متن سخنرانی دکتر قبادی در «همایش سراسری برنامه ریزی زبان در ایران»
دکتر حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی روز چهارشنبه ۲۲ خردادماه ۱۳۹۸ ضمن عرض خیرمقدم به حضار و با قدردانی از همکاری صمیمانه فرهنگستان زبان و ادب فارسی با پژوهشگاه قدردانی کرد متنی را به مناسبت برگزاری «همایش سراسری برنامه ریزی زبان در ایران» و رونمایی از پایگاه داده های زبان فارسی منتشر کرد که از نظرتان می گذرد:
عنوان سخنرانی:
بایستگی‌ها و چالش‌های معرّفی و آموزش ادبیات فارسی به مخاطبان غیرایرانی.
رَبِّ أَدْخِلْنِی مُدْخَلَ صِدْقٍ وَأَخْرِجْنِی مُخْرَجَ صِدْقٍ وَاجْعَلْ لِی مِنْ لَدُنْکَ سُلْطَانًا نَصِیرًا
﴿سوره اسرا آیه ۸۰﴾
پیش از اینت بیش از این اندیشه عشاق بود
مهرورزی تو با ما شهره آفاق بود
از دم صبح ازل تا آخر شام ابد
دوستی و مهر بر یک عهد و یک میثاق بود
سایه معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد
ما به او محتاج بودیم او به ما مشتاق بود
حسن مه رویان مجلس گر چه دل می‌برد و دین
بحث ما در لطف طبع و خوبی اخلاق بود
بر در شاهم، گدایی نکته‌ای در کار کرد
گفت: بر هر خوان که بنشستم خدا رزاق بود
بنده امروز در اینجا دو وظیفه دارم.
نخست: بعد از ادای شکر به درگاه الهی؛ خیرمقدم به میهمانان ارجمند مخصوصاً به مهمان ویژه این همایش ارزشمند و راهبردی استاد گرانمایه جناب آقای دکتر برومند، معاون محترم پژوهش و فناوری وزارت، علوم تحقیقات و فناوری و همراهان ایشان و قدردانی از دبیر علمی فرزانه همایش و مدیر محترم پایگاه داده‌های زبانی پژوهشگاه و پروژه برنامه‌ریزی زبانی، استاد دانشمند جناب آقای دکتر عاصی و همه همکاران محترم ایشان و تمامی دانشی‌مردان این اجلاس پژوهشی؛
بحمدالله، امروز شاهد تحقق یکی از راهبردهای برنامه توسعه راهبردی اول پژوهشگاه، یعنی سرآمدی علمی در برخی زمینه‌ها و تشکیل و استقرار نخستین قطب علمی در این پژوهشگاه هستیم. در کنار آن توفیق توسعه علمی دیگر و ارتقا پایگاه داده‌های زبانی و افتتاح آزمایشگاه زبانشناسی و شکوفایی و بالیدن پروژه ملی برنامه‌ریزی زبان؛ همچنین جای افتخار دارد که امروز شاهد بالندگی و ثمردهی بخشی از اقدامات پژوهشگاه در حوزه رویکرد کاربردی و بومی‌گرایی هستیم که پس از مدت‌ها برنامه‌ریزی و هماهنگی با اقبال ذی‌نفعان موثر در عرصه صنعت و امیدواری آنان نسبت به کارآیی، کارآمدی و اثربخشی پژوهش‌های علوم انسانی در رفع موانع رونق تولید و شکوفایی صنعت و آغاز به کار دبیرخانه دائمی ارتباط علوم انسانی و صنعت شد، روبرو هستیم: آن هم در سالی که از سوی مقام معظم رهبری، سال «رونق تولید» نامگذاری شده است و بدین‌منظور پس از برگزاری همایش ملی علوم‌انسانی و صنعت و برگزاری هفت کارگاه و نشست علمی تخصصی در این حوزه؛ اکنون با همّت پژوهشکده‌های ذی‌ربط، بویژه پژوهشکده علوم‌انسانی کاربردی و معاونت فرهنگی و ترویجی سازی علوم‌انسانی این دبیرخانه شکل گرفته است.
همچنین فرض است از تمامی بخش‌ها و همه اعضا و مدیرانی که با همدلی، همکاری و پشتکار فوق‌العاده در تحقق این توفیق‌ها و شکل‌گیری این همایش باشکوه سهم ارزنده داشته‌اند، سپاسگزاری داشته باشم، معاونان محترم پژوهشگاه بویژه، معاونت اداری – مالی، جناب آقای دکتر ربانی‌زاده و همکاران ایشان، اعضای محترم پژوهشگاه زبانشناسی و اهتمام والای شخص جناب آقای دکتر عاصی و از حوزه ریاست و روابط عمومی و … قدردانی می‌شود.
