گزارش نشست «نگاه تحلیلی به برنامه عصر جدید و تأثیر آن بر خانواده ها»

گروه پژوهشی مطالعات زنان پژوهشکده مطالعات اجتماعی نشست علمی تحت عنوان «نگاه تحلیلی به برنامه عصر جدید و تأثیر آن بر خانواده ها» را با دو محوریت رسانه و خانواده در روز دوشنبه 20 آبان‌ماه 1398، با حضور دکتر بشیر حسینی (داور برنامه عصر جدید، استاد و عضو هیأت علمی دانشگاه)، دکتر احمد بخارایی (مدیر گروه مسایل اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران)، دکتر بیتا شاه‌منصوری (استاد و عضو هیأت علمی دانشگاه ازاد اسلامی)، محمد فواد صفاریان پور(برنامه ساز تلویزیون)، دکتر زهرا محمودی (استاد  دانشگاه)برگزار کرد.
در این نشست ابتدا دکتر بهاره نصیری، مدیر گروه پژوهشی مطالعات زنان توضیحاتی در خصوص نشست داد و گفت: در زمانی که بی‌انگیزگی و بی‌تفاوتی نسبت به رسانه ملی وجود داشت این برنامه توانست مخاطبین زیادی را خذب و نشاط اجتماعی را به خانواده ها بازگرداند. هدف از برگزاری این نشست علمی، بررسی و نقد منصفانه، علمی و در عین حال راهگشا برای ساخت برنامه های آتی است. چون خاستگاه و ماهیت پژوهشگاه علوم انسانی این است که از منظر علمی به قضایا نگاه کند و نقد منصفانه و علمی داشته باشد.
در ادامه دکتر بشیر حسینی داور مسابقه و استاد دانشگاه در خصوص شکل گیری برنامه، مراحل ساخت و اهداف آن اذعان کرد: از منظر برنامه سازی دو ملاحظه وجود دارد نخست از آنجایی که  تهیه کننده، طراح ،کارگردان و مجری احسان علیخانی هستند ایشان باید پاسخگو در این حوزه باشند و مورد دوم اینست که من به عنوان یکی از عوامل برنامه، برداشت‌ها، نظرات و ملاحظات خود را دارم و این بحثی است که باعث افتراق حوزه پژوهش و اندیشه از حوزه برنامه سازی می شود.
دکتر بشیر حسینی ادامه داد: عمده نقدهایی که تاکنون مطرح بوده نقدهای فرامتنی است نه فرومتنی. نقدهای فرامتنی عمدتاً به ساختار صداوسیما برمی گردد اما چارچوب جلسه لازم است نقد درون گفتمانی و درون متنی به برنامه عصر جدید داشته باشد.
از این که این برنامه با اقبال مواجه شده، شبکه mbc خارج از ایران از آن کپی کرده است که طبعاً محدودیت‌هایی که از منظر فرهنگی، مذهبی و آئینی در کشور ما وجود دارد، آنها نخواهند داشت. البته در این امر دو اتفاق خوب خواهد افتاد؛ نخست آنکه، انگیزه برنامه سازان برای فصل دوم به مراتب بیشتر شده چون یک رقیب جدی به بازار آمده است و دوم آنکه، با وجود محدودیت‌هایی که وجود دارد، معتقدیم استعدادهای عمیق و ظرفیت‌های کشف نشده ای در داخل ایران وجود دارد که بطور حتم از آنها استفاده خواهد شد.
سخنران بعدی نشست دکتر احمد بخارایی، مدیر گروه مسایل اجتماعی انجمن جامعه شناسی ایران توضیحاتی از منظر جامعه شناسی خانواده داد و گفت: بحث امروز در سه مقوله خواهد بود: 1- رسانه،2 - خانواده،3 - عصر جدید. مواجهه این سه مقوله با هم در بستر زمانی و مکانی ما در ایران، کار را به مراتب سخت می کند. اگر بخواهیم از منظر خانواده نگاه کنیم خانواده در دوره جدید در سه بعد دگرگونی جدی داشته که غیر قابل انکار است:
بعد عملکردی: کاهش نقش نظارتی والدین، امنیت اقتصادی زنان که خواهان کسب درآمد برابر و ایفای نقش برابر با مردان و همسران هستند.
بعد ساختار: امروزه خانواده گسترده تبدیل به  خانواده هسته ای شده و امروزه نیز از شکل هسته ای نیز در حال تغییر شکل است و فرزندان در یک نگاه معقول از خانواده منها می شوند و یا شکل خانواده بدون همسر و فراتر از آن داستان ازدواج سفید که در حال گسترش است را شاهد هستیم.
