گزارش چهارمین هم اندیشی جایگاه مطالعات قرآنی در تحول علوم انسانی

چهارمین دوره‌ی هم‌اندیشی جایگاه مطالعات قرآنی در تحول علوم انسانی توسط پژوهشکده مطالعات قرآنی در تاریخ 28/11/1396 در سالن حکمت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگ برگزار شد . این همایش از سال 93 تاکنون به صورت سالیانه برگزار شده است.در اولین سال برگزاری، این هم اندیشی با عنوان کلی "جایگاه مطالعات قرآنی در تحول علوم انسانی" و به صورت پیش همایش برگزار گردید. در سال 94، عنوان تخصصی"مبانی معرفتی پژوهش های میان رشته ای" برای همایش در نظر گرفته شد و سال 95 نیز همایش با عنوان "روش شناسی مطالعات میان رشته ای قرآن کریم"برگزار شد. در ادامه این روند، کمیته علمی همایش پس از بررسی و مسأله‌شناسی دقیق‌تر، "مبانی زبان‌شناختی ـ اصطلاح‌شناختی پژوهش‌های میان‌رشته‌ای"را به عنوان موضوع تخصصی هم‌اندیشی جایگاه مطالعات قرآنی در تحول علوم انسانی در سال 96 انتخاب کرد.

همایش از ساعت 9 تا 18 در چهار پنل برگزار گردید.در مراسم افتتاحیه که با تلاوت قرآن مجید و سرود ملی همراه بود، جناب آقای دکتر سید محمد هادی‌گرامی به‌عنوان دبیر اجرایی این دوره ، با بیان سخنانی در اهمیت و ضرورت این گونه همایش ها و با اشاره به برنامه های همایش، برنامه را آغاز نمود.

بعد از آن جناب آقای دکتر پاکتچی به عنوان مدیر علمی هم اندیشی به شرکت کنندگان در این دوره از همایش خیرمقدم گفته و به اهداف برگزاری آن اشاره نمودند.

دبیر اولین نشست همایش با عنوان" جایگاه و فلسفه اصطلاح در گفتگوهای علمی" را خانم دکترآزیتا افراشی برعهده داشتند و سخنرانان این نشست به ترتیب آقای دکتر مصطفی عاصی استاد پژوهشکده زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، خانم دکتر فروغ پارسا رییس پژوهشکده مطالعات قرآنی پژوهشگاه علوم انسانی و آقای دکتر احمد پاکتچی هیأت علمی وابسته پژوهشکده مطالعات قرآنی بودند.

عنوان سخنرانی آقای دکتر عاصی " اصطلاح شناسی و فرهنگ‌نگاری" بود .وی با معرفی دو حوزه اصطلاح شناسی و فرهنگ‌نگاری گفتند: این حوزه تفاوت ‌ها و شباهت‌های زیادی با هم دارند و می‌توان پیشینه این دو حوزه را در ایران و جهان مورد بررسی قرار داد. وی سپس با مروری بر پیشینه این دو حوزه در ایران ، گفتند: پیشینه فرهنگ نگاری در ایران از قدمت زیادی برخوردار است و حتی به دوره ساسانیان می‌رسد.وی پیشینه اصطلاح‌شناسی را نیز در ایران از قرن چهارم هجری برشمرد.

خانم دکتر فروغ پارسا، سخنران دوم نشست اول، در سخنرانی خود با عنوان" ضرورت کاوش در مبانی اصطلاح شناختی مطالعات میان رشته‌ای" گفتند: امروزه ضرورت تولید علم و گسترش افق‌های دانش در همه حوزه‌ها به ویژه حوزه مطالعات قرآنی، رویکرد مطالعات میان رشته‌ای را اجتناب ناپذیر کرده است و مطالعه میان رشته‌ای به معنای تلفیق دانش، روش و تجارب دو یا چند حوزه‌ی علمی ضرورت پیدا کرده است.

وی مهم ترین اولویت‌های مطالعات میان رشته‌ای را کاوش در مبانی اصطلاح شناختی و زبان شناختی دانش‌هایی که در ارتباط میان‌رشتگی با یکدیگر هستند، دانستند و با اشاره به این مساله که عدم توجه به ارتباط زبان و فرهنگ و معنای اصلی مفاهیم در ترجمه و نیز عدم توجه به معنای اصیل یک اصطلاح در یک دانش خاص از آسیب ‌های جریان مطالعه میان‌رشته‌ای است ؛ بر ضرورت توجه به مبانی اصطلاح شناختی دانش‌ها تاکید کردند.