ضمن آرزوی توفیق الهی برای همگان یاد و خاطره همه مرحومان عرصه زبانشناسی و ادبیات فارسی را گرامی می‌داریم و بویژه به روح استاد بزرگ زبانشناسی زنده یاد دکتر یدالله ثمره ارج می‌نهیم. نثار روحشان صلوات مرحمت فرمایید.
دوم: پرداختن به موضوعی که برای بنده پیشنهاد شده است که در اولین همایش علمی برنامه‌ریزی زبانی درباره آن سخن بگویم؛ و آن بایستگی‌ها و چالش‌های معرفی و آموزش زبان و ادبیات فارسی به مخاطبان غیر ایرانی است.
اما برای رعایت اختصار در چند محور، بایستگی و چالشها تبیین می‌شود:
الف- بایستگی‌ها: بایستگی‌ها را می‌توان در چند مقوله و حوزه تقسیم‌بندی کرد:
اول: امور کلان و کلی در سطح ملی
دوم: سیاست‌ها و روش‌ها
سوم: امور ساختاری
چهارم: اقدامات مؤثر
اول: امور کلان و ملی:
۱- رسیدن به درک کافی از اهمیت و تقویت آموزش زبان فارسی در صیانت و زنده نگه‌داشتن تمدن عظیم ایرانی- اسلامی و نقش آن در عرصه‌های زیر:
- در حوزه بین‌المللی
- در پهنه مناسبات و روابط بین نسلی و خطر فراموشی ارزش‌های تمدنی در میان نسل‌های جدید ایرانی
- در پیوند با اقتدار ملی
- نقش زبان در تقویت خرده فرهنگ‌های بومی و تمدنی ایرانی
- نقش زبان فارسی در تقویت جایگاه ایران در پهنه ایران فرهنگی و جهان فرهنگی ایران کهن
۲- تعامل گسترده‌تر و تقویت دیپلماسی برای بهره‌گیری از توانمندی‌های فارسی‌دانان جهان برای آموزش گسترده زبان فارسی؛
۳- تقویت همه‌جانبه رویکرد دیپلماسی علمی و اهتمام برای بازیابی و بازشناسی و تبیین جاذبه‌ها و فائده‌مندی اخلاقی، فرهنگی و انسانی زبان و ادبیات فارسی برای جهانیان و بهره‌گیری از مضامین عالی مداراجویانه و صلح‌گرایانه و انسان‌دوستانه در روابط و مناسبات ملی و فراملی در پرهیز دادن قدرتمندان جهانی از جنگ و نفی خشونت از جنگ طالبان داعشی صفت؛
درخت دوستی بنشان که کام دل به بار آرد نهال دشمنی برکن که رنج بی‌شمار آرد
۴- کوشش برای فراگیرسازی پیشرفت‌های علمی و فناوری کشور و افتخارآمیز کردن آنان برای تأسی کشورهای منطقه و علاقه‌مندان به ایران فرهنگی و برخی کشورهای در حال توسعه؛
۵- رویکردهای سازنده برای کاستن از ایران‌هراسی و تبیین جنبه‌های صلح و دوستی بی‌نظیر در ادبیات فارسی؛
به قول فردوسی:
چو بردانشی شد گشاده جهان به آهن چه داریم گیتی نهان
دوم: سیاست‌ها و روش‌ها:
۱- در این روزها که خوشوقتانه با توجه به علاقه تاریخی و پر پیشینه مقام معظم رهبری نسبت به اهمیت و جایگاه زبان و ادبیات فارسی، ایشان مجدداً به ضرورت تقویت زبان فارسی پرداخته‌اند و این حمایت‌ها و اشارات رهبر معظم انقلاب اسلامی با اجرای این پروژه در پژوهشگاه همزمان گشته، بسیار بایسته است که همه دستگاه‌های ذی‌مدخل، بویژه صدا و سیما پایبندی به اصول و بایدها و نبایدها زبان فارسی را امری زودگذر نبیند و از مراکز علمی و دانشگاهی و پژوهشی، بویژه پژوهشگاه بخواهد که دوره‌های آموزشی علمی بسنده برای جمعیت عظیم آن نهاد برگزار نماید؛
۲- از مصادیق دیگر بایستگی‌ها، دانشی مرد بودن رایزن‌های فرهنگی ایران، بویژه آشنایی و ورود کافی آنان نسبت به زبان و ادبیات فارسی و دید مثبت داشتن و آشنایی نسبی سفیران ایران به این گنجینه معرفت و تمدن ایرانی اسلامی و اهمیت لازم دادن به زبان ملی از سوی وزارت ارشاد و وزارت خارجه است؛
