در نشست تخصصی زندگی نامه داستانی مطرح شد
شخصیت سازی به جای شخصیت پردازی؟
نشست تخصصی زندگی نامه داستانی جنگ و دفاع مقدس به همت دبیرخانه هفدهمین دوره انتخاب بهترین کتاب دفاع مقدس و با حضور آقایان مصطفی خرامان، مهدی کاموس و نصرت الله محمودزاده در پژوهشگاه علوم انسانی برگزار شد.
در این مراسم که با همکاری گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون برگزار شد، خرامان مقاله‌ای با موضوع زندگی نامه داستانی و مرزهایش ارائه کرد و به تشریح تفاوت‌های آفرینش‌های شخصیت‌های رمان و زندگی نامه داستانی پرداخت.
وی با بیان مثالی از زندگی شهید ابراهیم هادی از طراحی داستان و شخصیت پردازی این شهید گفت و ادامه داد: تفاوت زندگی نامه داستانی و رمان در وجود آدم
شناخته شده و ناشناس است. زندگی نامه داستانی باید تمام ویژگی‌های داستان را داشته باشد و نویسنده‌اش باید بسیار خبره باشد تا مخاطب نتواند فضای داستانی و زندگی نامه‌ای را از یکدیگر جدا کند. یکی از مشکلات اساسی زندگی نامه‌های داستانی این است که به جنبه‌های داستانی آن توجه نمی‌شود.
خرامان افزود: اگر قرار باشد یک زندگی نامه داستانی بنویسیم باید زاویه دید و شخصیت پردازی‌مان درست و اصولی باشد. شخصیت پردازی شامل بیان خصوصیات ظاهری و رفتاری و گفتاری می‌شود.
قدرت شروع خوب
وی ادامه داد: در طول سه سال گذشته به این نتیجه رسیدم که یکی از دلایل داستان‌های جذاب، شروع خوب آنهاست. مجدداً کتاب‌های خوبی را که خوانده بودم ورق زدم و دقت کردم که شروع اینها چگونه است. مثلاً ارنست همینگوی در کتاب «داشتن یا نداشتن» در 100 کلمه به مخاطب می‌گوید که قرار است در این کتاب چه اتفاقی بیفتد. از این طرف ما 50 صفحه از زندگی نامه داستانی را می‌خوانیم و متوجه نمی‌شویم قرار است چه اتفاقی بیفتد؟ شخصیت اصلی کیست؟
وی در پاسخ به نگرانی‌های موجود درباره به حاشیه رفتن شخصیت اصلی در صورت توجه به طراحی داستان گفت: این هنر نویسنده است که نسبت‌ها را حفظ کند. ما از زندگی نامه داستانی توقع داریم پس از خواندنش، در ذهنمان بماند. قرار نیست خلاف واقعی به مخاطب گفته شود. یکی از دلایلی که اصرار می‌کنیم توجه بیشتری به ادبیات دفاع مقدس شود، حفظ و انتقال واقعیت‌ها به نسل‌های بعدی است.
پرهیز از ساختن و خرافات
در ادامه، نصرت الله محمودزاده، نویسنده کتاب مسیح کردستان با اشاره به صحبت‌های آقای خرامان، آنها را قابل تفکر و جالب برای کسانی دانست که سال‌ها در حوزه زندگی نامه نویسی فعالیت می‌کنند و گفت: نگاه ایشان می‌تواند هم نقطه عطف باشد و هم اگر درست تبیین نشود، عامل انحراف. ما نمی‌توانیم به ایشان بگوییم که این‌گونه فکر نکند و حرف نزند زیرا نتوانستیم در بیست سال گذشته به برخی نویسندگان بگوییم که زندگینامه نسازند و خرافات را ترویج نکنند و این قضیه ادامه دارد.
وی افزود: یکی از نویسندگان مطرح کشور با من تماس گرفت و پرسید که کجای کتاب مسیح کردستان واقعی است و کجای آن تخیل نویسنده؟ گفتم برای چه می‌پرسی؟ گفت: می‌خواهم کتابی درباره شهید بروجردی بنویسم خواستم جاهایی را که ذهن نویسنده است، کنار بگذارم. قطعاً خواسته‌اش را اجابت نکردم.
نویسنده « رقص مرگ» در ادامه تصریح کرد: یکی از ویژگی‌های زندگی نامه داستانی نسبت به مستند این است واقعیت و تخیل آن‌قدر با هم عجین می‌شوند که تبدیل به یک پدیده جدید می‌شوند که جداشدنی نیستند. زندگی نامه داستانی ورود با تأمل به زندگی این شخصیت‌هاست. اگر قرار باشد نویسنده از خودش شخصیتی بسازد و معرفی کند آن وقت داستان بر شخصیت غلبه می‌کند و شخصیت تازه‌ای ساخته می‌شود. بنده از فروش برخی کتاب‌های دفاع مقدس خوشحال نیستم زیرا با درک و مطالعه با آنها برخورد نمی‌شود.
