گزارش برگزاری نخستین جشنوارۀ ملی «نقد متون و کتب علوم انسانی»

در ابتدای این همایش دکتر قبادی، رئیس پژوهشگاه و رئیس شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی، ضمن تبریک ایام پژوهش و روز وحدت حوزه و دانشگاه و گرامی‌داشت یاد و خاطرۀ  استاد شهید دکتر مفتح، و خیرمقدم به وزیر محترم علوم و همۀ اساتید و شرکت کنندگان گفت: جای شکر فراوان به درگاه الهی است که این شورا در موقعیت کنونی جامعۀ ما، به جایگاهی والا و تعادل‌آفرین و اثربخش دست یافته است .

رئیس پژوهشگاه با قائل شدن ماهیتی مشارکت‌جویانه و مبتنی بر تبادل‌نظر و تعامل اندیشگانی برای شورای بررسی متون، آن را مظهر بارز نهادی «دانایی‌محور» دانست.

دکتر قبادی ضمن بیان ارتقاء شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی به ساحت سرمایه اجتماعی بزرگ و تمام‌عیارِ ماندگار، گفت: «شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی بر پایۀ مبانی انقلاب اسلامی و با الهام از رهنمودهای بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی و با عنایت و اشارت مستقیم مقام معظم رهبری در سال 1374 برای پاسخگویی به خلاء و نیاز جدّی در عرصۀ نقد منابع درسی حوزۀ علوم انسانی دانشگاهها تشکیل شده و اکنون با جلب مشارکت هدفمند، منسجم، نظام‌مند، خروجی‌مدار با توزیع فراوانی منطقی و متناسب و داشتن رویکردی کاملاً فراجناحی؛ به مرجعیت خلق سرمایه عظیم انسانی در حوزه بالندگی تفکر انتقادی برای کشور نائل شده است».

رئیس شورای بررسی متون در ادامه به ذکر ربع قرن سابقۀ شورا  در مشارکت  با عمدۀ دانشگاههای کشور و انجمن‌های علمی و عضویت بیش از 2000 تن  از محققان و استادان دانشگاه­های سراسر کشور در این شورا پرداخت و این مشارکت را علت ایجاد شبکۀ ملّی نخبگانی در علوم انسانی دانست.

رئیس پژوهشگاه بعد از بیان برخی امتیازات شورا، گفت: «داشتن دید انتقادی در حوزه علوم انسانی ایران، ذاتاً مستلزم حرکت در مرزهای دانش از یک سو و داشتن باور بومی‌گرایانه از سوی دیگر است. باور بومی‌گرایانه، خود مستلزم آگاهی و مسأله‌مندی و دردمندی است و همۀ اینها جز با انعکاس در عالم نوشتن و تولیدات و خروجیِ علمیِ مخاطب‌گرا و فراگیر ممکن نخواهد بود».

وی در پایان، با برشمردن افتخارات به دست آمده توسط شورای متون، گفت: «امروز مفتخریم که به حول و قوه الهی، در مسیر بالندگی و توسعه کشور در سایه منویات امام کبیر و در پرتو رهنمودهای مقام معظم رهبری و همراه با دولت خردورز تدبیر و امید، شورای متون در موقعیتی قرار گرفته است که در مسیر نشاط علمی، پویایی محیط دانشگاهی و بالندگی حوزه علوم انسانی کشور حرکت می‌کند».

در ادامه دکتر جان‌اله کریمی مطهر، دبیر علمی این جشنواره، توسعۀ فرهنگ نقد متون و کتب علوم انسانی و ترویج گفتمان انتقادی در جامعه علمی کشور را از اهداف این جشنواره عنوان کرد.

دبیر علمی این جشنواره «مبانی نقد (مبانی نظری و اصول نقد علمی، نقد و نظریه‌پردازی)»، «روش نقد (روش‌شناسی نقد علمی، آداب و فرهنگ نقد)»، «تجارب حرفه‌ای نقد (نقد منابع درسی و تخصصی جدید در قلمرو علوم انسانی، نقدهای اثربخش و گفتمان‌ساز در حوزه‌های مختلف علوم انسانی، وضعیت نقد متون و کتب علوم انسانی دانشگاهی، جایگاه و وضعیت نقد در ایران و سایر کشورهای جهان، موانع فرهنگی و اجتماعی نقد علمی و نقد متون درسی معروف جهانی)» و «چشم‌انداز نقد مطلوب (نقد، نوآوری و تولید علمی، اخلاق و انصاف در نقد علمی، رویکردها و راهکارهای نقد علمی و راهکارهای ارتقای سطح اثربخشی نقد») را از جمله محورهای این جشنواره برشمرد.

در بخش بعدی جشنواره دکتر منصور غلامی، وزیر محترم علوم، تحقیقات و فناوری، ضمن ابراز خرسندی از توفیق حضور در میان محققان علوم انسانی گفت: «موتور محرکه فرهنگ و تمدن، در درجه نخست، معارفی است که هویت و جهان‌بینی جامعه را تبیین می‌کند و در سایۀ چنین معرفتی است که دستیابی به دیگر دانش‌ها و پیشرفت و توسعه فراگیر میسر می‌شود. علوم انسانی را می‌توان در زمره این قبیل معارف برشمرد».

