گزارش نشست نقد و بررسی کتاب «فلسفه پول»

نشست نقد و بررسی کتاب «فلسفه پول» اثر گئورگ زیمل ترجمه شهناز مسمی پرست با حضور دکتر سیدمیرجلیلی و دکتر محمدرضا امیری تهرانی از گروه اقتصاد، دکترآیدین ابراهیمی در رشته جامعه شناسی و مترجم شهناز مسمی پرست روز چهارشنبه 15 اسفندماه 1397 سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.

  کتاب فلسفه پول مهم ترین اثر گئورگ زیمل است که پس از گذشت نزدیک به یک سده فراموشی دوباره در آکادمی ها مورد توجه قرار گرفته است. این کتاب برخلاف عنوان آن درباره اقتصاد نیست، و به موضوعات فرارشته ای در قلمروهای فلسفه، فرهنگ، روانشناسی، علوم اجتماعی و اقتصادی می پردازد. این نشست دو هدف را دنبال کرد؛ نخست معرفی اجمالی محتوای کتاب و دوم، تحلیل نسبت این کتاب با تخصص گرایی آکادمیک. برای هدف یکم، سعی شده است که مهم ترین مقولات بحث شده در فلسفه ی پول به خلاصه معرفی شود. اما هدف دوم از دو حیث بررسی شده است، نخست، دلایل مطرح شدن این اثر پس از یک دوره طولانی چشم پوشی از آن را در جهان معاصر چیست، و دوم این که نسبت این اثر با وضعیت علوم انسانی و اجتماعی در ایران کدام است. بدین منظور، در آغاز نظریه ی فرم های زیمل بررسی می شوند و سپس بر اساس نظریه فرم ها، مقولات عینیت یافتگی/ شئ شدگی، سوژه- ابژه، مدرنیته، زیبایی شناسی، هدف- وسیله، و فرم دین در فلسفه ی پول معرفی می شوند. در ارزیابی نسبت فلسفه پول با تخصص گرایی آکادمیک در جهان معاصر و به ویژه ایران، به رونق یافتن رویکرد فرارشته ای در علوم انسانی و اجتماعی و هم چنین نسبت دین با این علوم پرداخته شد.
گئورگ زیمل فیلسوف و جامعه شناس آلمانی (1958-1918) است که کتاب و مقاله های متعددی در زمینه روانشناسی اجتماعی، جامعه شناسی، اقتصاد، فرهنگ، دین و فلسفه نوشته است. غیر از فلسفه پول، نام مهم ترین کتاب ها و مجموعه مقالات چاپ شده از او به زبان فارسی چنین است؛ شوپنهاور و نیچه (ترجمه ی شهناز مسمی پرست، نشر علم)، مقالاتی درباره دین (ترجمه ی شهناز مسمی پرست، نشر ثالث)، مقالاتی درباره فردیت و فرم های اجتماعی (ترجمه ی شهناز مسمی پرست، نشر ثالث)، مقالاتی درباره تفسیر در علم اجتماعی (ترجمه ی شهناز مسمی پرست، شرکت سهامی انتشار). زیمل افزون بر کتاب های یاد شده، مقالات متعددی نیز در این زمینه ها منتشر کرده است.
افزون بر این کتاب ها، زیمل آثار دیگری نیز دارد که برخی از آنها از زبان آلمانی حتی به زبان انگلیسی برگردانده نشده است. کتاب هایی مانند: مقدمه ای بر علم اخلاق،  درباره ی تمایز اجتماعی، مسائل فلسفه ی تاریخ، مادرشهر و حیات ذهنی، کانت، فلسفه ی مد؛ کانت و گوته، دین، جامعه شناسی؛ پژوهش هایی درباره برساختن فرم های اجتماعی، مسائل اصلی فلسفه، فرهنگ فلسفی، پرسش های زمینه ای جامعه شناسی، نگرش زندگی و درباره فلسفه هنر.
زیمل در دوره ای از حیات علم می زیسته است که معرفت شناسی ها، روش شناسی ها و رشته های علوم انسانی در حال شکل گیری و تعریف مرزبندی های خود بوده است. رویکرد علمی غالب در این دوره، تحث تأثیر پیشرفت های علوم طبیعی، رویکرد اثبات گرایی بود. البته رویکرد تاریخی و هرمنوتیک نیز در فضای آکادمی های آلمان در حال بالیدن بود. زیمل رویکرد پوزیتیویستی به علم را رد می کرد و گرچه رهیافتی تاریخی به شناخت داشت، اما تفاوت دیدگاه های خود را با هرمنوتیک دیلتای کتمان نمی کرد.
رویکرد فرارشته ای زیمل، مطالعات و پژوهش های او را کم مخاطب کرده بود. نتایج تحقیقات او در هیچ یک از رشته های رسمی دانشگاه های آلمان و حتی اروپا جایگاهی نداشت. حتی تلاش های چندین باره ی دوست صمیمی او ماکس وبر، برای عضویت زیمل در دانشگاه برلین به شکست انجامید و او هرگز نقش دیلتای، ریکرت و ویندلبند را در این ارتباط نبخشید. او در حالی که کتاب فلسفه پول را در کارنامه خود داشت، تنها به عنوان استاد بدون کرسی در دانشگاه به تدریس مشغول بود که حقوقی از دانشگاه دریافت نمی کرد و باید از ماهانه های پرداختی دانشجوبان زندگی را می گذراند. او غریبه ای در آکادمی بود و تنها برای چهار سال آخر عمرش از سال 1914 ، کرسی دانشگاهی را در دانشگاه استراسبورگ دریافت کرد.
زیمل همان قدر مورد خشم اقتصاددانان بود که فیلسوفان با او سر ناسازگاری داشتند. گرچه یهودی بودن او در جلوگیری از دریافت کرسی تدریس در دانشگاه برلین بی تأثیر نبود، اما دلیل اصلی این خشم در روش مطالعات فرارشته ای او نهفته بود که با تخصص گرایی آکادمیک و رو به رشد سازگاری نداشت. برای آشنایی بیشتر با رویکرد روش شناختی او، به طور مختصر در این نشست نظریه فرم های او مورد بررسی قرار گرفت.