراله‌زاده به‌صورت مجازی و در وبینار پژوهشگاه علوم انسانی برگزار شد. در این نشست نخست با مرور کوتاهی بر روند شکل‌گیری و فعالیت پژوهشکده‌ی زبانشناسی طی 50 سال گذشته، عنوان شد که باید نقطه‌ی آغاز را تأسیس فرهنگستان زبان ایران در سال ۱۳۵۰ دانست که تا 1357 فعالیت داشت. این فرهنگستان به‌عنوان نخستین سازمان ملیِ پژوهشی ویژه‌ی مسائل زبانی ایران و تنها مرجع برنامه‌ریزی زبانی کار خود را با نخستین وظیفه‌ی خود یعنی واژه‌گزینی آغاز کرد. اما بی‌درنگ بررسی‌ها و پژوهش‌های همه‌جانبه‌ای را از دیدگاه زبانشناسی نوین در همه‌ی زمینه‌های زبانی برای پشتیبانی از همین وظیفه در دستور کار خود قرار داد و به‌تدریج گروه‌های پژوهشی گوناگونی را تشکیل داد. ازجمله گروه واژه‌گزینی، گروه واژه‌های فارسی و واژه‌شناسی، گروه گویش‌شناسی، گروه گونه‌های زبان فارسی، گروه دستور و خط، گروه زبانهای باستانی و اساطیر، گروه رابطه‌ی زبان فارسی با زبانهای دیگر و بخش کاربری‌های رایانه که برای نخستین بار در ایران به حوزه‌ی میان‌رشته‌ای زبانشناسی رایانشی می‌پرداخت. بسیاری از فعالیت‌های این بخش در آن زمان یعنی سال‌های ۱۳۵۲ به‌بعد نه‌تنها در ایران که در جهان نیز پیشرو به‌شمار می‌آمد. پس از انقلاب اسلامی نخست با ادغام فرهنگستان زبان ایران و فرهنگستان ادب و هنر و سپس ۱۰ سازمان پژوهشی دیگر در یک سازمان با عنوان موسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی، پژوهشکده‌ی زبانشناسی با تعریف و ساختاری مانند یک دانشکده و با حضور تقریباً همه‌ی اعضای هیات علمی فرهنگستان زبان ایران و پی‌گیری اغلب وظایف پژوهشی آن بوجود آمد و به‌تعبیری میراث‌دار آن فرهنگستان گردید. از این‌رو بازهم توجه همه جانبه به زبان فارسی و همه‌ی زبان‌ها و گویش‌های ایران، مطالعات زبانهای ایران باستان و حوزه‌های کاربردی و میان‌رشته‌ای زبانشناسی در دستور کار قرار گرفت. با تبدیل موسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی به پژوهشگاه و ساختار جدید آن، پژوهشکده‌ی زبانشناسی نیز ساختار جدیدی متشکل از چندین گروه پژوهشی نظری، کاربردی، میان‌رشته‌ای و فرهنگ و زبانهای باستانی و بخش آموزش زبانشناسی و زبانهای باستانی در سطح کارشناسی ارشد و دکتری یافت. همچنین برنامه‌ای راهبردی با طرح‌های کلان و آینده‌نگر برای آن تدوین گردید و بدین‌ترتیب به‌عنوان مهمترین مرکز مطالعاتی، پژوهشی و آموزشی زبانشناسی در ایران شناخته شد. این فرصت را یافت تا بر مبنای تجربه‌های پژوهشی، یکی از مهمترین مراکز آموزشی هم بشود. در زمینه‌زبان‌های باستانی موفق به ترجمه مهمترین منابع زبانی ایرانی باستان شد.
امروز پژوهشکده دارای سه گروه زبانهای باستانی، زبانشناسی و گویش‌شناسی است. بخش‌های مهم دیگری نیز در پژوهشکده‌ی زبانشناسی ایجاد شده است که آن را به مرجعی جهانی تبدیل کرده است. پایگاه دادگان زبان فارسی که نخستین پیکره‌ی عظیم زبان فارسی را در وبگاهی اختصاصی با امکانات فراوان پردازشی، جستجو و گزارش‌گیری به همه‌ی دانش‌پژوهان عرضه می‌کند و تاکنون طرح‌های پژوهشی متعددی برپایه‌ی آن به اجرا درآمده و رساله‌ها و پایان‌نامه‌های بسیاری با بهره‌گیری از این پایگاه نوشته شده است؛ همچنین تنها قطب زبانشناسی پیکره‌ای ایران در این پژوهشکده تأسیس شده است. آزمایشگاه تازه تأسیس زبانشناسی با تجهیزات پیشرفته ازدیگر امکانات پژوهشکده است.
