درباره کتاب «خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم»

چاپ دوم کتاب «خاورشناسان و جمع و تدوین قرآن کریم» به قلم دکتر فروغ پارسا به همت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به تازگی منتشر شده است. در مقدمه این کتاب می خوانیم:

قرآن به مثابه کتاب مقدس مسلمانان از دیر باز مورد توجه غرب بوده است گزارش های تاریخی نشان می دهد با ورود سپاهیان مسلمان به سرزمین های اروپایی در اوایل قرن هفتم میلادی، غرب مسیحی به اهمیت این کتاب پی برد و در محافل کلیسایی فعالیت هایی در مخالفت با آن آغاز شد ولی نخستین ردیه های مسیحیت بر قرآن، احتمالاً در کلیساهای شرقی نوشته شده است.
رویکرد جدلی غرب دربرابر اسلام و قرآن در خلال قرون وسطی همچنان ادامه داشت و با آتش جنگ های صلیبی بر حرارت آن افزوده شد . تنها پس از سقوط سلطة کلیسا و دوران روشنگری بود که این ارتباط اندکی رنگ آشتی به خود گرفت. در واقع، پس از قرن شانزدهم با تأسیس آکادمی های اسلام شناسی در اروپا بود که دانشمندان غربی به فکر ترجمة قرآن افتادند و تلاش کردند
به گونه ای علمی دربارة این کتاب پژوهش کنند. از اواسط قرن نوزدهم میلادی با تحول در الهیات مسیحی و پیدایی مطالعات تاریخی دربارة کتاب های مقدس و زندگی مسیح(ع)، مطالعه تاریخی دربارة قرآن کریم و نیز سیرة پیامبر اسلام (ص) در دانشگاه های اروپایی رونق تازه ای یافت. بررسی سیر تحول قرآن پژوهی در غرب نشان می دهد این مطالعات همواره رویکردی جدلی داشته اگرچه از دو دهة آخر سده بیستم باین سو به دلیل پیدایی پارادایم فرهنگ محوری در علوم
انسانی، مطالعات واقع بینانه ای دربارة قرآن صورت پذیرفته است.
باید دانست پژوهش های غربی دربارة قرآن کریم که با انگیزه ها و اهداف مختلفی صورت گرفته است ، جنبه های مختلفی را در برمی گیرد . علاوه بر پژوهش های تخصصی دربارة قرآن، زمینه هایی مانند ترجمة قرآن، فهرست نویسی بر قرآن و نیز تصحیح و چاپ کتاب های مربوط به قرآن از مواردی است که خاورشناسان به آن علاقمند بوده اند. در شمار پژوهش های دانشمندان غربی ،
تاریخ قرآن و بحث جمع و تدوین آن که با تاریخ کتاب های مقدس (عهدین ) در مقایسه قرار می گیرد، اهمیت زیادی دارد.
مهم ترین مطالعة مستند و عمیق غربی ها دربارة تاریخ قرآن مربوط به تئودور است که در 1856 آن را به انجام (Teodor Nöldeke, 1930- نولدکه ( 1836 رساند.، نولدکه دیدگاه مسلمانان دربارة چگونگی جمع و تدوین قرآن را با اندکی تردید پذیرفت. در واقع وی منابع مسلمانان را به رسمیت شناخت و تلاش کرد از لابه لای این منابع تحقیقات خود را سامان دهد.
پس از نولدکه شماری از دانشمندان غربی نیز که در این عرصه مطالعه کرده اند تا حدودی همین مسیر را طی کردند؛ بدین معنا که نتایج مطالعات آنها اگرچه شامل سئوالات و شبهاتی دربارة دیدگاه مسلمانان دربارة مسئلة جمع قرآن بود، ولی در مجموع این دیدگاه را قابل قبول می پنداشتند . با پیدایی رویکرد شکاکانه در حوزة مطالعات اسلامی، که بیش از همه از مطالعات اگناتس متأثر بود، مسئلة جمع قرآن نیز (Ignaz Goldziher, 1921- گلدتسیهر ( 1850
تحت تأثیر قرار گرفت. روایات مربوط به جمع قرآن در مجموعه های حدیث، که نولدکه آنها را مورد نقادی قرار داده بود، اینک دیگر به کلی بی اساس خوانده می شدند.
روحانی مسیحی ،(Al-phonse Mingana, 1937- آلفونس مینگانا ( 1878 کلیسای کاتولیک، در مقاله ای دربارة نقل و روایت قرآن اعلام کرد برخلاف نظر مسلمانان، قرآن تا دورة امویان تدوین نشده بود. علاوه بر آن، وی ادعا می کند قرآن وحی خداوند به پیامبر(ص) نیست، بلکه همانا اقتباسی از مفاد کتاب مقدس است. این اید ه ها و نظریه پردازی ها هر زمان شکل تازه ای به خود می گرفت. جان می گوید قرآن در زمان پیامبر(ص) جمع آوری شده است، (John Burton) برتون
ولی سیاست های خلفا و فقها باعث شد این متن دستخوش تحولاتی گردد. جان معتقد است، قرآن کنونی حاصل کنار هم نهادن (John Wansbrough) ونزبرو آموزه های دینی رایج در منطقه بین النهرین است و تا پایان قرن سوم هجری تدوین نشده بود. در همان حال، برخی دیگر از دانشمندان غربی پژوهنده در حوزة مطالعات قرآنی این نظریه پردازی ها را قابل نقد دانست ه و تلاش کرده اند با دستیابی به برخی مستندات تاریخی مربوط به نسخه های خطی و مصاحف قدیمی قرآن این دیدگاه ها را ابطال کنند.
فرایند جمع و تدوین قرآن از نظر مسلمانان اهمیت داشته و در سده های متقدم در خلال روایات و احادیث معتنابهی دربارة آن بحث شده است . آثار تفسیری و کتاب های مربوط به علوم قرآنی نیز بخش هایی را بدان اختصاص داده اند. دانشمندان غربی اما از منظر دیگری به مطالعة تاریخ قرآن پرداخته و اساساً شبهه هایی دربارة اعتبار این کتاب آسمانی مطرح نموده اند.
تحلیل انتقادی دیدگا ههای خاورشناسان در موضوع جمع و تدوین قرآن هدف محوری این پژوهش است که درصدد است در حد بضاعت علمی آن را بانجام رساند.در واقع، این تحقیق به دنبال آن است که پس از تتبع در منابع اسلامی و روشن کردن دیدگاه مسلمانان و تبیین اختلاف آرایی که در این میان وجود دارد، نظریه های مختلف خاورشناسان را با توجه به مبانی و رو ششناسی ایشان مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد.
حاصل مطالعات انجام شده در این پژوهش در سه فصل سامان یافته است:
فصل اول، به تبیین دیدگا ه های مسلمانان درباره جمع و تدوین قرآن
اختصاص دارد.
فصل دوم، سیر تاریخی دیدگا ههای خاورشناسان را دربارة جمع قرآن بررسی
می کند.
فصل سوم، با طبقه بندی شبهه ها و و ایراد های دانشمندان غربی، تا حد امکان
آنها را مورد نقد و بررسی قرار می دهد.

می توانید اطلاعات کتاب را اینجا ملاحظه بفرمایید.

و برای دیدن سایر کتب جدید انتشارات پژوهشگاه نیز اینجا را ببینید.