مسیح بروجردی: توحید افعالی یک نظریه فلسفی است

نودمین جلسه از سلسله جلسات نظام سیاسی اسلام در پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل با سخنرانی حجت الاسلام والمسلمین مسیح بروجردی با عنوان؛ «مبانی فلسفی اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» در تاریخ 6 شهریور 97 برگزار شد.

حجت الاسلام بروجردی در مقدمه صحبت خود با بیان اینکه مقصود از مبانی فلسفی، فلسفه سیاسی نیست؛ بلکه مقصود فلسفه اسلامی، مثل مباحث وجودشناسی، خداشناسی و انسان شناسی است؛ گفت: علوم مختلفی در اندیشه سیاسی امام تأثیر دارد، مثل فلسفه دین، کلام اسلامی، فقه، تفسیر، فلسفه اخلاق و غیره که از میان آنها برای این جلسه، فلسفه اسلامی انتخاب شده است. دو بحث خیلی مهم از فلسفه، در آراء و اندیشه سیاسی امام دخالت دارد: 1- بحث توحید از خداشناسی 2- بحث فطرت از انسان شناسی. برای این جلسه، بحث توحید را برگزیده ام و فرصت برای هر دو بحث وجود ندارد.
دکتر بروجردی در ادامه بحث توحید را اینگونه تشریح کرد: توحید دارای جنبه های مختلفی است: الف)توحید ذات ب)توحید صفات ج)توحید افعال د)توحید در عبادت. توحید افعال(یا توحید افعالی) یعنی در سراسر جهان هستی تنها قادر مطلق خداوند است و دیگر موجودات قدرتشان مظهر قدرت حق بوده و بدون قدرت و اراده حق تعالی هیچ فعلی واقع نمی شود. قدرت فقط نزد حق تعالی است و اگر همه موجودات دست به دست هم دهند، بدون اراده الهی و قدرتی که از جانب حق می یابند، نمی¬توانند هیچ کاری انجام دهند.توحید افعالی دارای مرتبه ای پایین¬تر از توحید ذات و توحید صفات است اما در زندگی عموم مردم بیش از همه مؤثر است.
توحید افعالی در اخلاق، آراء اجتماعی و آراء سیاسی حضرت امام نقش مهمی دارد. توحید افعالی مرکز منظومه فکری امام یا شالوده بنای فکری امام یا سرچشمه زلال اندیشه امام است.
سخنران نشست درادامه آثار سیاسی توحید افعالی را اینگونه معرفی کرد:
• نه شرقی، نه غربی، مستقیماً ترجمه سیاسی توحید افعالی است زیرا معنای آن چنین است که در شرق وغرب عالم ما از هیچ قدرتی هراس نداریم و بر هیچ قدرتی تکیه نمی¬کنیم و وابسته نیستیم و به هیچ قدرتی امید نداریم زیرا هیچ قدرتی غیر از خدای متعال وجود ندارد
• نتیجه توحید افعالی با توجه به اینکه ترس را درمان می کند، آن است که ترس از حاکمان ستمگر، ترس از مرگ در راه خدا، ترس از تجهیزات ابرقدرت¬ها و غیره درمان می¬شود و این گونه ترس¬ها خودشان منشأ اطاعت و فرمانبرداری هستند.
• پس با توحید افعالی جایی برای اطاعت از غیرخدا باقی نمی¬ماند. به همین جهت، حاکمانی که فاقد توحید افعالی هستند، به استثمار قدرت¬های بیگانه تن می¬دهند زیرا از تأثیر آنها بر جایگاه خود می ترسند.
• توحید افعالی مانع تکبر در حاکمان است زیرا متکبرین خود را برتر از دیگران می¬دانند و برای خود قدرتی برتر قائلند. در حالی که توحید افعالی حاکمان را به فروتنی می¬خواند و هیچ ارزشی را برای حاکم متکبر، در نظر عموم باقی نمی¬گذارد.
• توحید افعالی دروغ را نیز درمان می¬کند زیرا دروغ گویان به گمان آنکه مخاطبین آنها تأثیری در زندگی آنها دارند، دروغ می¬گویند. پس توحید افعالی راه را بر چاپلوسی برای حاکمان، شایعه سازی علیه دیگران و دیگر دروغ¬ها و اتهام زنیها می بندد.
• توحید افعالی با ریاکاری نیز ناسازگار است. زیرا ریاکاران برای جلب نظر دیگران که آنها را مؤثر در زندگی خود می¬دانند دست به ریاکاری می¬زنند. موقعیت های ریاکاری در حوزه سیاست بسیار گسترده است. افراد برای حفظ جایگاه خود و به دست آوردن مقامات سیاسی به راحتی از این ابزار استفاده می کنند.
• توحید افعالی باعث آرامش و طمأنینه می شود زیرا همه نگرانی¬های ناشی از علل و اسباب دنیوی را حل می¬کند و همین طمأنینه باعث می¬شود عجولانه تصمیم نگیرد و باعث صبر و استقامت در برابر مشکلات می¬شود. مواردی که ذکر شد یا نتیجه مستقیم توحید افعالی است یا با واسطه. همچنین همه این موارد یا مورد تصریح امام است یا به آن اشاره کرده¬اند که میان این مسائل سیاسی و توحید رابطه برقرار است.
حجت الاسلام والمسلمین بروجردی در بخش آخر سخنان خود به بحث توسعه توحید افعالی به نظام اشاره داشت. توحید افعالی یک نظریه فلسفی است و قاعدتاً پذیرفتن آن دارای نتایجی در آراء و رفتار سیاسی افراد دارد مثلاً تعیین کننده آرائی درباره حاکمان و رفتار آنها با مردم و رفتار مردم با آنها است. به نظر می-رسد که حضرت امام(ره) پا را فراتر نهاده و می¬خواهند به ما تذکر دهند که یک نظام سیاسی در سیاست-های کلان، قوانین و اجرای آن می¬تواند به گونه¬ای باشد که بازتاب اعتقاد به توحید افعالی است؛ نه آنکه حاکمان چنان باشند یا مردم. من فقط یک نمونه از عبارت ایشان را می خوانم: "ما اگر توانستیم نظامی بر پایه¬های نه شرقی نه غربی واقعی، و اسلام پاک منزه از ریا، خدعه و فریب را معرفی کنیم، انقلاب پیروز شده است." (صحیفه امام، ج 21، ص 143)به نظر می رسد ایشان میان موحد بودن حاکم و مردم با موحد بودن حکومت، فرق می¬گذارند، همان گونه احتمال دارد میان ریاکار بودن ، دروغگو بودن، فریبکار بودن، ظالم بودن حاکم و نظام حاکم نیز فرق باشد. آنچه بیان شد نتیجه علم به توحید افعالی نیست بلکه نتیجه ایمان قلبی به آن است.
در پایان جلسه نیز پرسش و پاسخ بین اعضای شرکت کننده و سخنران انجام شد.