عامه پسند شدن
مهدی کاموس، نویسنده کودک و نوجوان در پایان نشست درباره کارکردها در زندگی نامه داستانی با بیان اینکه در سال 87 که ضرورت نوشتن مباحث تئوریک با مبانی زندگی نامه داستانی حس شد، دوره هفتم کتاب سال دفاع مقدس بود، افزود: بنده توانستم در سال 89 کتابی با همین موضوع بنویسم و مهر 91 توسط نشر شاهد منتشر شد که در آن موارد مختلفی مانند مخاطب زندگی نامه، موضوع زندگی نامه، مصائب و مشکلات زندگی نامه نویسی در ایران مورد بررسی قرار گرفته بود. یکی از بخش‌های آن کتاب کارکردها، اهداف و معضلات نوشتن زندگی نامه‌ها بود.
وی با اشاره به نقش‌های هشت گانه و کارکردهای زندگی نامه نویسی مانند عبرت، سرگرمی، تعالی، هویت سازی، جامعه شناسی و تغییر ادامه داد: بحث مهم کارکردها، حوزه سیاست‌گذاری فرهنگی در دهه‌های شصت، هفتاد و هشتاد در زمینه انتشار ادبیات دفاع مقدس است. مهم‌ترین هدفی که ابتدا از سوی سیاست‌گذاران فرهنگی در زمینه ادبیات دفاع مقدس وجود داشته، روایت تاریخ اجتماعی مردم ایران بوده است. روایت زندگی روزمره مردم در دوران دفاع مقدس به تقلید از رمان‌های دهه چهل و پنجاه که پرفروش بودند به سمت رمان نویسی رفت و سپس داستان‌های کوتاه؛ اما موفقیت رمان‌های دهه چهل و پنجاه در حوزه کتاب دفاع مقدس در دهه‌های هفتاد، هشتاد و نود تکرار نشد و نتوانستند مخاطبان گسترده‌ای پیدا کنند.
کاموس در ادامه تصریح کرد: بنده مهم‌ترین کارکرد زندگی نامه نویسی داستانی را عامه پسند کردن ادبیات دفاع مقدس می دانم و این به معنای عامه پسند بودن زندگینامه‌های داستانی نیست. زندگی نامه داستانی توانست با جامعه غیرنخبگانی در زمینه دفاع مقدس ارتباط بگیرد. اینکه علت این استقبال قهرمان سازی، ستاره سازی یا زمینه ذهنی مخاطب است باید تحلیل کرد. در زندگی نامه داستان مانند رمان امکان
همذات پنداری نیست.
پرهیز از کلیشه
وی یکی دیگر از کارکردهای زندگی نامه داستانی را شکستن استانداردها و کلیشه‌های ایدئولوژیک شخصیت‌ها عنوان کرد و افزود: در رمان‌های
دفاع مقدسی که قبلاً داشتیم، عمدتاً با شخصیت‌هایی مواجه بودیم که تحت تأثیر تفکرات ایدئولوژیک روایت شدند و از ابتدا در واقع شهید بودند و خصلت‌های نیکو داشتند؛ اما زندگی نامه‌های داستانی به دلیل وجود سندها، کلیشه‌ها را شکسته و نقد آنها نیز راحت‌تر است.
کاموس گفت: کارکرد سوم زندگی نامه‌های داستانی، قهرمان نمایی یا قهرمان یابی به جای قهرمان سازی است. در زندگی نامه‌ها برخلاف رمان‌ها که دنبال
قهرمان سازی هستند قهرمان‌ها شناخته شده‌اند و این اتفاق هم فرصت است و هم تهدید و تهدیدش آن است که اگر قهرمان یابی تبدیل به قهرمان سازی شود، ما از هنر زندگی نامه نویسی به سمت صنعت زندگی نامه نویسی می‌رویم.
وی در پایان، کارکرد آخر زندگی نامه‌های داستانی را ارائه یک سند فرهنگی از تاریخ اجتماعی ایران دانست و افزود: نکته بسیار مهم این است که در تحلیل محتوای سخنان رهبری در بیست ساله اخیر، به این نکته رسیده‌ام که رهبری هر گاه می‌خواهند تاریخ کشوری را نقد کنند، از رمان‌ها مثال می‌زنند؛ مثلاً در نقد تاریخ آمریکا،
کلبه عمو تم را مطرح می‌کنند.
نظر شما :