گزارش مراسم هفته دفاع مقدس

دکتر قبادی: جای رهیافت فرهنگی به دفاع مقدس خالی است

عبدالجبار کاکایی : هیچ نکته ای از انقلاب نیست که مرحوم سبزواری در مورد آن شعری نگفته باشد

مراسم گرامیداشت هفته دفاع مقدس با همت معاونت فرهنگی – اجتماعی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در روز شنبه سوم مهرماه در سالن حکمت برگزار شد. در ابتدای این مراسم دکتر قبادی ریاست پژوهشگاه ضمن خیر مقدم به میهمانان اظهار داشت : «ما گاهی نگاه جامعی نسبت به دفاع مقدس نداریم و حتی شاهد افراط و تفریط هایی در این باره هستیم و گاهی نیز شاهد نگاه های ژورنالیستی به مقوله دفاع مقدس هستیم».

وی خاطر نشان کرد :« ملتهایی که تمدن داشته باشند ، با پدیده ها طور دیگری برخورد می کنند . ما در طول تاریخ شاهد یک هوش ویژه از ایرانیان هستیم که برای اینکه از تمدن خود صیانت کنند ، حاضر شدند ضربات مختلفی را تحمل کنند، اما تمدن ایرانی را در درازنای تاریخ حفظ کنند».

دکتر قبادی با یادآوری بخشهایی از کتاب اسکندرنامه تصریح کرد : «در حال حاضر جای رهیافت فرهنگی به دفاع مقدس بسیار خالی است . در حالیکه بزرگان ، اساساً اینگونه پدیده ها را فرهنگی و زیبایی شناسانه نگاه می کردند و لذا ما باید از تمدن ایرانی برای سرشت و سرنوشت دفاع مقدس درس بگیریم ».

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی  در تبیین این نگاه فرهنگی اظهار داشت : «باورهای عمومی دینی و ملی و پشتوانه های تمدنی رزمندگان در دفاع مقدس بسیار پر رنگ بود. علاوه بر این مجموعه آرمان ها و معارف برآمده از انقلاب اسلامی که در مبارزات ۱۵۰ سال اخیر ایران ریشه داشت، نقش ویژه ای در این میان داشت».

وی سومین عامل فرهنگی دفاع مقدس را رهبری بی بدیل امام خمینی (ره) ذکر کرد و افزود : »امام خمینی (ره) تنها رهبری در جهان بودند که به عرفان علاقمند و در عین حال اصول و مبانی و به سلوک آن تسلط داشتند و در عین حال از یک رهبری سیاسی و انقلابی نیز به طور همزمان برخوردار بودند».

دکتر قبادی عامل چهارم فرهنگی موثر در دفاع مقدس را انسجام ملی دانست که محصول مولفه- های فرهنگی ملت بوده است. وی در توضیح عامل پنجم تصریح کرد : «احساس هویت عمیق مشترک ایرانی – اسلامی که دائماً بر پشتوانه روحی و روانی رزمندگان می افزود و همچنین رهیافت مردم سالارانه و مردم محور که از نص انقلاب اسلامی سرچشمه گرفته بود و ریشه در نگاهی داشت که امام خمینی (ره) به کرامت انسان و خلیفه اللهی او مطرح می کرد و رزمندگان این نگاه را با تمام وجود در امام (ره) حس می کردند، توانست فضای فرهنگی لازم را برای دفاع  مقدس فراهم آورد».

رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تبیین آخرین عامل گفت : «دفاع مقدس توانست نوعی سازگاری عمیق اجتماعی در ایران ایجاد کند. این سازگاری محصول رهیافتهای فرهنگی به ویژه تکریم انسان است که حتی جنگ را نوعی دفاع می دانست و در نهایت به بازیابی ارزشهای فرهنگی دینی و ایرانی منجر شد».