آخرین سخنران نشست اول ، آقای دکتر احمد پاکتچی در مورد " اصطلاحات متن بنیاد و اندیشه بنیاد در مطالعات قرآنی و جایگاه آن در تبادل علوم " سخن گفتند . وی با تاکید بر این مساله که اصطلاحات قرآنی ماهیتی دوبنیادی دارند با بیان یک مثال این مساله را تبین کرده و گفتند: برخی از اصطلاحات قرآن مانند محکم و متشابه برگرفته از آیه 7 سوره آل عمران ، در فضای اندیشگی قرآنی با چالش‌های فراوانی روبه‌روست. وبرخی اصطلاحات با وجود داشتن جایگاه روشن در حیطه نظریه و اندیشه با چالش مفهوم یابی و مصداق‌یابی در قرآن روبروست که از آن جمله مجاز است.

نشست دوم همایش با عنوان" ابعاد زبان شناختی مطالعات میان‌رشته‌ای علوم انسانی"که دبیر آن آقای دکتر رهنما و سخنرانان آقای دکتر حسن بشیر، آقای دکتر قاسم درزی و خانم دکتر آزیتا افراشی، بعد ازپرسش و پاسخ و استراحتی کوتاه، در نوبت دوم صبح برگزار شد.

" فرایند ساخت معنا در تحلیل گفتمان: مطالعه‌ای میان رشته‌ای "عنوان سخنرانی آقای دکتر حسن بشیر بود . دکتر بشیر معنا را در فرایند ساخت گفتمان و تحلیل گفتمان دارای نقش اساسی دانستند وگفتند در حقیقت، معنا روح گفتمان است و روش تحلیل گفتمان دست یابی به معانی مختلف گفتمانی است .وی ریشه‌ی  نظریه گفتمان و روش تحلیل آن را در رویکرد میان رشته‌ای نسبت به علوم مختلف از جمله زبانشناسی، نشانه شناسی، روانشناسی، معناشناسی، اصطلاح شناسی، تاریخ شناسی، جامعه شناسی، ارتباط شناسی و غیره دانست.

دکتر آزیتا افراشی دومین سخنران نشست دوم در سخنرانی خود با عنوان" رویکردی شناختی به اصطلاح شناسی در مطالعات میان رشته‌ای" به زبان علم و مساله فرا زبانی و چگونگی شکل‌گیری آن ، مولفه های آن ، کارایی آن اشاره کرده و گفتند: ما برآنیم تا با رویکردی شناختی به فرازبان و اصطلاح‌شناسی علمی  به‌خصوص در مطالعات میان رشته‌ای بپردازیم.

آقای دکتر درزی به عنوان آخرین سخنران نشست دوم سخنرانی خود را با عنوان" استعاره‌های بیانگرِ فرایند میان‌رشتگی " به موضوع استعاره‌ها پرداختند و گفتند از منظر اصطلاح شناسی، استعاره‌ها می ‌توانند دو کاربرد کاملا متمایز و بسیار مهم را برای مطالعات میان‌رشته ‌ای داشته باشتند: اولا می‌توانند نقش بسیار مهمی در تصویر سازی و ارائه نقشه‌ای کلی از فرایند مطالعه میان‌رشته‌ای داشته باشند، ثانیا قادرند ابزارهای لازم را برای ایجاد پیوند و گفتگوی میان رشته ای در اختیار پژوهشگر قرار بدهند.

همایش  در نوبت بعد از ظهر و بعد از نماز و ناهار در سالن حکمت ادامه یافت و نشست سوم با مدیریت آقای دکتر یحیی میر حسینی برگزار گردید .عنوان نشست سوم" اصطلاح گزینی کاربردی در مطالعات قرآنی با رویکرد میان‌رشته‌ای" بود که خانم دکتر آلاء وحیدنیا، آقای دکتر محمدرضا روحانی و آقای دکتر محمد صادق لبانی دراین نشست سخنرانی کردند.

دکتر وحید نیا پژوهشگر نسخ کهن قرآنی در سخنرانی خود با عنوان" اصطلاح گزینی کاربردی در تصحیح دست نوشته‌های کهن قرآنی با تکیه بر شیوه لاخمان در تصحیح متون" ، استفاده از روش های جدید نسخه شناسی غرب را برای نسخه ‌های خطی کهن قرآن کریم امری ضروری دانستند و گفتند : باید دید تا چه اندازه روش ‌های تصحیح متون توسعه یافته در غرب می‌توانند بر تصحیح دست نویس‌های قرآنی قابل انطباق باشند. لذا تعریف و فهم دقیق مفاهیم و اصطلاحات کاربردی در حوزه نسخه شناسی و تصحیح متون نسخ خطی می تواند مانع بسیاری از بدفهمی‌های احتمالی در تحقیقات تخصصی مربوط به این حوزه باشد. وی سپس با تبیین روش لاخمان در تصحیح متون اشاره کردند و شیوه‌ی استفاده از این روش در نسخه شناسی قرآن‌های کهن را بیان نمودند.

