گزارش نشست «استقلال» از مجموعه نشستهای چالشهای انقلاب اسلامی در دهه پنجم با سخنرانی دکتر کولایی

دکتر کولایی: ما باید محیط بین المللی را درک کنیم تا بتوانیم از منافع خود دفاع کنیم

به همت معاونت فرهنگی- اجتماعی پژوهشگاه، پنجمین نشست از سلسله نشست‌های چالش‌های انقلاب‌اسلامی در دهه پنجم با موضوع«استقلال» در بعداز ظهر روز چهارشنبه 24 بهمن 1397 با سخنرانی دکتر الهه کولایی در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد و دکتر علی باقری به دلیل برنامه ای که برای ایشان پیش آمد، نتوانست در این نشست حضور بهم رساند.
الهه کولایی در ابتدای این نشست، در پاسخ به این سوال که در ابتدای انقلاب چه نگرشی نسبت به استقلال وجود داشت، گفت: واقعیت این است که در منطقه ای که زندگی می کنیم، ما را تبدیل به  کشوری کرده که در قرن های متمادی با ورود بسیاری از دولت ها و نیروهای خارجی روبه رو بوده، به نحوی که بسیاری از حوادثی که دور و برمان اتفاق می افتد، ما را تحت تاثیر قرار می دهد. این تجربه ها، ذهن و نگرش ما ایرانیان را به شدت تحت تاثیر قرار داده و حافظه تاریخی ما آنها را ثبت کرده است.
وی افزود: ما نمی توانیم فراموش کنیم، وقتی مردم ایران در آغاز قرن بیستم برای مهار استبداد، اولین جنبش مشروطه خواهی در غرب آسیا را به راه انداختند. سرنوشت این انقلاب با نفوذ انگلیس ها، روس ها و تمامی مداخلاتی که در کشور ما چندان جدید نبود و از سده های گذشته وجود داشت، به کجا رسید. تاریخ ما سرشار از این مداخلات است و ما باید آن را مرور کرده تا اهمیت موضوع استقلال را بهتر متوجه شویم.
کولایی در ادامه گفت: مداخلات در هر حرکتی در تاریخ ما، بسیار در سرنوشت مان مؤثر بوده و حتی حس عمل مستقل را در ما تقویت کرده است. به نحوی که در اولین راهپیمایی برگزار شده در نماز عیدفطر 57، شعار استقلال خواهی در کنار آزادی خواهی و ایده جمهوری اسلامی جنبه محوری پیدا می کند. بنابراین تاریخ ما باعث شده تا حس تعیین سرنوشت توسط خود ملت ایران از اهمیت بالایی برخوردار باشد و این در امتداد حق گرایی و طلب حقوق و آزادی هایی است که هر انسانی برایش تلاش کرده و می کند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: همان‌طور که ما جوامع بشری تلاش انسان را از رهاشدن از هرگونه مداخلات در امور شخصی و دیدگاه هایش و حقوق ذاتی اش می بینیم، این حقوق وقتی به سطح دولت ها می رسند، به حق حاکمیت دولت ها و ملت ها تبدیل می شود. بنابراین، ملت ها حق دارند خودشان درباره خود تصمیم بگیرند و دیگران از فرای مرزهای سرزمینی حق ندارند برای آنها تصمیم بگیرند. این ایده ای است که در انقلاب اسلامی به شکل یک انفجار بروز پیدا کرد و تقاضایی بود که در شعارهای انقلاب به طور محوری خود را نشان داد.
این استاد دانشگاه گفت: جهانی که انقلاب اسلامی در آن پیروز شد، دوقطبی بود، به طوری که یک سر آن اتحاد جماهیر شوروی و سمت دیگرش ایالات متحده آمریکا قرار داشت. بنابراین تضاد کامل منافع وجود داشت، پس برای جنبش های استقلال گرا و خواستار دستیابی به این حق تعیین سرنوشت در داخل مرزهای ملی فرصتی فراهم می شود. انقلاب اسلامی در چنین فضایی پیروز می شود و بر اساس آن مردم ایران در کوچه و خیابان شعار نه شرقی نه غربی سردادند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با بیان اینکه ما نتوانستیم توازن در سیاست خارجی خود برقرار کنیم، گفت: ما یک زمانی فکر کردیم بدون اینکه به تاریخ خود توجه کنیم، می توانیم با نزدیک تر شدن به اروپا در برابر آمریکا بایستیم. در حالی که با بررسی دو هه قبل از انقلاب اسلامی، متوجه می شویم بعد از بحران موشکی کوبا، یک نوع تنش زدایی در روابط شوروی و آمریکا ایجاد شده و تبدیل به فرصتی برای ایران می شود تا سیاست مستقل ملی را دنبال کند و این سیاست چیزی نبود جز موازنه برقرار کردن میان ایالات متحده آمریکا و شوروی. یعنی ما به عنوان تنها کشور جهان سومی وابسته به آمریکا از شوروی سلاح می خریدیم و نه تنها از شوروی کمونیست سلاح می خریدیم که در واقع توانستیم پایه های صنعتی خود را نیز در آن دودهه محکم کنیم.
