دکتر قبادی: نگاه ما یک نگاه بومی است

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در گفت و گو با ایران:

دکتر قبادی: نگاه ما یک نگاه بومی است

منتشر شده در روزنامه‌ی ایران

سه‌شنبه، سه‌شنبه ۴‌شهریور ۱۳۹۹

روزنامه ایران شماره 7428، صفحه‌ی 6

 

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
در گفت وگو با «ایران»:
نگاه ما یک نگاه بومی است

۵۵ سال سابقه، توانسته پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را به عنوان بزرگترین پژوهشگاه علوم انسانی در ایران و خاورمیانه معرفی کند. آن‌طور که حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی می‌گوید: «از جمله ویژگی‌های ساختار پژوهشگاه جامعیت همه‌ی رشته‌های علوم انسانی و فعالیت بین‌رشته‌ای و تقاضامحور و کاربردگرا در پرتو نگاه برنامه‌مدار و حرکت در چارچوب برنامه‌ی توسعه‌ی راهبردی مجموعه است». با او در خصوص دستاوردها و مطالعات این پژوهشگاه به گفت‌وگو نشسته‌ایم که می‌خوانید:
# در خصوص مهم‌ترین دستاوردهای این پژوهشگاه توضیح دهید. مهمترین دستاورد ما در این دوره ورود به عرصه‌ی مؤسسات پژوهشی نسل چهارم و اثرگذاری در سیاست‌گذاری‌های کشور است که با رویکرد راهبردی و کاربردی برنامه مدارحاصل شده است. ببینید این پژوهشگاه با 55 سال سابقه، بزرگترین پژوهشگاه علوم انسانی در ایران است و قطعاً بزرگترین پژوهشگاه آسیای غربی هم به شمار می‌رود. از جمله ویژگی‌های ساختار پژوهشگاه، جامعیت همه‌ی رشته‌های علوم انسانی و فعالیت بین‌رشته‌ای و تقاضامحور و کاربردگرا هست که همه این‌ها در پرتو نگاه برنامه‌مدار و حرکت در چارچوب برنامه‌ی توسعه‌ی راهبردی پژوهشگاه است. خب منشور ما در برنامه‌ی توسعه، ‌‌به‌ویژه در برنامه‌ی دوم توسعه که امسال اولین سال آغاز آن است، پژوهشگاه بدون دیوار است. پژوهشگاهی که با رویکرد حل مسأله و مواجهه با چالش‌های اجتماعی پیش می‌رود، بنابراین نگاه ما یک نگاه بومی است. خب باید گفت که مهمترین مسیر برای انطباق علوم انسانی جدید با ارزش‌های بومی و دینی و معنوی و هویتی ایران اسلامی، آن است که ما علوم انسانی را در مسیر کاربردگرایی قرار دهیم. به طور قطع اگر این اتفاق بیفتد خود به خود (باتوجه به بازخوردهای جامعه راه خود را پیدا می‌کند. یعنی اگر جایی عدم انطباق‌ها با ارزش‌ها وجود داشت، خودبه‌خود کنار زده می‌شود. باید گفت که اگر ما به نظام ملی نوآوری (national innovation system)  اشراف داشته باشیم این نظریه در این چرخه حرکت می‌کند و در جامعه آزمون می‌شود و در چرخه‌ی نوآوری قرار می‌گیرد. بعنی واکنش‌های اجتماعی می‌تواند در حوزه‌ی علوم انسانی به اصلاح، ترمیم و روزآمدی و تکمیل نظریات بپردازد. بنابراین مسیربومی گرایی و اسلامی گرایی در علوم انسانی عمدتاً کاربردی شدن علوم انسانی است وگرنه ما در حوزه‌ی انتزاعیات و نظریات محض باقی می‌مانیم. ما برای‌اینکه این باور را محقق کنیم، شبکه‌ی نخبگان علوم انسانی را تشکیل دادیم. شبکه‌ای که بیش از دو هزار نفر عضو دارد اخیراً هم در نظام توزیع و فروش مجازی و چاپ مجازی ورود پیدا کرده‌ایم. حتی در منابع کتابخانه‌ها نیز به طرف دیجیتال‌سازی پیش رفتیم. امروز بزرگترین پرتال جامع علوم انسانی فارسی زبان در سطح جهان را پژوهشگاه علوم انسانی دارد. اخیراً در یک کار ابتکاری هم منابع را موضوع‌بندی کردیم یعنی یک محقق رشته‌ی فلسفه به جای اینکه مقالات کلی فلسفه در اختیارش قرار بگیرد به عنوان مثال می‌تواند فقط منابع مربوط به دیدگاه هگل در فلسفه‌ی معاصر را بازیابی کند در واقع اولویت ما بر اثرگذاری در روابط علمی و فرهنگی بین الملل، حوزه‌ی جهان اسلام، بعد جهان شرق و سپس جهان غرب است یعنی مراکزی که در اهداف کلان برنامه توسعه‌ی راهبردی پژوهشگاه جامعه هدف ما باشند. از طرفی یکی از وجوه ممتاز پژوهشگاه در سال‌های اخیر، در اختیار قراردادن نتایج تحقیقاتی برای عموم و عمومی‌سازی با مردمی‌سازی، فراگیرسازی دانش است. ما برای این‌کار ادار‌ه‌ی ترویجی‌سازی ایجاد و معاونت فرهنگی را به معاونت کاربردی‌سازی و فرهنگی تبدیل کردیم. به‌هرحال پژوهشگاه دارای شخصیت‌های برند جهانی در چند حوزه است. همه‌ی اینها به خاطر سابقه طولانی و انباشت دانشی است که در این‌جا صورت گرفته است.