در ادامه دکتر محمدرضا روحانی استادیار دانشگاه امام صادق( ع) به" تحلیل مفاهیم اجتماعی مبتنی بر استعاره‌های مفهومی در قرآن کریم" پرداختند و یکی از جدی‌ترین چالش‌های مطالعات میان‌رشته‌ای را برقراری ارتباط میان علوم اجتماعی و قرآن که یکی مدرن و یکی کلاسیک است ، دانستند و راهکار حل این چالش را داشتن رویکردهای معناشناختی بیان نمودند و گفتند:‌ معناشناسی شناختی از رهگذر استعاره‌های مفهومی در قرآن کریم نه تنها می‌تواند به‌عنوان ابزاری مؤثر جهت تبیین برخی مفاهیم اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد، بلکه بواسطه پیچیدگی در حوزه مبدا استعاره‌های مفهومی اقتضاء درک مفاهیم پیچیده در حوزه مقصد را- مانند جامعه و فرهنگ- فراهم می آورد.

دکتر محمد صادق لبانی مطلق استادیار دانشگاه خاتم نیز بحث خود را با موضوع " رویکرد کاربردی به اصطلاح شناسی در مطالعات قران و حقوق" ارائه نمودند که با بررسی سیاق آیه 283 سوره بقره به تبیین دقیق تری از لزوم یا عدم لزوم  شرط قبض برای صحت عقد رهن پرداختند .

نشست آخر همایش هم اندیشی جایگاه مطالعات قرآنی در تحول علوم انسانی نیز با مدیریت دکتر فروغ پارسا با موضوع "آسیب‌شناسیِ و ترجمه اصطلاحات در مطالعات میان‌رشته‌ای علوم انسانی" در ساعات پایانی همایش برگزار گردید و سخنرانان این نشست آقایان دکتر هادی رهنما و دکتر یحیی میرحسینی و خانم دکتر زهرا محققیان بودند.

واکاوی فرایند ترجمه اصطلاحات علمی به فارسی با تکیه بر ترجمه « نشانه شناسی تنشی» عنوان نخستین سخنرانی نشست چهارم همایش بود که توسط دکتر هادی رهنما استادیار دانشگاه پیام نور ارائه شد .دکتر رهنما گفتند : ما واژه‌ها را به‌وجود نمی‌آوریم، بلکه وارد" بازی زبانی" می شویم و نقش خود را در کاربرد واژه‌ها و تغییر آنها بازی می‌کنیم. وی در ادامه به حیطه زبان علم پرداختند و گفتند: در این حیطه نیز واقعیت باز از جنس مشارکت در ساحت بازی زبان‌های علوم است.

سپس دکتر یحیی میر حسینی استادیار دانشگاه میبد؛ با ارائه سخنرانی خود با عنوان" مروری نقادانه بر کاربرد اصطلاحات آنتروپولوژی در مطالعات اسلامی" ، بحت اصطلاح شناسی را وارد حوزه عملی و کاربردی نمود و گفتند: علم « آنتروپولوژی» چندی است که وارد عرصه مطالعات اسلامی شده است تا رویکردی از جنس مطالعات میان‌رشته‌ای به‌وجود آورد. و هدف آن است که این علم یاریگر فهم گزاره‌های دینی از جمله آیات قرآنی باشد.

دکتر زهرا محققیان استادیار پژوهشکده مطالعات قرآنی به عنوان آخرین سخنران همایش درباره‌ی" اصطلاح شناسی بیان اساطیری در مطالعات ادبی قرآن کریم " سخن گفتند. وی یکی از اشکالات عمده در حوزه مطالعات میان رشته‌ای قرآن کریم را نبود اتفاق آراء بر سر استفاده از اصطلاحات این حوزه دانستند و گفتند. اگرچه بحث اسطوره شناسی یکی از شاخه های نقد ادبی محسوب می شود اما در حوزه مطالعات میان‌ رشته‌ای قرآن، به دلیل ارتباط آن با متن مقدس از یک سو و ارتباط با بحث اساطیر ، حساسیت برانگیز است .جلسه با پرسش و پاسخی کوتاه به پایان رسید.