نشست کتاب‌خوان تخصصی با موضوع «زبان‌شناسی» برگزار شد

معاونت فرهنگی و اجتماعی

گزارش کتابخوان تخصصی  زبان شناسی:

سه شنبه 17 اسفندماه ساعت 10

کتابخوان تخصصی  زبان شناسی

به همت معاونت فرهنگی و اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی  و با همکاری نهاد کتانه های عمومی کشور و پژوهشکده زبان شناسی، پنجمین نشست کتاب خوان تخصصی در حوزه زبان شناسی برگزار شد. در این نشست خانم دکتر افراشی، خانم دکتر رستم بیگ و آقای دکتر صافی از اعضای هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به معرفی کتاب های خود پرداختند.

 سخنران اول خانم دکتر آزیتا افراشی،کتاب" مبانی معنی شناسی معنا شناختی" را معرفی کردند. و گفتند: این کتاب نتیجه طرح پژوهشی موظف ایشون بوده است.که از سال 1376-7 روی این موضوع کار کرده ام و این کتاب به عنوان درس نامه تدوین شد.کتاب در 8 فصل نگاشته شدهرفصل د ردو جلسه تدریس میشود و به شکل آزمایشی دو دوره برای دانشجویان دکتری تدریس و ایرادات بررسی و تصحیح شد و پس از این بود که صورت نهایی آن برای چاپ ارسال شد.

بزرگترین چالش من در این کتاب انتخاب سرفصل­های آن بود. هیچ متن منسجمی که در قالب یک درسنامه موضوع را معرفی بکند پیدا نخواهید کرد و ویژگی این کتاب همین است. سر فصل های این کتاب چنین است: پیش زمینه، حیطهخ معنی شناختی را میتوان با مراجعه به پیشگفتار دریافت کرد. و مفاهیم بنیادی در این پیش زمینه آمده است.فصل دوم مقوله بندی است، فصل سوم طرح واره،چهارم استعاره، فصل پنجم مجاز مفهومی، فصل ششم مفهوم سازی زمان، فصل هشت، مکان و حرکت، فصل نه چند معنایی و فصل آخر آمیختگی مفهومی و در نهایت یک واژه نامه و کتاب نامه مفصل.

این کتاب به طور تنها و در یک جریان نگارش نشده است بلکه فعالیت هایی مانندبرگزاری کارگاه های متععد، کارگاه ها یتنخصصی، چندین مدرسه تابستانی، نگارش 40 مقاله علمی پژوهشی، همایش ملی در 1394 ، رساله های دکتری در حیطه این موضوعف کتاب استعاره شناخت انجام شد. کتاب رویکردهای معنی شناسی در قرآن و کلیات معنی شناسی است که به زودی منتشر خواهد شد.

خانم دکتر رستم بیگ:

کتاب جستاری در زبان و زبان شناسی در خاورمیانه همانطور که از عنوان کتاب نیز مشخصی است حاصل پژوهشی است که برای یافتن پاسخ این پرسش شکل گرفت که با توجه به تنوع زبانی و فرهنگی کشورهای خاورمیانه علم زبان شناسی در این کشورهای در حال توسعه چه جایگاهی دارد. آنچه روشن است زبان شناسی به عنوان یک علم نسبتا نوپا (در ایران حدود 50 سال قدمت دارد) در کشورهای غربی و پیشرفته از جایگاه و شأن مناسبی برخوردار است و این علم با سرعت به سکت تخصصی شدن و گرایش های میان رشته ای پیشرفته است. زبان شناسی به عنوان یکی از رشته های علوم انسانی با سایر حیطه های علوم انسانی رابطه ای تنگاتنگ دارد و همین امر به شکل گیری رشته ها و حیطه های میان رشته ای بسیاری چون زبان شناسی اجتماعی، روان شناسی زبان، زبان و فلسفه، زبان و انسان شناسی، زبان و سیاست و غیره انجامیده است. این حیطه های میان رشته ای در برنامه درسی رشته زبان شناسی یا برخی از رشته های علوم انسانی چون جامعه شناسی و روان شناسی در برخی از کشورهای غربی مورد توجه قرار گرفته است.

حال آنکه از وضعیت رشته زبان شناسی در کشورهای خاورمیانه سندی که به بررسی و مقایسه برنامه درسی و واحدهای مرتبط با این رشته در دانشگاه های این کشورها پرداخته باشد یا کتب زبان شناسی که در این کشورها به چاپ می رسند و زبان شناسان معاصر و به نام این منطقه را معرفی کرده باشد در دسترس قرار نداشت.  به این ترتیب پس اعلام فراخوان شورای بررسی متون برای قرارداد تألیف کتاب با موضوع خاورمیانه اینجانب فرصت را مغتنم دانستم تا این پژوهش را برای یافتن پاسخ پرسشی که مطرح کردم انجام دهم .

همانطور که ذکر شد کتاب حاضر بر دو موضوع اصلی تمرکز دارد: اول : تنوع زبانی در کشورهای خاور میانه و نقشه زبانی هر یک و دوم وضعیت رشته زبان شناسی در دانشگاه های هر یک از کشوهای خاور میانه. لازم به ذکر است که آغاز این پژوهش در سال 1389 بود و در آن زمان هیچ یک از تحولات اخیر در کشورهای خاورمانه رخ نداده بود. آنچه که بعدها با نام بهار عربی شناخته شد در میانه های شکل گیری این کتاب بسیاری از کشورهای خاورمیانه، دانشگاه ها و نشریات آن ها را کاملا دچار دگرگونی کرد و تکمیل بسیاری از اطلاعات مطرح در این کتاب که با دشواری مواجه ساخت. بنابراین ، متأسفانه بسیاری از اطلاعاتی که از دانشگاه های این منطقه در این کتاب ثبت شده است شاید بتوان گفت به تاریخ پیوسته است. شنیدن اخبار ویرانی بسیاری از دانشگاه هایی که در این کتاب به وضعیت رشته زبان شناسی در آنها پرداخته شده بود برای نگارنده بسیار تأسف آور بوده است.

