متن سخنرانی وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری، در نخستین جشنواره نقد متون و کتب علوم انسانی

موتور محرکه فرهنگ و تمدن، در درجه نخست، معارفی است که هویت و جهان‌بینی جامعه را تبیین می‌کند و در سایه چنین معرفتی است که دستیابی به دیگر دانش‌ها و پیشرفت و توسعه فراگیر میسر می‌شود. علوم انسانی را می‌توان در زمره این قبیل معارف برشمرد و از این‌روی، حضور در جمع فرهیختگانی که نه تنها در پیشبرد علوم انسانی در کشور، که در دیده‌بانی و نقد دیدگاه‌ها و اندیشه‌های مطرح‌شده در این عرصه به فعالیت مشغولند، فرصتی در خور است که لازم است به واسطه آن از مسئولان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگ و شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی تشکر نمایم. البته در اهمیت و ضرورت نقد و نقادی در فرایند توسعه گفتمان علمی تردیدی نیست؛ چون نقد و گفتگوی علمی از الزامات فرهنگ دانشگاهی است. همچنین نقش نقد علمی و انتقاد عالمانه و منصفانه در رشد علمی و توسعه فرهنگی کشور امری بدیهی است. زیرا کارآیی نقد علمی در جامعه ایران در دوره­های مختلف تاریخی تجربه شده است. اما باید توجه داشت که نقد و نقادی آدابی دارد که مدارا و رواداری و تحمل نظر مخالف و ارج نهادن به مخالف مهمترین مؤلفه­های آن به شمار می­روند و تشکیل چنین مجمعی از فضلای علوم انسانی کشور را باید فرصتی دانست برای تثبیت و تقویت این فرهنگ و آداب مستحسن.

باید توجه داشت که همواره توجه همه مسئولین نظام ج ا ا و به ویژه مقام معظم رهبری معطوف به ضرورت نقد و نهادینه ساختن نقد علمی بوده است و اهتمام به تأسیس شورای بررسی متون نیز با دغدغه رفع خلاء نقد و نقادی در ساختار علمی کشور صورت گرفته است. در واقع، ضرورت نقد و اهمیت تقویت رویکرد انتقادی در علوم انسانی و متون درسی، بنیان نظری سامان­دهی به نهادی با عنوان شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی بوده است و در این زمینه، با توجه به آنکه سیاست­های وزارت علوم نیز ترویج و توسعه گفتمان علمی و رویکرد انتقادی در جامعه علمی و به ویژه در حوزه علوم انسانی است، لازم است تاکید کنم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از هیچ اقدامی در جهت تقویت مراکز علمی و دانشگاهی علوم انسانی که رویکرد انتقادی دارند مضایقه نخواهد کرد. زیرا چشم­انداز وزارت علوم نسبت به توسعه علمی کشور از طریق تقویت رویکرد انتقادی در علوم انسانی کشور تأمین می­گردد.

به طور کلی، علوم انسانی بسترساز رشد و توسعه علمی جامعه است و این بسترسازی در قالب هر چهار رکن اصلی دانشگاه قابل طرح است:

• دانشجویان و نیروی انسانی مورد نیاز جامعه که دانشگاه­ها تربیت می­کنند.
• کتاب و نشریات و مجلات و مقالات که در حوزه علوم انسانی تولید می شود.
• استادان علوم انسانی که متولی تربیت دانشجو و تولید مقالات و نشریات علمی هستند.
• برنامه‌ریزی درسی و سرفصل‌های درسی که بر اساس نیاز جامعه به تولیدات علمی و نیروهای انسانی متخصص صورت می­گیرد.

تشکیل شورای بررسی متون و فعالیت 22 ساله آن تبلوری از فرایند نهادینگی نقد و نقادی در ساختار رسمی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری و در سطح تک تک دانشگاه­های کشور بوده است. این امر از طریق جلب همکاری استادان حوزه و دانشگاه و محققان و صاحبنظران حوزه مختلف علوم انسانی صورت گرفته است. یعنی بیش از 2000 نفر از استادان دانشگاه در گستره جغرافیایی دانشگاه­های سراسر ایران برای توسعه فرهنگ نقد علمی در دانشگاه­های کشور سازمان­دهی و به کار گرفته شده­اند. نیروهای فرهیخته دانشگاهی و حوزوی که در این سازمان گسترده سازماندهی شده­اند، نماد شبکه نخبگانی کشور به شمار می­روند.

