گزارش بیستمین نشست مطالعات راهبردی شاخص سازی

با ارائه آقای دکتر علیرضا مهانیان  در تاریخ ۹۵/۱۱/۱۹

 

در این نشست علمی که در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار گردید، ابتدا آقای محمدعلی مینایی، دبیر کرسی مطالعات راهبردی شاخص‌سازی، با اشاره به اهمیت موضوع مطروحه افزودند: ارزیابی، رصد و برآورد دقیق امور مختلف تنها به واسطه تعیین شاخصهای کمی و سنجش ‌پذیر میسر است که از روایی و پایایی قابل قبول برخوردار باشند و دستیابی به چنین شاخصهایی نیازمند مطالعه، تحلیل و ارزیابی متودولوژی ساخت شاخصهای ترکیبی بین المللی است؛ به ویژه شاخصهایی که در سطح جهانی کارآیی خود را به اثبات رسانده‌اند. ایشان بررسی شاخصهای ترکیبی یاد شده در حوزه امنیت و دفاع را تلاشی در راستای تحقق این امر برشمردند.

در ادامه آقای دکتر علیرضا مهانیان در توضیح شاخص ترکیبی خاطر نشان کردند: شاخص های ترکیبی می‌توانند به‌عنوان یک ابزار ساده برای مقایسه کارایی یک کشور در مورد مسائل پیچیده و بعضاً بغرنج در سالیان متمادی و همچنین مقایسه کشورها با یکدیگر در سطح بین المللی به کار برده شود و موضوع شاخص‌های ترکیبی و تدوین آنها در کشورهای توسعه‌یافته یکی از کلیدهای موفقیت برنامه ها/ راهبردها در حوزه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست‌محیطی بوده است. بنابراین، لازم است تا مراکز تحقیقاتی متمرکز بر امر شاخص‌سازی درباره شاخص‌های ترکیبی مطرح در سطح بین‌المللی اطلاع دقیق داشته باشند تا در فعالیت‌های شاخص‌سازی خود از تجربیات ارزنده جهانی (که با صرف میلیاردها دلار هزینه و صرف زمان انبوه دانشمندان و متخصصان در حوزه‌های مختلف حاصل شده است) حداکثر بهره‌برداری را نموده و از روش های بهینه به‌دست آمده و تجربیات سایر کشورها حداکثر بهره‌برداری را نمایند.

در این راستا نخستین شاخص، شاخص قدرت آتش بین‌المللی است. این شاخص، برای رده‌بندی کشورها بر اساس شاخص کلی قدرت آتش و همچنین رده‌بندی کشورها بر اساس ابعاد ۸-گانه شاخص شامل نیروی انسانی، نیروی زمینی، نیروی هوایی، منابع، لجیستیک، جغرافیا و منابع مالی و نمایش نقاط قوت و ضعف هریک از ارتش‌ها مورد مطالعه، به کار می‌رود. شاخص نظامی‌گری جهانی، شاخص امنیت سایبری جهانی، شاخص قدرت نظامی امریکا، شاخص آسیب پذیری اقتصادی، شاخص رفاه لگاتم[۱]و شاخص دولتهای شکست خورده و یا شکننده از جمله مهمترین شاخصهای ترکیبی بین‌المللی است.

با نگاهی اجمالی به شاخص‌های مذکور می‌توان مشاهده کرد که مسئله نرمال‌سازی شاخصها و وزن دهی به آنها از جمله مهمترین موارد است که در متودولوژی ساخت آنها به چشم می‌خورد. تعداد قابل توجهی روش وزن‌دهی وجود دارد که برخی از مدل‌های آماری نظیر آنالیز عوامل، آنالیز پوششی داده‌ها  و مدلهای اجزای نامشهود(UCM ) و برخی دیگر از روش‌های مشارکتی نظیر فرآیند اختصاص بودجه (BAP )، فرآیندهای تحلیلی درختی (AHP ) و تجزیه تحلیل پیوسته (CA ) حاصل شده‌اند. هرچند ممکن است برخی از تحلیلگران وزن‌ها را تنها بر اساس روش‌های آماری تعیین کنند، دیگران ممکن است بسته به نظر خود اجزایی که دارای تاثیر بیشتر/ کمتر هستند را وزن بیشتر/ کمتر دهند تا اولویت های سیاستگذاری و عوامل نظری را بهتر منعکس کنند. به‌هر حال، مطالعه و تحلیل و بررسی شاخص‌های یاد شده منبعی ارزشمند به منظور ارتقاء سطح کیفی شاخص‌سازی به ویژه در مقولات امنیتی و در کشور خواهد بود.

در پایان آقای محمدعلی مینایی، ضمن ارائه جمع‌بندی نهایی جلسه با اشاره به موضوع شاخص‌های بین‌المللی خاطر نشان کردند: از مجموعه شاخص‌های بین‌المللی، ۲۰۰ شاخص ترکیبی است و از این میان ۱۰۰ شاخصی که به طور مستقیم و غیرمستقیم مرتبط به امور دفاعی و به وی‍ژه امنیتی هستند، موضوعی است که نشانگر اهمیت شاخص‌های ترکیبی در رصد و برآورد وضعیت امنیتی است.