در آغاز پژوهش ، نگارنده به مطالعهٔ منابع در زمینه خاورمیانه پرداخت. آنچه جلب توجه می کرد عدم یکدستی در تعاریف و  تعیین محدودهٔ خاورمیانه بود. از سوی دیگر پرداختن به تنوع زبانی منطقه بدون اشاره به تاریخ قدیمی و پرماجرای منطقه ممکن نمی نمود. بنابراین، کتاب در دو بخش تدوین شد. در بخش اول به پیشینه تاریخی شکل گیری کشورهای خاورمیانه و نیز پیشینه مطالعات زبانی در میان دانشمندان شرقی پرداخته شد. مطالب این بخش از مطالعهٔ چند منبع معتبر در این حیطه و گردآوری و تلخیص مطالب تهیه گردید. به عبارتی بخش اول کتاب شرح مختصری از تاریخ منطقه و وضعیت مطالعات زبانی در آن. در این فصل ابتدا موقعیت جغرافیایی و زبانی ایران به تصویر کشیده می شود . در ادامه،تعریف زبانشناسی و جایگاه آن در ایران، فهرستی از پیشکسوتان این علم و نیز اساتید نسل اول و دوم زبانشناسی ایران ارائه می شود . درنهایت وضعیت زبانشناسی،حیطه هایمختلف مطالعات زبانی و گستره آنها با در نظرگرفتن پنج معیار توصیف می شود : الف :زبانشناسی در دانشگاههای ایران، ب : سازمانها، انجمن ها و پژوهشکده های مرتبط بازبانشناسی،ج : همایشهاو کنفرانسهای ملی و بین المللی، د : نشریات مرتبط بازبانشناسی،و ه : کتابهای زبانشناسی در ایران .در این فصل ابتدا توصیفی از موقعیت جغرافیایی و زبانی کشورهای اردن، الجزایر،امارات متحدهعربی، بحرین،ترکیه، تونس، سرزمینهای اشغالی،سودان، سوریه، عراق،عربستان سعودی، عمان، فلسطین، قطر، کویت، لبنان، لیبی، مصر، و یمن ارائه می گردد .

همانند فصل سوم، پنج معیار برای بررسی وضعیت زبانشناسی در نظرگرفته شده است .معیار نخست،جایگاه زبانشناسی در دانشگاه ها است که به تفکیک هرکشور و پس ازمبحث موقعیت جغرافیایی و زبانی آمده است . چهار معیار دیگر الف ) سازمانها وانجمن های مرتبط با زبانشناسی، ب ) همایشها و کنفرانسها، ج ) نشریات ویژهزبانشناسی، و د ) کتابهای زبانشناسی ترکی و عربی در هریک از کشورها بررسی شدهاست ولی نتایج به تفکیک هر کشور ارائه نشده است و ذیل همین عناوین به صورتکلی در انتهای فصل آمده است .

با بررسی منابعی که به معرفی بزرگان زبانشناسی خاورمیانه پرداخته بودند،در نهایت دهچهره سرشناس زبانشناسی خاورمیانه با توجه به پیشکسوت بودن و تأثیرگذاریشان برمسائل زبانشناختی انتخاب شدندو شرح مختصری از زندگی و آثار آنها ارائه می شود .

دکتر حسین صافی:

آقای دکتر حسین صافی، کتاب روایت پژوهی در زمانی، سنجش روش­های قصه گویی و داستان نویسی در فارسی، را  که سال 1393 منتشر شده است ، طرح موظفی خود معرفی کرد. وی مفروضات خود در این کتاب را؛ تعریف روایت و ضرورت مطالعه آن، روایت را درک بیان تجربه زمان مند رویدادها تعریف کرد و روایت را نوعی تاریخی کردن فهم رویدادها دانست و گفت اگر این تعریف را بپذیریم باید گفت هر شناختی از دنیای پیرامون موکول میشود به روایتی کردن مفهوم آن. کل علوم انسانی ابزار در خور پژوهش در حوزه های انسانی بیشتر تاریخی است علوم انسانی مفاهیم تاریخی است و نیازمند روایت است. د رعلوم انسانی ما روایت پژوهس میکنیم اقدام به دیرینه شناسی میکنیم. تاریخ خود یکی از گونه های روایت است. شناخت نگری د رعلوم انسانی نیازمند روایت شناسی و روایت پزوهس است این مطالعه دوم هم نیازمند زبانشناسی است.

کتاب چهار فصل دارد و یک نمایه در آخر. فصل اول راهکارهای استفاده از زبان برایشکستن مرز واقعیت و خیال است. فصل دوم به شگردهای مورد استفاده د رفارسی که قبلا به کار برده شد، پرداخته شده است. اتصالات د رادبیات عامیانه با یک عبارت های قالبی این اتصالات ایجاد میشد که سیر تحول این قالب ها و ورود به ادبیات مدرن و سپس سرنوشت آنها پرداخته شده است . نویسنده به این نتیجه رسیدهه است که آن شگردهای باقی مانده دچار تحول نقشی شده است و فقط برای طنز و نقیضه پردازی استفاده میشود.فصل سوم، ادبیات کارکردهایی که در ادبیات دستوری تعریفی پیدا نمیشود. در فصل آخر، کانونی سازی فرضی برای اولین بار معرفی شده است. در این کتاب اساس کار نظریه فرگه بوده است.