گزارش جلسهٔ نقد کتاب «شاهنامه‌نگاری، گذر از متن به تصویر»
جلسهٔ نقد کتاب «شاهنامه‌نگاری، گذر از متن به تصویر» در مورخه 31/5/96 روز سه‌شنبه رأس ساعت 12-10 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با همکاری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی و پژوهشکدهٔ ادبیات پژوهشگاه با حضور استادان، دانشجویان و علاقه‌مندان به این حوزه برگزار شد.
در این نشست علمی، نخست مؤلف کتاب خانم دکتر فاطمه ماه‌وان طرح کلی و خلاصه‌ای از کتاب را ارائه دادند و همچنین به راهکارها و پیشنهادهایی برای همکاری بینارشتهای هنر و ادبیات پرداختند. بخش‌هایی از این کتاب شامل بخش1. چشم‌اندازی به نگارگری بخش2. ساختار تصویر: که در این بخش به دربار تیموریان و شاهنامه‌های مصوّر از آن دوره پرداخته‌اند، که عبارت است از الف: شاهنامهٔ بایسنقری ب: شاهنامه ابراهیم‌سلطان ج: شاهنامه جوکی.
مؤلف ابتدا تفاوت میان نقاشی به‌طور عام را که حاصل تخییل و تقلید از طبیعت است با نگارگری که خلق تصاویری برای روایت‌های متنی است و به اعتباری به تصویر کشیدن متن است، مطرح کردند. سپس شاهنامه‌های مصوّر عهد تیموری (بایسنقری- ابراهیم‌سلطان و جوکی) را معرفی و مشخصه‌های آنان را بیان کردند و اینکه این آثار حاصل تلاش سه برادر هنرمند بوده که آثار دو برادر نخستین(بایسنقر و ابراهیم‌سلطان) بیشتر به نبرد پرداخته است و صحنه‌های نبرد در آن زیاد است اما در شاهنامهٔ جوکی تصاویر صحنه‌های نبرد کمتری را مشاهده می‌کنیم بدان علت که جوکی شاهزاده‌ای بوده که همیشه از قدرت کنار زده می‌شد و گوهرشاد سعی می‌کرد نظر شاهرخ را از او برگرداند و به همین سبب بیشتر منزوی و کناره‌گیر بود برعکس دو شاهزاده دیگر که همیشه در رأس قدرت بودند.
در بخش سوم کتاب که با عنوان "برون‌متنی و شاهنامه‌نگاری" به مطالبی چون - همسان‌انگاری سه دیو سپید و خدای سپید دیو شیرموی، سپیدموی و اهریمن‌چهر دیو سپید پیکر و مغفر دیو و کلاهخود دو شاخ رستم پرداختند.
در مرحلهٔ دیگر داوران کتاب آقای دکتر حیدری (عضو هیئت علمی فرهنگستان هنر) و جناب آقای دکتر فهیمی‌فر (عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت‌مدرس) به ارائه مطالبی در نقد اثر پرداختند.
نخست دکتر حیدری بیان کردند که تصور مؤلف از نگارگری اشتباه است زیرا نگارگری تنها به تصویر کشیدن متن نیست بلکه در نگارگری وجه خیال‌پردازی خلّاق نیز بسیار دخیل است. مؤلف بایست با نگاه نشانه‌شناسی به سراغ نگارگری می‌رفتند یا سعی در آنالیز ساختاری این آثار می‌کردند. دکتر حیدری آثار بهزاد، سلطان‌محمد، میرک و دیگر هنرمندان ایرانی را نام بردند که نمونه‌های عالی ذهن خلاق نگارگری هستند اما لازمهٔ مطالعهٔ آنان تحلیل و درک درست از هنرنگاری است.
سپس دکتر فهیمی به نقد کتاب پرداختند ایشان طراحی جلد کتاب را نامناسب دانستند که بسیار شلوغ و نارسا است و امّا اینکه موضوع این کتاب بااهمیت است در زمینهٔ ارتباط میان تصویر و ادبیات کار نشده است وحدت(unity ) میان ادبیات و دیگر هنرها باید باشد آنطور که در دورهٔ سلجوقی میان معماری و شعر نسبت‌های زیادی هست و ارتباط تنگاتنگی با هم دارند ادبیات فقط یک فن نیست بلکه یک فلسفه است نقاشی ما نیز نتیجه معاضدت ادبیات است حتی تذهیب، حاشیه‌سازی، جلدسازی، و ... نیز از نتایج آن است که به فهم غیرخودآگاه از این هنرها می‌انجامد ولی نقدی دیگر که بر این کتاب رواست آن است که تصاویر آن با متن مخصوصاً شاهنامه هیچ ارتباطی ندارند، مثلاً تصاویر زنان قاجاری یا تصویر خود فردوسی... .
در پایان نیز استاد دکتر یاحقی در لزوم و ضرورت پرداختن به این‌گونه آثار بینارشتهای مطالبی فرمودند. دکتر محمدنژاد نیز ضمن سپاسگزاری از حاضران، پژوهش در این زمینه به‌خصوص از زوایای مختلف از جمله هنرمند (مؤلف)، اثر هنری(متن) و همچنین مخاطب(تحلیلگر) را پیشنهاد کردند. دبیر این جلسه جناب آقای دکتر موحدی بودند.
نظر شما :