وی در انتها خاطر نشان کرد: « چنین فرهنگی را می توان در گفتگوی با جهان و تبیین نگاه رحمت گونه به انسان گسترش داد و در دنیا بازآفرینی کرد. اصالت پیدا کردن نگاه فرهنگی ما را به سمت یافتن زبان مشترک با مردم دنیا رهنمون خواهد کرد و به انسانها خواهد آموخت که هدف از خلقت ما جنگ نبوده است، بلکه انسان برای با اخلاق شدن، در پیش گرفتن نوع دوستی و خداپرستی ،آفریده شده است و از این طریق می توان موانع توسعه کشور را بهتر شناخت و آنها را مرتفع ساخت».

در ادامه این مراسم آقای فروتن نژاد کارشناس اسناد دفاع مقدس کتابخانه ملی به تشریح اسناد مختلف پیرامون دفاع مقدس پرداخت و اظهار داشت : «من از سال ۱۳۷۹ مسوولیت کمیسیون های اسراء و مفقودین را به عهده داشتم . نگاهی که در این کمیسیون وجود داشت ، همین نگاه فرهنگی بود که معتقد بود اسراء، مهمانان دولت جمهوری اسلامی هستند و حتی امام (ره) تصریح داشتند که با اسراء جوری رفتار کنید که آنها پیام ایران را به کشورهای دیگر علی الخصوص عراق صادر کنند».

وی تاکید کرد : «نوع برخورد ما به گونه ای بود که نزدیک ۲۰ هزار اسیر عراقی درخواست پناهندگی به ایران کردند که از  میان آنها، فرم پناهندگی  ۱۰ هزار نفر پذیرفته شد و رفتند آزادانه در ایران زندگی کردند . ما تا آن حد با اسراء مدارا کردیم که به خانواده های آنها اجازه ورود به ایران و ملاقات با اسراء را می دادیم که بسیاری از آنها این امر را تا آخرین لحظات باور نمی کردند» .

فروتن نژاد ضمن تشریح جزئیات مفصلی از اسناد اسرای تبادل شده در طول سالهای پس از دفاع مقدس تصریح کرد : «کتابهایی نظیر «مهمانان ناخوانده» در مورد وضعیت زندانیان عراقی در ایران و مهمان نوازی که ایران از آنها داشت، منتشر شده است. ما حتی بسیاری از اینها را به اماکن زیارتی در شهرهای مختلف بردیم و آزادانه زیارت و بازدید کردند که در هیچ جای دنیا چنین اتفاقی نمی افتد».

در بخش انتهایی برنامه، آقای عبدالجبار کاکایی از شاعران انقلاب در بزرگداشت مرحوم حمید سبزواری به سخنرانی پرداخت و در ابتدا اظهار داشت : «جنگ و دفاع مقدس جای بحث و بررسی بسیاری دارد . از آن جمله می توان شعر انقلاب و دفاع مقدس را بررسی کرد».

وی در ادامه گفت : «برای من همیشه سوال بود که چرا شعر انقلاب نتوانست به خوبی به حیات خود ادامه دهد و از دایره عمومی خارج شد. یکی از دلایل آن ستیزی بود که بی جهت بین ایرانیت و اسلامیت، سالهای سال در مدیریت فرهنگی وجود داشت و با همین نگاه بعضی عبارات ملی حتی از شعرایی مثل سبزواری در ممیزی ارشاد حذف می شد  و هنوز هم این نگاه کوته بین فرهنگی وجود دارد».

کاکایی در ادامه به خطر عوام زدگی در بعد از انقلاب اشاره کرد و گفت: «این توقع در حوزه هنری ابتدای انقلاب وجود داشت که شاعران به جای تحلیل درست و صحیح در شعرهایشان ، مبلّغ شوند که در این نگاه ، نوعی عوام زدگی مشاهد می شود».

این شاعر انقلاب در ادامه ضمن اظهار گله از عدم پرداخت کافی به شعر استاد سبزواری، خاطر نشان کرد : «یکی از موثرترین چهره های شعر انقلاب ، استاد سبزواری است که یکی از دوستان از آن تعبیر به فواره ای کرد که توجه همه را جلب می کند، ولی کسی حاضر نیست خود را در معرض این قطرات فرود آمده از آبشار قرار دهد ، بلکه فقط دوست دارد از تماشای آن شگفت زده شود».