در این نشست درباره‌ی چشم‌انداز آینده‌ی پژوهشکده نخست سرمایه‌ها و توانمندی‌های آن برشمرده شد: نیروی علمی کارآزموده و متخصص و حتی دانش‌آموختگان علاقه‌مند و وفادار به پژوهشکده، پشتوانه‌ی ارزشمندی از تجارب گذشته و آثار علمی و منتشرشده، زمینه‌های نظری و علمی روزآیند با نگاهی مسئله محور به جامعه‌ی زبانی کشور، پیوند با شبکه‌ی دانشمندان زبان‌شناس و ادیبان ازجمله انجمن زبانشناسی ایران، دو مجله‌ی علمی معتبر زبانشناسی، وبگاه‌های اختصاصی پژوهشکده و پایگاه‌های داده‌ها، تجهیزات باارزش و ویژه مانند آزمایشگاه زبانشناسی و نرم‌افزارهای تخصصی، استقرار قطب علمی زبانشناسی رایانشی، کتاب‌خانه‌های تخصصی و دیجیتال زبانشناسی و نتایج طرح ملی برنامه‌ریزی زبانی، برخی از این توانمندی‌ها به‌شمار می‌آیند. آنگاه با تکیه بر این پشتوانه‌ی غنی، بحث درباره‌ی وظایف و برنامه‌های راهبردی پژوهشکده در سال‌های پیشِ رو ادامه یافت و بر طرح‌ها و پژوهش‌های مسئله‌محور و بهره‌گیری از آخرین دستاوردهای فناوری‌های نوین، رایاسپهر، و مهندسی و توجه ویژه به حوزه‌های میان‌رشته‌ای تاکید شد. همچنین یادآوری شد که پدیده‌ی زبان و حوزه‌های مرتبط با آن بسیار گسترده است. به ویژه زبان فارسی که در ایران عامل وحدت و نماینده‌ی هویت و تاریخ و جلوه فرهنگ مشترک ایرانیان است و شایسته‌ی توجه ویژه و تقویت و پاسداری از آن چه در پژوهش و چه در آموزش است. از این رو، زبانشناسی باید در خدمت حل مسائل زبانی کشور باشد. یکی از این مسائل، مشکلات خط فارسی، یکدست کردن نوشتار آن بویژه در حوزه‌ی رایانه است. از موضوع‌های مهم دیگر که پژوهشکده باید به آن بپردازد، با توجه به پیشینه‌ی تاریخی ایران و تنوع زبان‌ها و گویش‌های این سرزمین پهناور، شناسایی و بررسی گویش‌های در خطر و پیش‌گیری از زوال آنهاست. برای ارتقاء و پایش زبان ملی نیاز به گسترش پایگاه دادگان زبان فارسی است.
اجرای طرح برنامه‌ریزی زبانی بستر مناسب را برای تدوین نقشه‌ی راه و برنامه‌ی راهبردی فراهم آورده است. اجرای طرح‌های کلان پژوهشی و گروهی از فعالیت‌هایی است که تنها در توان مجموعه‌ها و نهادهای تخصصی مانند پژوهشکده‌ی زبانشناسی است و از عهده‌ی یک فرد خارج است. البته جذب اعضاء هیات علمی جدید با تخصص‌های مورد نیاز، برای تقویت پژوهشکده و عملی شدن راهبردهای آن از ضروریات است. در زمینه‌ی زبانهای باستانی، تخصص‌گرایی و ترجمه بیشتر متون ایرانی باستان و ایجاد پیکره‌ی زبانی و متون بسیار مهم است. نگاه پژوهشیِ و دانش‌بنیاد به مسائل زبانشناسی و ایجاد شبکه‌ی ارتباطی با این دانش در ایران و جهان می‌تواند در روزآمد کردن دانش زبانشناسی کمک شایانی نماید. از سوی دیگر، این همه به شرطی میسر است که ضمانت اجرایی داشته باشد. پژوهشکده امیدوار است با اجرای برنامه‌ها و طرح‌های پیشنهادی و افزایش انتشارات، کتاب و مقالات و مجلات، نقشی بزرگ‌تر و سازنده‌تر در گسترش دانش زبانشناسی در ایران، تقویت و پاسداری از زبان فارسی و زبانهای ملی برعهده گیرد.
نظر شما :