پس جایگاه خطیر و رسالت ارزشمند شورای بررسی متون در چارچوب نظام آموزش عالی کشور نباید از چشم تیزبین مسئولین و سیاستگذاران علمی و فرهنگی کشور دور بماند. یعنی بایستی با نظر واقع­بینانه­تری به توانایی و کارآمدی و مسائل و مشکلات و آثار و پیامدهای رویکرد انتقادی این شورا نگریست و در جهت اثربخشی بیشتر فعالیت­های آن گام برداشت.

به نظر می­رسد که هیچ مرکز علمی به اندازۀ شورای بررسی متون در امر شناسایی، نقد و تنقیح متون درسی و دانشگاهی فعالیت نداشته­است، بنابراین ما باید این شورای مهم را به عنوان یک نهاد رسمی در ساختار نظام علمی و پژوهشی کشور بیش از پیش تقویت، تجهیز و تثبیت کنیم تا به موازات تحوّل در دانشگاه­های کشور، در منابع درسی و دانشگاهی نیز تعالی روشی و علمی و محتوایی لازم صورت پذیرد.

برگزاری جشنواره نکوداشت فعالیت 22 ساله شورا و همایش نقد متون و پنل­های تخصصی آن نمود عینی اثربخشی و خروجی محوری شورای بررسی متون است که در طول 22 سال فعالیت علمی و انتقادی خود توانسته است نقش مؤثری در توسعه گفتمان انتقادی ایفا کند.

اکنون که در این جمع فرهیخته و دانشمند، امکان طرح نظرات و دیدگاه‌های راهگشا برای هرچه بهتر کردن ثمرات این شورا برای جامعه علمی و دانشگاهی کشور فراهم آمده است، برخی از مهم­ترین اولویت‌ها و ملاک‌های فعالیت شورای بررسی متون به شرح ذیل بیان می‌کنم:

• نقد عالمانه و منصفانه کتاب­های درسی معیار مهمی برای سنجش اثربخشی و کارآمدی فعالیت شورا ست.
• بررسی نوآوری: نوآوری در متون دانشگاهی علوم انسانی نیز مطابق با نیازهای ملی و بومی کشور یک ارزش است.
• توجه و تمرکز بر فرهنگ ملی و هویت دینی و رفع نیازهای بومی کشور هم مهم است. چرا که علوم انسانی در تقویت هویت ملی و دینی و رفع نیازها و کمبودهای جامعه مسئولیت دارد. در کانون فعالیت علمی حوزه علوم انسانی است که می­توان هویت ملی را تقویت کرد. این عامل خود به تنهایی ضرورت بررسی و ارزیابی مستمر وضعیت علوم انسانی و کتاب­های درسی و دانشگاهی در حوزه علوم انسانی را نشان می دهد.
• مرجعیت علمی مؤسسات علمی (دانشگاه­ها، دانشکده­ها و...) و نخبگان علوم انسانی به عنوان مراجع ذی­صلاح تصمیم­گیری و سیاستگذاری در مورد علوم انسانی از طریق نقد آثار آن تأمین می­گردد.
• نقش آفرینی بنیادین علوم انسانی در سیاستگذاری­های کلان و برنامه­ریزی­های ملی هم مستلزم نقد مستمر آثار علوم انسانی است.

• توسعه پژوهش­های مسئله­محور و تقویت علوم انسانی کاربردی نیز از طریق نقد امکان پذیر است.
• همکاری و تقویت نقش انجمن­های علمی و تخصصی علوم انسانی به منظور نقش آفرینی بیشتر فارغ التحصیلان علوم انسانی نیز لازم است. به گونه ای که نقش علوم انسانی در تدوین قوانین و برنامه­های پنج ساله توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی افزایش یابد و صاحب­نظران علوم انسانی در تدوین برنامه­های توسعۀ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مشارکت بیشتری داشته باشند.
• فرهنگ­سازی و تبیین اهمیت و کارآیی و کارآمدی و توانایی علوم انسانی در توسعۀ کشور، حفظ استقلال و حراست از هویت ملی را در بستر رویکرد انتقادی می­توان تأمین کرد.
• ظرفیت­سازی: بالا بردن اثربخشی علوم انسانی کشور در حل مسائل جامعه در گروه رویکرد انتقادی علوم انسانی است.
• تقویت رویکرد  بومی­سازی: تکیه بر مسئله­محوری در علوم انسانی و همساز کردن نظام آموزشی و پژوهشی با مشکلات ملموس جامعه، منطبق کردن محتوای منابع، متون و برنامه­های درسی علوم انسانی با ارزش­های ملی هم در این بستر صورت می­گیرد.