وی تصریح کرد : «سخن وری استاد سبزواری بر خیال پردازی ایشان غلبه می کرد، ضمن آنکه خود آقای سبزواری را نمی توان خارج از فضای فکری و جهان معاصر او بررسی کنیم . منظومه عصر نوین شعر در پیش از انقلاب، خارج شدن از لاک صوفی گرایانه و پرداختن به دنیا بود و جهان جدید را در تقابل با جهان غرب شکل می داد. این دوره که به دوره مدرن یاد می شود ، دوره اوج انجمن های ادبی بود که در آن تلاش می شد جهان جدید را در شعر وارد کنند».

کاکایی شعر استاد سبزواری را به گونه ای مشابه شعر ملک الشعرای بهار دانست که تلاش داشت مسائل روز سیاسی و اجتماعی را وارد شعر نماید. وی در ادامه اظهار داشت: «دو کتاب از استاد سبزواری است که می توان به عنوان نمونه مطرح کرد . یکی کتاب "سرود درد" از ایشان است که شامل شعرهایی است که از سال ۱۳۳۳ تا سال ۱۳۵۷ جمع آوری شده است . شعرها عموما در این کتاب سمبلیک است . شاعر بیشتر به خاطر فشارهایی که ساواک بر هنرمندان و نخبگان می آورد ، به ویژه بر شخص آقای سبزواری به این نوع شعر پناه آورد. فشار به گونه ای بود که ایشان را از آموزش و پرورش اخراج می کنند. استاد سبزواری در این کتاب به کودتای ۲۸ مرداد ، موضوع واگذاری نفت به بیگانگان پرداخته که خیلی ذهن او را در جوانی مشغول کرده است».

وی در معرفی کتاب دوم با عنوان " سرود سپیده " گفت: «این کتاب شامل شعرهای ایشان از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷ است که انواع شعر را داراست . شعرها سمبولیک است، اما خیلی سریعتر از شاعران همزمان و هم محفل خود ، نشانه ها و دلالتهای زبان انقلاب را وارد شعر خود کرد و به نوعی شعر انقلابی را رقم زد».

کاکایی با یادآوری بعضی خاطرات دوران جوانی استاد سبزواری و ارتباط او با دکتر شریعتی و فخر الدین مجازی  تاکید کرد : «این خاطرات نشان می دهد که استاد سبزواری، آدمی جستجو گر بوده و گرایشهای ملی و گاهی چپ را دارد، اما گمشده خود را در هیچ یک از جریانها پیدا نمی کند. از همان آغاز تشنگی ایشان به حوزه های دینی را احساس می کنیم . به مجالس دینی توجه داشته و در همین راستا به حسینه ارشاد متصل می شود و جذب مباحث فرهنگی و اعتقادی می گردد».

این شاعر انقلاب با مروری بر دوران های مختلف شعر استاد سبزواری خاطر نشان کرد: «همین آشنایی با محافل مذهبی ، باعث شد استاد سبزواری با حالت موسیقی دادن به کلام آشنا شود و آن سبک خراسانی شعر او به سبک عراقی رفته رفته نزدیک شده و  از همینجا است که شعرهای استاد سبزواری قابلیت اجرای موسیقیایی پیدا می کند».

وی در انتها در مورد محتوای شعرهای استاد سبزواری چند عنصر را بیشتر از سایر عناصر بر جسته دانست و گفت: «یکی از عناصر شعر ایشان، ولایت پذیری و وجود پیشوا و پیشران در جامعه است.  علاوه بر این ستودن صفاتی همچون آزادگی، شرافت، تعصب دینی، اخلاق و ... در شعر ایشان وجود دارد. در عین حال سبزواری دست از انتقاد بر نداشت و هر جا کاستی می دید ، انتقاد می کرد. البته انتقاد او از نوع درون پارادایمی بود و خارج از منظومه انقلاب نبود . اما  هیچ نکته ای از انقلاب نیست که مرحوم سبزواری در مورد آن شعری نگفته باشد».

در انتهای مراسم با اهدای لوح یادبود به فرزند مرحوم سبزواری، از مقام این شاعر بزرگ  انقلاب تجلیل گردید.