گزارش نشست «هم‌اندیشی میراث ناملموس: پرسش‌ها، چالش‌ها و رویکردها»

با همکاری مرکز اسناد فرهنگی آسیا و پژوهشکده مردم شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نشست «هم‌اندیشی میراث ناملموس: پرسش‌ها، چالش‌ها و رویکردها» در تاریخ ۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۸ در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
اولین سخنران این نشست دکتر علیرضا حسن زاده، رئیس پژوهشکده مردم‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری بود که در سخنرانی خود با عنوان «فضای اجتماعی، میراث ناملموس و هویت» به تبیین جایگاه میراث ناملموس در توسعه پایدار و نقش آن در توسعه پایدار و سیاست‌گذاری‌های کشور پرداخت. او با نقد جایگاه میراث فرهنگی در الگوهای توسعه کشور گفت: به ظاهر گفتمان میراث فرهنگی که به‏ویژه در قالب فرایند‏های سیاستگذاری دولتی قابل مشاهده است، گفتمانی کنوانسیون‌مدار و ثبت محور است که در عین مهم و الزامی‌بودن، به عنوان یکی از شروط توسعه پایدار می‏‬ باید به گفتمان مهم‏تری چون «توسعه‌محور» و «میان‌سازمانی بودن» میراث فرهنگی تبدیل شود. بر این اساس می‏توان از «میراثی‌شدن»، برابر با «فرهنگی‌شدن»، در برابر «پولی و کالایی شدن» مدل توسعه که به فضاهای شهری، روستایی و زیست‌محیطی با مخدوش کردن حریم و منظر آسیب وارد می‏سازد، یاد کرد. به‏واقع، خودآگاهانه شدن توسعه در ایران و‏ابسته به جایگاه و درجه اهمیتی است که به میراث فرهنگی داده م‬ی‏‬ شود و در این میان، علوم میراثی چون مردم‏شناسی، باستان‏شناسی، زبان شناسی، معماری، مرمت، هنرهای سنتی و غیره اهمیتی بسیار فراوان دارند.
در ادامه دکتر آتوسا مومنی، پژوهشگر سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در سخنان خود با عنوان «قدرت نرم میراث فرهنگی ناملموس در حفظ هویت فرهنگی و گسترش وفاق اجتماعی در عرصه ملی و بین المللی» با ذکر این نکته که میراث فرهنگی ناملموس از ظرفیت‌های بی‌بدیل و به اعتباری از ارکان جوامع صاحب هویت امروز برای رسیدن به توسعه پایدار است، گفت: جوهره و روح میراث فرهنگی ملموس امری تاریخی است. صور مواریث تاریخی ما از نوع منقول و غیرمنقول، مولود میراث ناملموسی هستند که به پشتوانه تفکر روحانی انسان از دیرباز، با انتقال بین نسلی و مبتنی بر نیاز انسان، حیات خود را ادامه داده و در دنیای امروز خود را نشان داده‌اند. انسان‌ها در میان باورهایی که زندگی خود را بر آن بنیان نهاده‌اند، غوطه‏ورند و همواره امور خود را با آن ارزش‌ها همراه کرده و تطبیق می‌دهند. این امر در سطح جامعه به وفاق اجتماعی انجامیده و سبب می‌شود انسان در مسیر توسعه پایدار و صلح حرکت کند.
بهروز وجدانی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری نیز در سخنرانی خود در باره «میراث فرهنگی ناملموس» سخن گفت و چند سند فرهنگی یونسکو را که به تدوین کنوانسیون سال ۲۰۰۳ یونسکو با عنوان «کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس» انجامید، معرفی کرد. او اشاراتی نیز به نام و محتوای پرونده‌های ۱۳ گانه میراث فرهنگی ناملموس که جمهوری اسلامی ایران به یونسکو ارایه کرده و به ثبت نیز رسیده‏اند، کرد. وجدانی در بخش آخر سخنان خود به مسائل مرتبط با موضوع میراث فرهنگی ناملموس از قبیل‏: تنوع فرهنگی، توسعه پایدار، میراث فرهنگی ملموس پرداخت.
آخرین سخنران نشست شروین گودرزی، پژوهشگر پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری درباره «دپیلماسی فرهنگی و میراث فرهنگی ناملموس» سخن گفت. او با اشاره به اینکه فرهنگ یک زینت برای وجود انسان نیست، بلکه شرایط جوهری برای وجود آدمیان است، تأکید کرد: هیچ چیز در طبیعت بشری و جامعه بشری مستقل و مجزا از فرهنگ نیست. به بیان دیگر، انسان بی‌فرهنگ معنا ندارد و همین «فرهنگ» هویت‌بخش‌ترین عنصر انسان است. گودرزی با اشاره به ذهنیت و پیش فرض نویسندگان «کنوانسیون پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس» از مقوله فرهنگ، به مفاد این کنوانسیون اشاره کرد و افزود: با پیوستن حدود ۱۸۰ کشور از جمله ایران به این کنوانسیون، موضوع دیپلماسی فرهنگی، بازسازی بخشی از هویت فراموش شده و حتی هویت‌سازی از طریق میراث فرهنگی بویژه از طریق میراث فرهنگی ناملموس به یکی از چالش‌های جدی در عرصه بین‌المللی شده است.