گزارش نشست «وجوه تشابه و افتراق مساله شناسی در ادبیات و جامعه شناسی»
روز پنجشنبه بیستم اردیبهشت ماه سال 97 نشستی با عنوان «وجوه تشابه و افتراق مسئله شناسی در ادبیات و جامعه شناسی» با حضور جمعی از استادان و دانشجویان دانشگاه‌های مختلف کشور در محل پژوهشگاه علوم انسانی و سخنرانی آقایان دکتر فاضلی و دکتر فتوحی برگزار شد. ابتدا دکتر عاملی رضایی، رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون، از دو استاد و حاضران در سالن تشکر کرد و درباره کتاب «درآمدی بر ادبیات شناسی» توضیح مختصری داد. سپس از دکتر نعمت الله فاضلی خواست سخنان خود را آغاز کند.
دکتر فاضلی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سخنان خود را آغاز کرد. وی ضمن تبریک به دکتر فتوحی برای سرآغاز بودن اثر، ویژگی‌های این کتاب را برشمرد؛ نخستین ویژگی مهم نگارش نظام مند آن است به این معنا که برای ارزیابی انتقادی رشته ادبیات فارسی هدفی را دنبال کرده و بین هدف و مسیر طی شده انسجام وجود دارد؛ نکته دوم اینکه سراسر نوآورانه است؛ سومین نکته دلیری و جسارت نویسنده در بیان مطالب و اینکه با کسی تعارف نداشته و تحت تأثیر اسم‌ها و اسطوره‌ها قرار نگرفته و ضمن نام بردن از نسل های پژوهشگران، کاستی‌های آنها را هم بیان کرده است. ویژگی مهم دیگر این است که اثر، مبنای معرفت شناختی و روش شناختی دارد. نویسنده چهار رویکرد را در گفتمان‌های ادبیات شناسی به کار برده و روش‌شناسی درستی انتخاب کرده و ضمن اینکه تمایز بین گفتمان ها را بیان کرده، کاستی ها را هم منصفانه گفته است. وی ویژگی مثبت کتاب را نقد عریان و مبنا قرار ندادن تعارفات ادبی و نقد مانند محقق علوم اجتماعی عنوان کردند.
فاضلی در ادامه سخنان خود، به برخی کاستی های اثر اشاره کرد که بهتر است رفع شود، از جمله تصحیح عنوان فرعی کتاب (راهنمای اصول آموزش و پژوهش در ادبیات فارسی) و بهتر است توضیحی درباره رویکرد نظری انتخاب شده؛، داده شود. دیگر اینکه در تقسیم بندی‌های ادبیات به چهار حوزه (آفرینش، آموزش، پژوهش و خوانش) و ذیل بحث خوانش به این نکته توجه نشده که ادبیات جزء حوزه هایی است که فعالیت‌هایش گسترده است و مؤسسه‌های خاص خود را دارد و حوزه خوانش به دو بخش تقسیم می شود: بخشی که ادبیات را مطالعه می کنیم و بخشی که مصرف می کنیم .این ها باید تفکیک شود و به این موضوع که حوزه «ترویج ادبیات» سابقه ای دیرینه دارد نیز پرداخته شود؛ نکته آخر این که نویسنده، ضمن توضیح کلی، بخش عظیمی از رشته های مجاور مانند مطالعات فرهنگی را در حدّ جدول توضیح داده و به آنها نپرداخته اند.
عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در بخش دوم سخنان خود به موضوع «مسئله شناسی ادبیات» پرداخت و گفت: یکی از مسائل مهم در ادبیات «پل زدن» است؛ امکان پل زدن میان ادبیات و رشته های دیگر مانند مردم شناسی، جامعه شناسی، زبان شناسی و... البته لازمه آن هم این است که همه آمادگی تغییر داشته باشند و از عهده اش برآیند و آن را بپذیرند؛ برای اینکه جامعه بتواند ادبیات رو به جلو داشته باشد باید آمادگی های لازم به وجود آید تا ادبیات هم رو به جلو حرکت کند؛ مسئله دیگر این است که ادبیات باید در پیوند با زندگی روزمره معنایش را پیدا کند و اگر به آن مرحله نرسد کارکرد نخواهد داشت .