# با توجه به این‌که در بحث علوم انسانی فعالیت می‌کنید به‌طور کلی چه‌قدر توانسته‌اید در روزآمدسازی علم در این حوزه موفق باشید؟
به موضوع خوبی اشاره کردید. یکی از شاخص‌های ما برای جذب اعضای هیأت علمی در سال‌های اخیر این بود که افراد به بیش‌از یک زبان مسلط باشند یا اینکه فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های ممتاز ایران با جهان باشند. علاوه‌بر آن و در کنار شاخص‌های عمومی صلاحیت علمی و اعتقادی افراد نیز تأیید شده باشد. |

# در زمینه‌ی روزآمد نگه‌داشتن دانش محققان علوم انسانی چه اقداماتی کرده اید؟
 اقدامات ذیل را انجام داده ایم و در این زمینه خود را موفق می‌دانیم به دلایل و پشتوانه‌ی فعالیت‌های زیر:
 اول، با گسترش روابط هدفمند، اولویت‌دار و برنامه‌ریزی شده بین‌الملل، سطح تعامل، رفت و آمد متقابل با دانشمندان و مراکز علمی خارجی را گسترش دادیم و با برگزاری همایش‌ها، نشست‌های تخصصی مسأله‌مند و قراردادها و تفاهم‌نامه‌های محصول‌محور، نهادینه و مستمر کوشیدیم سطح اطلاعات علمی محققان خود را کاملاً روزآمد نگه‌داریم و آن را تقویت کنیم. با تجهیز و توسعه‌ی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و افزایش پهنای باند اینترنت و سرمایه‌گذاری ویژه در این حوزه و غنی‌سازی پرتال علوم‌انسانی و موضوع بندی آن کمک فراوانی به حرکت در مرزهای دانش و روزآمدسازی علمی محققان صورت گرفت.
دوم، از طریق حمایت ویژه و تخصیص به‌موقع گرندهای پژوهشی حمایت عملی قابل قبولی برای روزآمد نگهداری سطح اطلاعات علمی پژوهشگران انجام دادیم.
 سوم، تشویق اعضای هیأت علمی برای رفتن به فرصت مطالعاتی، فراهم‌آمدن زمینه‌های انتشار مقالات مشترک با محققان سرآمد خارجی یا دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی طراز اول دنیا از دیگر اقدامات در این زمینه بوده است، چنان‌که برای اولین بار برخی از محققان ما به عنوان نمونه در دانشگاه هاروارد هم تدریس کردند، هم پژوهش مشترک انجام دادند. این همکاری با کشورهای آلمان، اتریش، فرانسه، ایتالیا، روسیه، ژاپن، کره جنوبی، چین، ترکیه، قطر و عمده کشورهای آسیای میانه صورت گرفته است.
چهارم، حمایت گسترده و ویژه برای تقویت شبکه‌ی نخبگانی دو هزار نفره‌ی علوم انسانی در امر نقد کتاب‌ها و نظریات جهانی که در این‌زمینه با رشد بیش از ۲۰ برابری روبه‌رو هستیم و این امر عمیقاً نه تنها به روزآمدی محققان پژوهشگاه مدد رسانده است، بلکه کمک شایانی به تمام استادان علوم انسانی سراسر کشور و نقد و انتقاد و غنی سازی منابع درسی دانشگاهی کمک کرده است و از این جهت کار پژوهشگاه علوم انسانی مکمل شورای تحول علوم انسانی بوده است. و اهتمام دیگر ما توجه به جذب هیأت علمی روز آمد و مطلع نسبت به جریان‌های علمی جهانی است

# جذب پژوهشگاه بیشتر درچه بخش‌هایی صورت می‌گیرد؟
جذب ما بیشتر در حوزه‌ی فلسفه بوده، البته در بخش اخلاق و تربیت در حوزه‌ی مدیریت هم ما جذب نیرو داشتیم چون در حوزه‌ی مدیریت خیلی تأکید داشتیم که افراد باسوادی جذب کنیم چون اصلاً رشته‌ی مدیریت نداشتیم. به‌هر حال پژوهشگاه به این بزرگی اگر بخواهد خدمتی برای جامعه داشته باشد باید تکنیک آن را هم بلد باشد. امیدوارم بتوانیم به سمتی برویم که پژوهشگاه بتواند نقش تبدیل‌سازی خوبی در رابطه با دستاوردهای دانش سایر رشته‌ها و در جهت کاربردی‌سازی علوم انسانی و حل چالش‌های مردم داشته باشد اولویت دیگر ما در جذب، رشته‌های کاربردی‌تر از یک طرف و از طرف دیگر رشته‌هایی بود که ما را به مرزهای دانش نزدیک‌تر کند. خب این‌ها رشته‌های مفید و کلیدی هستند امیدوارم که مقررات هم به ما اجازه دهد تا جذب در این رشته‌ها بیشتر شود.