این فعال سیاسی اصلاح‌طلب ادامه داد: شاه آمریکایی با شوروی کمونیست به دلیل وزن ژئوپلتیکی که ایران داشت، توانست روابط بی نظیری را سامان دهد و هرچند نام آن را سیاست مستقل ملی نامید اما در اصل بهره گیری از فضایی بود که در محیط بین المللی ایجاد شده بود.
وی بیان کرد: نگاه به شرق ما نباید ناشی از تحریم هایی باشد که از جانب غرب وضع می شود. زیرا در چنین حالتی شرق می داند که ما از سر ناچاری به سراغش رفته ایم و در این میان هر رفتاری که دوست دارد با ما می کند. از سر ناچاری به سراغ شرق رفتن، ما را وارد فضایی می کند که تعیین کننده اصلی آن دیگر ما نیستیم. سیاست نگاه به شرق این است که ما در عین اینکه به شرق توجه داریم، غرب را هم داشته باشیم. یعنی هم شرق را داشته باشیم هم غرب را و این دو را متقابلاً از هم بترسانیم.
الهه کولایی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: شاه آمریکایی از شوروی کمونیست سلاح می خرید، برای اینکه روس ها معتقدند هر قدر که امکانات بیشتری در اختیار ایران قرار دهند، راه ارتباط با غرب را برای این کشور بیشتر محدود خواهند کرد. امروز نیز با اینکه شوروی فروپاشیده، اما ژئوپلتیک از بین نرفته و جنگ سرد مبتنی بر ایدئولوژیک تبدیل به جنگ سرد مبتنی بر ژئوپلتیک شده است.
وی در بخش دیگری از سخنانش گفت: ما نیازمند بازخوانی تجربه های 40 ساله اخیر هستیم و باید ببینیم شعارهایی را که سردادیم تا چه اندازه توانستیم اجرایی کنیم. تصور می کنم درک محیط بین المللی نیازمند عینک هایی است که توان دیده اجزای محیط بین المللی را برای ما ایجاد می کند. ما باید این محیط را درک کرده تا بتوانیم بر مبنای واقعیت از منافع خود دفاع کنیم. من فکر می کنم با اینکه فرصت های بسیاری را سوزاندیم، اما به لطف خدا هنوز این منابع را در اختیار داریم.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه دشمنی با آمریکا در جریان انقلاب اسلامی همواره به عنوان امری ثانوی در میان جامعه وجود داشته، گفت: این مخالفت به صورت امری ثانوی مطرح بود، اما با مخالفت هایی که آمریکا با انقلاب اسلامی مردم ایران انجام داد، پررنگ تر از قبل شد.
وی در پاسخ به این پرسش که آیا می توان برای مقابله با استبدادی داخلی از قدرت های خارجی کمک گرفت، گفت: من معتقدم تاریخ خود درس های خوبی می تواند در این زمینه به ما دهد، تاریخ ما نشان داده که تقابل روس و انگلیس باعث شده تا جریان های آزادی خواه و یا اقتدارگرا متناسب با رویکردهایی که این دولت ها داشتند، در یکصد سال اخیر به یکی از آنها پناه ببرند. پناه بردن به قدرت های خارجی نه تنها به شکلی تاریخی بلکه همواره وجود داشته است، اما در مقاطع مختلف ثابت شده که دل نیروهای خارجی برای منافع مردم در هیچ سرزمینی نسوخته است.
در انتها دکتر کولایی به تعدادی از سؤالات حاضران پاسخ داد.