۳- اهتمام مضاعف برای روزآمدسازی و آسان‌سازیِ روشمند و عالمانه آموزش زبان فارسی و بهره‌گیری قالبهای رسانه‌ای گوناگون؛
۴- بهره‌گیری از ظرفیت انجمن‌های مردم‌نهاد غیر دولتی علاقمند به فرهنگ، زبان و تمدن ایرانی در داخل و خارج کشور برای گسترش و آموزش زبان فارسی؛
۵- تقویت ترجمه آثار فرهنگی و زبانی و ادبی کشورهای مختلف مربوط به زبان و ادب ایرانی به فارسی و بالعکس و تقویت و گسترش مجلات چند زبانه؛
۶- شناخت دقیق زمینه‌ها و سیاستگذاری جامع و اولویت‌بندی در آموزش زبان فارسی در خارج از کشور به ایرانیان نسل سوم و دیگران؛
۷- بهره‌گیری از پشتوانه‌های علمی صاحبنظران و استادان پژوهشی با رویکرد بین‌رشته‌ای و برنامه‌ریزی درسی بر مبنای پشتوانه آموزش و پژوهش؛
سوم: امور ساختاری:
۱- تشکیل سازمان نظام ادبی کشور، مانند سازمانهای مشابه که هم‌اکنون در رشته‌های دیگر فعالیت می‌کند؛
نهادسازی و تقویت مسئولیتها و اختیارات نهادهای موجود برای حمایت علمی و پشتیبانی برای رشد، توسعه و تقویت کمی و کیفی مدارس ایرانی؛
۲- اصلاح نگرش‌ها و عدم فعالیت مستقیم فرهنگی و به عوض آن فعالیتهای ادبی و زبانی جدی ایران با اعزام استاد، ارسال کتاب‌های معتبر، علمی، به روز، سطح‌بندی شده و متناسب با کشور میزبان، برگزاری سمینار، و به خصوص حمایت مالی کرسی‌ها؛
۳- مسئولیت‌پذیری نهادهایی که به شناسایی استادان مقیم و حمایت آنان و برگزاری نشست‌های سالانه و بازآموزی و… بپردازند؛ زیرا کم‌هزینه‌ترین و پرفایده‌ترین روش ترویج زبان و ادبیات فارسی و فرهنگ ایرانی در خارج از کشور است؛
۴- ایجاد شبکه‌های فارسی زبان ماهواره‌ای رادیویی و تلویزیونی بین کشورهای فارسی زبان؛
۵- تأسیس بانک اطلاعات کرسی‌ها، استادان، فارسی‌آموختگان، منابع و مواد آموزشی به‌منظور ارتباط دائم با استادان و زبان آموزان در سراسر جهان؛
۶- ایجاد بنای یادبود مفاخر فرهنگی ایران در بخش‌ها و کرسی‌های خارج از کشور؛
۷- همکاری و مشارکت با نهادهای بین‌المللی زبانی برای تبادل تجارب و ایجاد ارتباط با کشورهای فارسیزبان منطقه به‌منظور کسب مرجعیت علمی برای ایران؛
۸- ترسیم نقشه راه واقعیتهای بلند مدت و میان مدت برای آینده آموزش زبان فارسی؛
۹- تبیین ارکان صلح مدارانه، اخلاقی و مردم گرایانه متون اصلی ادبیات فارسی؛
۱۰- رسیدن به یک برنامه جامع و رسیدن به یک نقشه راه کامل و راهبردها و سیاست زبانی منسجم و روشن مبتنی بر دانش و پژوهش با پشتوانه اصل پانزدهم قانون اساسی؛
۱۱- تأسیس نهاد ملی سازمان نظام این کشور و شاخص‌بندی دانش ادبی و زبانی در ایران
۱۲- تقویت کرسی‌های ایران‌شناسی در جهان و فرهنگ و زبان پژوهی در داخل کشور؛
۱۳- متنوع‌سازی و روزآمدسازی شیوه‌ها و سطوح آموزش زبان فارسی؛
۱۴- تأسیس شبکه مخصوص آموزش زبان فارسی در تلوزیون و رادیو؛
چهارم: اقدامات مؤثر:
۱- تقویت اعتبارات و امکانات و تجهیزات ویژه گسترش آموزش زبان فارسی در جهان؛
۲- برگزاری جشنواره‌ها و کنگره‌های بزرگ بین‌المللی زبان ادبیات فارسی با تأکید بر محور آموزش زبان و ادبیات؛