بعد ارزشی: که دگرگونی هایی در این بعد داریم که صداوسیما را به چالش کشیده است.پایبندی به سنتها در خانواده های جدید و مدرن در حال کاهش است و الگوپذیری فرزندان از والدین کاهش پیدا کرده  و استقلال رای بین اجزای خانواده شکل گرفته است.
حال اگر رسانه را در ارتباط با خانواده تعریف کنیم می توانیم بگوییم کار رسانه میانجی‌گری است. این میانجی در چهار بخش معنادار می شود. میانجی بین ما (دریافت کننده) و تجربه بالقوه خارج از ادراک ما که سه ویژگی دارد، یعنی این میانجی می‌خواهد بین ما دریافت‌کننده و یک امر دیگری میانجی‌گری کند. تجربه یعنی قابلیت بالفعل شدن دارد و اتفاق افتاده است و بالقوه یعنی فعلا بالفعل در ما وجود ندارد و امکان وجود آن نیز نمی‌تواند باشد. خارج از ادراک ما یعنی تاکنون به آن اندیشه نکرده‌ایم و رسانه به عنوان میانجی می‌خواهد در ما یک امر جدیدی را خلق کند پس رسانه جایگاه رفیعی دارد.
دومین میانجی‌گری رسانه‌ای بین ما و سایر نهادها است. سومین میانجی‌گری رسانه‌ای بین نهادهای گوناگون است و چهارمین میانجی بین ما و دیگران به معنای عام است که ادراک ما را سامان می دهند.
حال به این بحث بپردازیم که زن در پرتوی رسانه چه جایگاهی دارد؟ امروزه رسانه با زن در جامعه سه گونه مواجه داشته است یک نوع دیدگاه سنتی که با قدرت و حاکمیت پیوند خورده و در راستای این پیوند تبلیغ می شود و بطور طبیعی مقوله‌هایی مانند سبک زندگی اسلامی یا ارتقاء اجتماعی زنان بر اساس معیارهای اسلامی در پرتو دریافت‌های دینی و به طور خاص شیعی تبلیغ می‌شود که این یک نگاه ایدئولوژیکی اسلامی است. نگاه دوم تاحدودی نگاه سرمایه‌داری است که زن‌ابزاری برای مصرف می‌شود و نگاه سوم نگاه انسان محور است که در ظاهر از نگاه ما مطلوب است در این نگاه، محور عقلانیت است.
در این راستا رسانه در خانواده در سه جنبه اتفاق می افتد: رفتاری، گرایشی و شناختی.
    جنبه رفتاری بیشتر به جنبه های عاطفی، معماری، فرهنگ مصرف و ...تاکید دارد.
    جنبه گرایشی گرایش به تفریحات و سرگرمی یا روابط عادی روزانه است.
    جنبه شناختی در امور اطلاع رسانی عمومی و آینده نگری مرتبط است
معتقدم که رسانه در دو جنبه گرایشی و شناختی می تواند بسیار ایفای نقش داشته باشد.
در برنامه عصر جدید، بیشترین توجه به ظاهر، قالب و فرم است و محتوای برنامه که بتواند خانواده و ذهن والدین را دستکاری کند و فراتر از سرگرمی حرکت کند، مشاهده نمی شود.
در ادامه نشست، دکتر بیتا شاه‌منصوری استاد دانشگاه، اذعان کرد: در جامعه ای که با مدیریت بحران هیجان و نشاط اجتماعی مواجه هستیم، این برنامه توانست خرده نشاط اجتماعی را وارد جامعه کند، اما حرکت خاصی برای زنان انجام نشده است.
محمد فواد صفاریان پور برنامه‌ساز تلویزیون نیز گفت: برنامه عصر جدید به لحاظ فنی بزرگترین برنامه تلویزیونی تاریخ صداوسیما پیش از انقلاب و بعد از انقلاب است. تلویزیون در تمام دنیا سه کارکرد دارد: 1- خبر،2- تبلیغ، 3- سرگرمی. کار تلویزیون آموزش و تبیین است.
در پایان این نشست، دکتر زهرا محمودی، استاد دانشگاه افزود من از این زاویه به این برنامه نگاه می کنم که ابتدا باید نسبت خود را به جامعه و یک برنامه تلویزیونی مشخص کنیم و ببینیم چرا باید این برنامه را نقد کنیم؟ این برنامه یک ویژگی مهم و مشخص دارد و آن چین و شکن خاص آن در فضای جامعه است. به عبارتی در برنامه عصر جدید یک دریچه باز وجود دارد که ما را به صحبت علمی در این خصوص وامی‌دارد. لذا برای بهتر شدن فضای برنامه باید از مشورت‌ها، نگاه‌ها و دیدگاه‌های علمی بیشتر استفاده کرد.