گزارش نشست علمی؛ نگاهی بر تأثیر فرهنگ و ادب ایرانی بر جهان مالایی

نشست علمی «نگاهی به تأثیر فرهنگ و ادب ایرانی بر جهان مالایی» روز سه‌شنبه 26 تیرماه 1397، به همت پژوهشکده زبان و ادبیات فارسی و با سخنرانی پژوهشگران ایرانی و اندونزیایی برگزار شد. در این نشست دکتر محمودرضا اسفندیار (دانشیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه آزاد اسلامی واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری)، دکتر فائزه رحمان (عضو هیئت علمی بنیاد دایره‌المعارف اسلامی، گروه مطالعات شبه قاره هند، شرق و جنوب شرقی آسیا) و پورکان هدایت (پژوهشگر اندونزیایی) در سه بخش مجزا، به توضیح ابعاد مختلف این موضوع در سه دوره تاریخی پرداختند.

در بخش نخست، فائزه رحمان به معرفی جغرافیای سیاسی جهان مالایی و ضرورت و اهمیت بررسی این منطقه در حوزه مطالعات فرهنگی-دینی پرداخت. او جهان مالایی را چنین معرفی کرد: «جهان مالایی (عالَم مِلایو AlamMelayu) که به «نوسانتارا»Nusantara (مجمع‌الجزایر) مشهور است، حدود 30% از جمعیت مسلمانان جهان را در خود جای داده است». «اغلب مسلمان‌ این منطقه، مالایی‌تبار هستند و کشورهای برونئی، اندونزی، مالزی، سنگاپور، تایلند جنوبی و فیلیپین زندگی می‌کنند».

بررسی باورها و فرهنگ و تمدن بومی منطقه، نفوذ و تأثیر فرهنگ و تمدن و ادیان هندی در دوران پیشااسلامی در جهان مالایی از دیگر نکات محوری این بخش از نشست بود. رحمان در ادامه بحث، به بیان چگونگی ورود اسلام به این منطقه، بررسی قدیمی‌ترین شواهد تاریخی این امر مهم، نقش عمدۀ صوفیان و بازرگانان به خصوص خاندان‌های ایرانی مهاجر در گسترش اسلام و فرهنگ اسلامی-ایرانی در جهان مالایی و معرفی مهم‌ترین صوفیان ایرانی‌الاصل(ولی سونگو WaliSongo) مالایی که بیش از دیگر صوفیان مالایی، اسلام را در منطقه با تساهل و سازگار با فرهنگ بومی گسترش دادند، پرداخت.

در ادامه دکتر محمودرضا اسفندیار تأثیر فرهنگ ایرانی در دوره اسلامی بر جهان مالایی بررسی و بر این اساس، سابقه حضور ایرانیان و فرهنگ ایرانی در بخش‌هایی از جهان مالایی را تبیین کرد. دکتر اسفندیار در ادامه بحث، به «نقش فرهنگ ایرانی و ادبیات فارسی در تکوین ادبیات مالایی» اشاره و بر «اهمیت تأثیر متون ادبی و تاریخی فارسی بر حکایات تاریخی و تاریخچه‌های مالایی» تأکید کرد. از دیگر مباحث مهم این بخش، تحلیل ادبیات دینی و عرفانی مالایی در دوره اسلامی بود که برای تبیین آن، آراء و اندیشه‌های عرفانی و صوفیانی نظیر حمزه فَنصوری، شمس‌الدین سوماترانی و عبدالصمد پالمبانی که به شدت تحت تأثیر فرهنگ و اندیشه صوفیان ایرانی بودند، مورد بررسی قرار گرفت. یکی از نکات مهمی که   دکتر اسفندیار در پایان این بخش به آن اشاره کرد، «بررسی تأثیر و جایگاه مهم امام محمد غزالی در جهان مالایی» بود.

در بخش سوم نشست، پورکان هدایت به بررسی تأثیرات فرهنگ و ادبیات فارسی بر جامعه اندونزی پرداخت. او ابتدا تأثیر جریان‌های سیاسی و فرهنگی ایران در چهار دهه اخیر و تأثیر آنها بر جامعه اندونزی راتوضیح داد و با ارائه آماری از ترجمه‌هایی که ازآثار متفکران ایرانی مانند امام خمینی(ره)، شهید مطهری، دکتر شریعتی و ... صورت پذیرفته است، نشان داد که این تأثیر در دهه‌های مذکور تا چه حد چشمگیر بوده است. او در ادامه به انتشار ترجمه‌های آثار مهم ادبیات فارسی مانند مثنوی مولانا، گلستان سعدی و آثار عطار نیشابوری اشاره و تأکید کرد که این آثار تا چه اندازه بر تفکر اندیشمندان معاصر اندونزی تأثیرگذار بوده است. هدایت همچنین به فعالیت‌های اخیر برخی از علاقمندان به فرهنگ و ادب ایران در معرفی کشور ایران از جمله آثار عفیفه احمد اشاره کرد که در جراید کثیرالانتشار اندونزی به معرفی ایران و فرهنگ ایرانی، جاذبه‌های گردشگری و ویژگی‌های برجسته فرهنگی- ادبی ایران پرداخته است. این نشست  با پرسش و پاسخ حاضران پایان یافت.