۳- تسهیلات ویژه دیپلماتیک و اداری برای علاقه‌مندان به فراگیری زبان فارسی از سراسر جهان از جمله لغو روادید و....؛
۴- تأسیس موزه‌های بزرگ تمدنی زبان و ادب فارسی در کشورهای گوناگون؛
۵- اعطای بورس‌های تحصیلی ویژه برای مقطع کارشناسی‌ارشد، دکتری، پسا دکتری، بازآموزی استادان و معلمان زبان فارسی دیگر کشورها؛
۶- فراهم آمدن امکانات کافی و تضاد برنامه‌های مناسب برای آموزش فراگیران غیرایرانی در داخل کشور؛
۷- تقویت دوره‌های بازآموزی استادان ادبیات فارسی در سراسر جهان با همت ویژه جمهوری اسلامی ایران؛
۸- بهره‌گیری از روش کارگاهی، پرسش‌مدار و مشارکت‌جویانه آموزندگان در دوره‌های آموزشی
ب- چالشها
۱- پایین بودن انگیزه و کوچک شدن قلمرو داوطلبان به دلائل گوناگون از جمله نبود اشتغال مشخص و برابرهای مادی معین پس از فراگیری در کشورهای گوناگون به صورت نسبی یا القاء ایران هراسی از سوی برخی دولت‌های سلطه‌طلب با برخی حکومتهای مخالف و رقیب و عدم گسترش و پیام‌های علمی و تعطیل شدن برخی نهادهای ایران‌شناسی یا تضعیف برخی نهادهای رسمی آموزشی؛
۲- تأخر در پیشرفت فناورانه و علمی در برخی زمینه‌ها و تبدیل نشدن زبان فارسی به زبان علم و اثر گذار در عرصه روابط علمی جهان؛
۳- نبود امکانات و تسهیلات کافی در ایران برای فرصت مطالعاتی استادان زبان فارسی جهان؛
۴- عم تعیین و ظهور نیافتن یک جمعیت ملی اثرگذار نسبت به زبان فارسی در میان نهادهای مردم نهاد یا بخشهای خصوصی و ایرانیان فرهیخته نسبت به ترویج زبان فارسی در جهان و بلکه نبود نهادی در این زمینه؛
۵- نبود یک پایگاه قوی آموزش مجازی زبان فارسی؛
۶- کم توجهی به تفاوت‌های فرهنگی و زبانی مخاطبان غیرایرانی در آموزش‌ها؛
۷- نبود تنوع در روش‌های آموزش برای مخاطبان گوناگون (استادان، مترجمان، محققان، گردشگران و …)؛
۸- توجه نداشتن به تقویت زبان فارسی دانشجویان و استادان در مراکز علمی و در نتیجه ضعف آنها در به کارگیری زبان در منابع علمی و انتشار زبان غیر فصیح و نا استوار؛
۹- نداشتن برنامه ملّی برای آموزش زبان فارسی در سطوح مختلف؛
۱۰- عدم توجه به مطالعات زبانی در دانشگاه‌ها؛
۱۱- کمبود مطالعات تاریخی زبان فارسی (و حتی گویش) به دلیل نداشتن بازار چه در مراکز انتشاراتی، چه در مراکز تحقیقاتی و چه در دانشگاه‌ها و …؛
۱۲- کمبود امکانات آزمایشگاهی زبان فارسی در مراکز آموزشی و گروه‌های زبان و ادبیات فارسی؛
۱۳- توانش ارتباطی به جای توانش زبانی؛
۱۴- کارکردها و نقشهای زبانی به جای شکل ظاهری زبان؛
۱۵- توانایی انتقال پیام به جای تأکید بر درستی جملات؛
۱۶- کاربرد زبان در موقعیتهای زبانی تجربه نشده، به صورت دریافتی و تولیدی؛
۱۷- با در نظر داشتن اصول حاکم بر آموزش زبان و رعایت آن و نیز با توجه به جنبه‌های مثبت ادبیات.
جمع‌بندی:
خوشوقتانه برگزاری این همایش همزمان شده است با تأکیدات صریح و روشنگر اخیر مقام معظم رهبری درباره ضرورت توجه بیشتر به جایگاه والای زبان فارسی و ضرورت صیانت از پالودگی آنکه خود پشتوانه‌ای مضاعف برای التزام بیشتر همه نهادهای ذی‌ربط در این زمینه خواهد بود.
نظر شما :