'گزارش سخنرانی «شایعه و پادشایعه در گفتمان ادبی»

پژوهشکده زبان و ادبیات روز 12 اسفندماه 1397، سخنرانی با عنوان «شایعه و پادشایعه در گفتمان ادبی» برگزار کرد که دکتر محمد هاتفی، عضو هیأت علمی پژوهشکده زبان و ادبیات پس از خوشامدگویی به حضار، ابتدا ضرورت طرح مساله شایعه را تشریح کرد. وی گفت: شایعه نیز همچون شبهه دارای کارکرد تمایززدایی و ایجاد شبهه گفتمانی است. این موضوع را  در راستای نظریه وضعیت شبه گفتمانی که در رساله خود در سال 1388 طرح کرده بود و مقاله آن با عنوان وضعیت شبه گفتمانی چاپ شده پی می گیرد. شایعه به مثابه یکی از وقایع نشانه شناختی که  مراجع حقیقت و نظام تمایزگذاری را که مبنای شکل گیری گفتمان است از بین می برد و باعث شکل گیری شبهه گفتمانی می شود.
هاتفی در ادامه با تشریح مبانی نظری گفتمان بر اساس نظریه زباننشاسی سوسور افزود: شایعه در مبنای خود از یک تمایزگذاری زبانشناختی با یک نشانه دیگر که خبر یا حقیقت باشد معنادار می شود و سپس در بستر گفتمان ارزش معنایی متناسب با بافت را به خود می گیرد.
وی اظهار داشت: گفتمان های علمی مختلفی از روایای دید گوناگون به بحث شایعه می پردازند چنانکه رواشنناسی از منظر فرد و ویژگیهای فردی سازوکار تولید و بازتولید شایعه را تبیین می کند، علم جامعه شناسی وضعیت نهادین و علم سیاست کارکرد آن را در نسبت با قدرت بررسی می کند. اما گفتمان ادبی در نظر می گیرد که چگونه شایعه به مثابه یک نشانه در دستان متن ادبی می تواند بهابزاری برای تولید ارزش زیباشناختی تبدیل شود.
هاتفی سپس با استناد به یک داستان و یک رمان ادبی توضیح داد که در این متن ها شایعه در یک متن کارکرد تعلیمی دارد و در متنی دیگر کارکرد رمانتیک. همان طور که گفته پرداز متن رمان «شایعه، اجبار و عشق» در متن نیز تصریح کرده از منظر این رمان، شایعه فی‌نفسه فاقد ارزش است و می تواند در راستای نیت و اغراض کاربران زبان در نهایت مفید هم باشد. اما از منظر گفتمانی، شایعه به دو صورت است: شایعه به مثابه یک «واقعه» که سوژه گفتمانی با آن روبرو می شود و می تواند آن را مدیریت کند یا مغلوب آن واقع شود و شایعه «نیت‌مند» که در این جا از ترکیب «شایعه‌سازی» باید استفاده کرد. در اینجا شایعه یک «عمل» است چون نیت‌مند است. با این همه گفتمان ادبی چنان که در هر دو متن مشاهده می شود قائل به این است که شایعه درنهایت ارزش خود را از متنی می گیرد که در آن به کار رفته است.
وی در خاتمه توضیح داد: در رمان شایعه، اجبار و عشق می بینیم شایعه ای که به طور خودبخود رخ داده در فرایند رمان از طریق قاعده‌مندساختن آن، با تن دادن به «تعهد» و «معیارهای انسانی» به عشق تبدیل شده است و ارزش والا یافته است.
در ادامه جلسه، پرسش و پاسخ و بحث هایی درگرفت و در نهایت با این نتیجه که زمینه بحث باز است و می توان کماکان در این زمینه به چالش پرداخت به اتمام رسید.