# در حال حاضر با چه چالش‌‌هایی مواجه هستید؟
مواجهه با چالش‌های مهمی که مورد توجه پژوهشگاه قرار گرفته عبارتند از: حوزه‌ی آسیب‌های اجتماعی ‌‌به‌ویژه آسیب‌های متوجه نهاد خانواده، مسأله‌ی کودکان کار، تاب‌آوری‌های اجتماعی، درونی‌سازی امنیت با اجتماعی‌سازی آن، مقابله با گسست‌های فرهنگی و تضعیف کننده‌ی هویت ایرانی- اسلامی، البته ما بین چالش و مسأله و معضل تمایز قائل هستیم. مثلاً همین کرونا که به یک مسأله‌ی اجتماعی تبدیل شد و چون سیاست ما مواجهه با چالش‌های اجتماعی بود در این راستا از همان روز اول یک پویش اجتماعی با راهبرد امید آفرینی در حوزه‌ی کرونا راه انداختیم و تقویت تاب‌آوری اجتماعی را در کشور دنبال کردیم که خوشبختانه با استقبال وسیع هم مواجه شد حتی پژوهشگاه ۶ سری کتاب از اسفند ماه تاکنون در حوزه‌ی کرونا منتشر کرد. اولویت دیگر ما پرداختن به مسائل مردم مناطق محروم بود و سعی کردیم به حوزه‌ی مناطق روستایی ورود پیدا کنیم که با همکاری سازمان برنامه و بودجه، اولین الگوی ایرانی و بومی توانمندسازی روستاهای محروم و بومی استان سیستان و بلوچستان را انجام دادیم. یکی دیگر از چالش‌های مهمی که وجود دارد و از نظر ما مغفول مانده بود مسائل مربوط به ریزگردها بود. ما معتقدیم که در بحث ریزگردها، منهای یک همکاری دیپلماتیک منطقه‌ای و یک هماهنگی تمام عیار فرهنگ‌سازانه اجتماعی حل نمی‌شود و نباید فقط نگاه سخت‌افزارانه و مهندسانه به این موضوع شود. خب گاهی یک مطالعه‌ی علوم انسانی موجب میلیاردها دلار صرفه‌جویی و امنیت بخشی و تاب‌آوری و هارمونی اجتماعی می‌شود.

# در ادامه چه برنامه‌ای را در دستور کار دارید؟
به طور قطع برنامه ما دقیقاً بر مبنای برنامه‌ی توسعه‌مان هست یعنی ما در برنامه‌ی توسعه اکشن پلن داریم که به صورت درون‌زا با رأی و نظر خود اعضای هیأت علمی جوشیده شده است. در برنامه آینده بخشی متوجه پژوهش‌های بنیادی است که بخش اعظم آن متوجه پژوهش‌های راهبردی و بخش قابل توجهی متوجه پژوهش‌های کاربردی است. معتقدیم که پژوهش‌های کاربردی نباید بدون اتصال به پژوهش‌های بنیادی باشد وگرنه دچار تناقض می‌شود. همین الان ما با شهردار منطقه ۶ در حوزه‌ی سالمندی که به یک معضل تبدیل شده، همکاری می‌کنیم. یکی از کارهای دیگر، بحث فلسفه برای کودکان است یعنی قصد داریم تفکر انتقادی را به نسل آینده‌ای که پایه و مایه‌ی توسعه‌ی آینده کشور است، منتقل کنیم. در این زمینه رابطه‌ی بسیار خوبی با آموزش و پرورش داریم. یکی دیگر از اولویت‌ها و محورهای برنامه‌ی توسعه‌ی ما، توسعه‌ی نقد کتاب با بهره‌گیری از شبکه نخبگانی است این‌که در بدنه‌ی دانشگاه ، این احساس مسؤولیت تقویت شود تا به منابعی که در جهان تولید می‌شود، چشم وگوش‌بسته نگاه نکنیم، بلکه نگاه انتقادی داشته باشیم. یعنی هم در مرزهای دانش حرکت کنیم و هم نگاه انتقادی داشته باشیم، نه تخریبی. بازآفرینی میراث‌های هویتی و فرهنگی ایران یکی دیگر از سیاست‌های ماست که درحال حاضر پژوهشکده‌های غیر کاربردی‌تر ما در این زمینه کار می‌کنند. به‌همین منظور برای اولین بار طرح جامع اعتلای علوم انسانی که بیشترین هدفش بازآفرینی میراث‌های فکری، فرهنگی و تمدنی ماست، طراحی شد.