در ادامه دکتر غلامی ضمن تشکر  از مسئولان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی گفت: «در اهمیت و ضرورت نقد و نقادی در فرایند توسعه گفتمان علمی تردیدی نیست؛ چون نقد و گفتگوی علمی از الزامات فرهنگ دانشگاهی است. همچنین نقش نقد علمی و انتقاد عالمانه و منصفانه در رشد علمی و توسعه فرهنگی کشور امری بدیهی است. زیرا کارآیی نقد علمی در جامعه ایران در دوره­ های مختلف تاریخی تجربه شده است. اما باید توجه داشت که نقد و نقادی آدابی دارد که مدارا و رواداری و تحمل نظر مخالف و ارج نهادن به مخالف، مهمترین مؤلفه­های آن به شمار می­ روند و تشکیل چنین مجمعی از فضلای علوم انسانی کشور را باید فرصتی دانست برای تثبیت و تقویت این فرهنگ و آداب مستحسن».

وزیر علوم ضمن بیان اینکه همواره توجه همه مسئولین نظام و به ویژه مقام معظم رهبری معطوف به ضرورت نقد و نهادینه ساختن نقد علمی بوده است، گفت: «در واقع، ضرورت نقد و اهمیت تقویت رویکرد انتقادی در علوم انسانی و متون درسی، بنیان نظری سامان­دهی به نهادی با عنوان شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی بوده است و در این زمینه، با توجه به آنکه سیاست­های وزارت علوم نیز ترویج و توسعه گفتمان علمی و رویکرد انتقادی در جامعه علمی و به ویژه در حوزه علوم انسانی است، لازم است تاکید کنم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از هیچ اقدامی در جهت تقویت مراکز علمی و دانشگاهی علوم انسانی که رویکرد انتقادی دارند مضایقه نخواهد کرد. زیرا چشم ­انداز وزارت علوم نسبت به توسعه علمی کشور از طریق تقویت رویکرد انتقادی در علوم انسانی کشور تأمین می­ گردد».

وی در ادامه با تأکید بر جایگاه علوم انسانی به عنوان بسترساز رشد و توسعه علمی جامعه، گفت: «تشکیل شورای بررسی متون و فعالیت 22 ساله آن تبلوری از فرایند نهادینگی نقد و نقادی در ساختار رسمی وزارت علوم و تحقیقات و فناوری و در سطح تک تک دانشگاه­های کشور بوده است. این امر از طریق جلب همکاری استادان حوزه و دانشگاه و محققان و صاحبنظران حوزه مختلف علوم انسانی صورت گرفته است. یعنی بیش از 2000 نفر از استادان دانشگاه در گستره جغرافیایی دانشگاه­های سراسر ایران برای توسعه فرهنگ نقد علمی در دانشگاه­های کشور سازمان­دهی و به کار گرفته شده­اند. نیروهای فرهیخته دانشگاهی و حوزوی که در این سازمان گسترده سازماندهی شده­اند، نماد شبکه نخبگانی کشور به شمار می­ روند».

دکتر غلامی در ادامه یادآور شد که جایگاه خطیر و رسالت ارزشمند شورای بررسی متون در چارچوب نظام آموزش عالی کشور نباید از چشم تیزبین مسئولین و سیاستگذاران علمی و فرهنگی کشور دور بماند. یعنی بایستی با نظر واقع­ بینانه ­تری به توانایی و کارآمدی و مسائل و مشکلات و آثار و پیامدهای رویکرد انتقادی این شورا نگریست و در جهت اثربخشی بیشتر فعالیت­های آن گام برداشت.

در پایان وزیر علوم، تحقیقات و فناوری گفت: «این جمع فرهیخته و دانشمند، امکان طرح نظرات و دیدگاه‌های راهگشا برای هرچه بهتر کردن ثمرات این شورا برای جامعه علمی و دانشگاهی کشور را فراهم کرده است».

در ادامه ده پنل نقد در حوزه ­های فلسفه، تاریخ­نگاری، روان­شناسی، علوم اجتماعی، ادبیات، علوم قرآنی، زبان­شناسی و زبان­های خارجی، هنرهای اسلامی، علوم تربیتی و علوم سیاسی برگزار شد.

در پایان جشنواره از برگزیدگان تجلیل شد:

عضو ممتاز ناقد برتر:

قاسم انصاری، محمد واعظ برزانی، حجت اله جودکی، سیمین حسینیان، علی بیات، حسین کیانی، پروین صمدی، علی اشرف نظری، محمد علی دیباجی، عبدالمجیدشریف زاده و علیرضا نیکویی

ناقد برتر:

 از کامبیز حیدرزاده، منصور زران‍‍‍ژاد، محسن رحمتی، سید حسین سلیمی، سید آیت حسینی، رضا امینی، وصال میمندی، سوسن کشاورز، سید محمد علی حسینی زاده، سید محمد اصغری، مصطفی شهرآیینی، وحید عسگرپور، و محمود بشیری

نقد برتر:

 سید حسین میرجلیلی، روح اله بهرامی، علی اکبر ارجمندنیا، مازیار مهیمنی، عباسعلی رستمی نسب، عباس خلجی، رستمی، سیما السادات نوربخش، حمید عسگری و رحمان مشتاق مهر

پیشکسوت:

غلامرضا معمارزاده، احمد برادران هاشمی، محمد تقی امامی خویی، علی اصغر احمدی، زینب النساء علیخان، علی اصغر صادقی، حامد صدقی، کاظم اکرمی، داود فیرحی، آیت کعبی، الماسی، عبدالرزاق حسامی فر، حکمت اله ملا صالحی، مسعود چلبی و حکیمه دبیران

تقدیر شد.