گزارشی از جلسه نقد و بررسی کتاب علوم قرآنی «وحی، اعجاز و تحریف‌ناپذیری»
گزارشی از جلسه نقد و بررسی کتاب علوم قرآنی «وحی، اعجاز و تحریف‌ناپذیری»
به همت پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی، نشست نقد و بررسی کتاب علوم قرآنی «وحی، اعجاز و تحریف‌ناپذیری» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین دکترمهدوی‌راد(پردیس فارابی)، دکتر احمد پاکتچی(پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، دکتر مجید معارف(دانشگاه تهران) و دکتر محمدکاظم شاکر(دانشگاه علامه طباطبایی) در روز ۱۸ شهریورماه در سالن اندیشه پژوهشگاه برگزار شد.
در ابتدای نشست، دکتر معارف(مولف مقاله وحی)، درباره انگیزه های نگارش و دعوت از دکتر نجارزادگان و دکتر مهدوی راد برای نگارش کتاب درسی علوم قرآنی در مقطع کارشناسی ارشد، مطالبی بیان کرد.
سپس دکتر معارف با طرح این پرسش که چرا این کتاب با نگاهی درون دینی و درون مذهبی به مباحث سامان داده شده است، گفت: این کتاب دارای متنی آموزشی و درسی است و معمولا صبغه و رویکرد کتاب‌های آموزشی، درون دینی و درون مذهبی است.
در بخش بعدی دکتر مهدوی‌راد درباره کتاب مطالبی بیان کرد وگفت: بنده در این کتاب تنها به سیر تاریخی وجوه اعجاز و عناوین این مسئله پرداخته و در پایان به اعجاز ادبی نظر کرده‌ام. واژه اعجاز در ادبیات دینی ما و طی چهار قرن ابتدایی وجود نداشته است و در قرآن کلمات بینه، سلطان و ... به کار برده شده است و کلمه اعجاز نیامده است. بحث مورد علاقه من بحث بسترهای شکل‌گیری ادبیات اعجاز است که این موضوع را گزارش کرده‌ام و این قسمت دارای بخش کتاب‌شناسی نیز هست. وی تصریح کرد: شامل‌ترین و عمیق ترین بعد اعجاز، بعد ادبی است که در این کتاب بیشتر توضیح داده شده است.
پس از صحبت های کوتاهی از نویسندگان کتاب، دکتر شاکر به عنوان یکی از منتقدین سخنان خود را آغاز کرد و گفت: این اثر، کتاب بسیار خوبی است اما از نظر صوری و محتوایی می‌توان نقدهایی را بر آن مطرح کرد. وی گفت: از منظر صوری تعریف دقیقی از علوم قرآنی، روش‌شناسی و نیز جایگاه آن در میان علوم عقلی و نقلی ارائه نشده است. از سوی دیگر به نظر می رسد بخش‌هایی از مقاله وحی و مقاله اعجاز مناسب مقطع کارشناسی ارشد نیست. در مجموع مشخص نیست مخاطب این کتاب چه سطحی از دانشجویان هستند؟ به اعتقاد دکتر شاکر در ادبیات و زبان مقاله وحی نیز اشکالاتی وجود دارد.
دکتر شاکر در مورد مقاله اعجاز قرآن نیز مطالب خوبی بیان کرد و گفت: روش‌مندی دقیقی در این قسمت وجود ندارد. وی افزود: به بحث تحدی در خصوص اعجاز قرآن اشاره شده است، آیا پیامبران دیگر تحدی کرده‌اند؟ چگونه این مسئله ثابت شده است؟ آیا حضرت موسی و عیسی تحدی کرده‌اند؟ اگر استقرائی است، کدام پیامبر این کار را کرده است و اگر عقلی است کدام استدلال آن را اثبات می‌کند؟
دکتر پاکتچی ناقد دیگر کتاب بود. وی در ابتدا جنبه های مثبت کتاب را به صورت فهرست‌وار بیان کرد و گفت: این کتاب درسی در این اندازه ژرف‌نگر است، در حالی که کتب درسی علاقه‌ای به مباحث عمیق ندارند. پشتوانه شاخص‌کننده این کتاب تجربه تدریس نویسندگان آن است. رویداد مهمی که اتفاق افتاده کار تیمی است. توجه به شبهه‌های معاصر در کنار مباحث سنتی از دیگر وجوه شاخص این کتاب است. این اثر، زبان روان و قابل فهمی دارد. انتخاب این سه موضوع به عنوان موضوعاتی پرمناقشه و پرخطر شایسته قدردانی است. توجه به نظریات، گستره خوبی در این کتاب دارد. منابع در حد گسترده‌ای در این کتاب مورد استفاده قرار گرفته است. وی در ادامه گفت: نکاتی را می‌توان جهت تکمیل کار ارائه داد، ما از این اثر در برخی بحث‌ها انتظار پویشی بیشتر داشتیم. برای مثال جبرئیل می‌توانست بیشتر مورد تحلیل قرار گیرد. جبرئیل برخلاف ادعای این کتاب واژه‌ای سریانی نیست و عبری است. یک جستجوی ساده می‌توانست مانع از این بحث شود. در جای دیگری از این کتاب بیان شده است که کلمه وحی در عهد عتیق بارها ذکر شده است اما اصلا در خود عهد عتیق چیزی از ریشه وحی نداریم. این اشکال نیز به راحتی قابل اجتناب بود. در خصوص عهد جدید این اشکال به وجود آمده است.
دکتر پاکتچی ادامه داد: شبهاتی در خصوص مسئله وحی مطرح شده است، برخی از نظرات از جمله ابن‌کلاب در این خصوص نیامده است و همچنین در بحث تحریف‌ناپذیری قرآن ایده ای به شیخ مفید منصوب شده که خلاف واقع است. مسئله دیگر متقاعد کردن دانشجوی امروز است. در قسمت‌هایی از این کار ذهن دانشجوی امروزی در نظر گرفته نشده است. برای مثال شیوه در جاهایی از کتاب جدلی است. همچنین در نقد رویاپنداری، مجموعه‌ای از احادیث ذکر شده است و با اینکه بسیاری از این احادیث می‌توانند به لحاظ سندی مشکل داشته باشند مورد استفاده قرار گرفته است و یا به عقیده عمومی مسلمانان استناد شده است که روش مناسبی برای استدلال نیست.
وی در پایان گفت: انتظار می رفت در بحث اعجاز مرزها کاملا مشخص شود. برخی ادله اثبات می‌کند قرآن بلیغ است و برخی دیگر اثبات می‌کند قرآن حق است و دلایل بسیاری برای اعجاز کتاب الله وجود دارد. مرز این ها در بحث اعجاز مشخص نیست.
در خاتمه، جلسه پرسش و پاسخ نیز برگزار شد.
نظر شما :