برای مسئله شناسی رشته ادبیات ارزیابی انتقادی کافی نیست بلکه مهم است مسئله ادبیات به لحاظ مفهومی مطرح شود و ببینیم با زبان مفهومی که تا به حال شکل داده ایم توانسته‌ایم ادبیات را تعریف کنیم یا خیر. همان طور که ادبیات به ما کمک می کند زندگی روزمره را زیست پذیر کنیم (کاری که علوم اجتماعی نمی تواند انجام دهد)، ادبیات پژوهی هم باید بتواند این کار را انجام دهد
گام دوم برای مسئله ادبیات شناسی تجزیه و تحلیل روابطش با جامعه است که در کتاب به اجمال بحث شده و آنجا که درون جامعه است بحث نشده و بهتر است آن را از منظر مردم، جامعه ... یا زندگی روزمره مطرح کنیم. محور سوم برای اینکه ادبیات را مسئله شناسی کنیم این است که ادبیات شناسی را از منظر رشته های دیگر ارزیابی کنیم؛ به اعتقاد وی اگر ادبیات شناسی جرأت پیدا کند و به زبان شناسی، اقتصاد و... برود و از آن زاویه خودش را نگاه کند، بهتر است و این یعنی دیدن روش ها و نظریه ها؛ یعنی پل زدن و تعامل و تا زمانی که خودمان را از چشم دیگری نبینیم مسئله حل نمی شود و معنای علم همین است.
در ادامه دکتر فتوحی، نویسنده کتاب «درآمدی بر ادبیات شناسی» و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد سخنان خود را آغاز کردند. وی ضمن تشکر از دکتر فاضلی درباره روش کار خود توضیح داد و به برخی اشکال های مطرح شده پرداخت و گفت: عنوان فرعی کتاب در فصل چهارم که مسئله اصلی پژوهش است توضیح داده شده است.
فتوحی در ادامه افزود: درباره برخی اصطلاحات؛ مانند متن(ص117)، رویداد ادبی، ادبیات غنایی، ذوق، شرح، تأویل، تفسیر و... توضیحاتی داده شده و تبار شناسی شده و کارآمدی و ناکارآمدی آن در فصل چهار به بعد توضیح داده شده است.
فتوحی یکی از کاستی های کتاب در مورد، نداشتن چارچوب نظری؛ پذیرفت و درباره روش کار خود گفت: کتاب از منظر تاریخ فکری نوشته شده است و پرسش این بود که کانون بحث را مثلاً رویداد گذاشتم و بعد گفتم چه چیزهایی رویداد فکری محسوب می شود و .... . بر سر این موضوع که ادبیات سه کار می تواند انجام دهد که از زوال نجات یابد نیز بحث کرده اند (به مرزهای خود برگردد، به رشته قوی تری نزدیک شود، قلمرو موضوع خود را گسترده کند و از ساحت مثلاً متون کهن به رمان برگردد).
نویسنده کتاب «درآمدی بر ادبیات شناسی» در ادامه گفت: نکته اصلی در این کتاب این است که متن مرکز تمام بحث هاست؛ سوژه رشته ادبیات متن است. اصطلاح «کانون شناخت» هم جایی است که آگاهی، معرفت و بحث از آنجا شروع می شود و در بازخورد خودش را تجهیز می کند. وی در ادامه از نکته ای که دکتر نیکویی درباره هشدار در غلتیدن به فرمالیسم به او داده بود صحبت کرد و ضمن تشکر از سخن راهگشای وی، گفت: سعی شده حوزه معنا را هم درنظر گرفته شود. سپس درباره اصول پژوهش (کانون شناخت، هنجار...)، بحث های انتقادی (صص166-168) در کتاب عنوان کرد که همه کتاب برای فصل چهارم نوشته شده و از اهمیت این فصل و برخی مطالب آن گفت و سخن خود را به پایان رساند.
پس از آن، جلسه پرسش و پاسخ برگزار شد که طی آن دکتر قبادی، رئیس پژوهشگاه از دو استاد دانشمند تشکر کرد و از اینکه پژوهشگاه علوم انسانی و شورای بررسی متون زمینه چاپ این کتاب را فراهم آوردند، ابراز خرسندی کرد. همچنین مراسم رونمایی از کتاب در نمایشگاه بین المللی و در غرفۀ پژوهشگاه به همراه جمعی از استادان و با حضور دکتر قبادی برگزار شد.
نظر شما :