مسئلهٔ محیط زیست: مفاهیم، مبانی نظری و وجوه سیاسی

متن مصاحبهٔ دکتر پگاه مصلح با رادیو فرهنگ دربارهٔ نشست های علمیِ

گوینده: ناصر قوام پور: درباره جزئیات برگزاری این نشست ها با جناب آقای دکتر پگاه مصلح، عضو هیئت علمی پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین المللِ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت و گو می کنم.
سلام و درود بر شما جناب دکتر مصلح. تقاضا می کنم درباره جزئیات و اهداف این نشست ها برای شنوندگان "کوبه" بفرمایید.
دکتر پگاه مصلح: واژه هایی که در عنوان بحث به کار رفته اند به دقت اندیشیده و گزینش شده اند. مسئله مندی یا مسئله ساز بودن "محیط زیست"، یا همان پروبلماتیک فرنگی، از ابتدا باید مورد توجه قرار گیرد. "مفاهیم" از این نظر در عنوان آورده شده که بسیاری از کسانی که در این بحث وارد می شوند حتا واژهٔ "محیط" را مناسب نمی دانند و از این رو، اصطلاح ها و مفاهیم متفاوتی در این باره مطرح شده است. "مبانی نظری" نیز به رویکردهای گوناگون دربارهٔ مسئله بازمی گردد و "وجوه سیاسی" موضوع نیز با توجه به جایگاه تخصصی پژوهشکدهٔ ما، طبیعی است که باید در نظر گرفته شود.
در این نشست ها ابتدا طرح بحث کردیم و برنامه و چارچوبی را برای بررسی موضوع تنظیم کردیم و در دو جلسهٔ پیشین به مطالعهٔ مفاهیم و مبانی نظری مباحث مرتبط با مسئله پرداختیم. در بحث محیط زیست به طور کلی دو نوع مواجهه را باید تفکیک کرد. یکی مواجهه ای بر اساس معضلات ملموس و شناخته شده است که بسیاری از جوامع و از جمله جامعهٔ خود ما با آنها درگیرند. این مواجهه بیشتر عملگرایانه است و می کوشد برای حل هر مشکل خاص، بر پایهٔ علم مربوط به آن و تجربه های موفقی که در برخورد با چنین مشکلاتی وجود داشته طرح و برنامه ای ارائه دهد. مواجههٔ دیگر، مواجههٔ نظری است. در این نوع رویارویی، مسئلهٔ محیط زیست با توجه به رویکردهای مختلف فلسفی، دینی، اجتماعی و سیاسی مورد بررسی قرار می گیرد. نشست های ما بیشتر بر این گونه رویارویی با مسئلهٔ محیط زیست انطباق دارد. امروزه بیشتر اندیشمندان و کنشگران عرصهٔ محیط زیست به این باور رسیده اند که برای حل بنیادین و پایدار مشکلات زیست بومی باید از طریق کاوش های فکری به تغییر نگرش وسیع انسان ها دربارهٔ نسبت انسان و زمین برسیم. یعنی اگر بخواهیم به طور بنیادین از آسیب های فعلی جلوگیری کنیم، که زاییدهٔ نگرش های نادرست پیشین و نگاه سودجویانه به طبیعت و زمین بودند، و همچنین اگر بخواهیم راهکارهایمان در عمل به اجرا برسند و موفق باشند باید نگرش انسان ها دربارهٔ پیوند انسان و طبیعت اصلاح شود. قطعاً چنین کار ریشه ای نیازمند کوشش های فکری و نظری با رویکردهای متفاوت است و وجوه سیاسی مهمی نیز دارد. کوشش ما نیز معطوف به بررسی همین مبانی و وجوه و دستیابی به رهیافت های جدیدتر و جامع تر بوده و به نظر می رسد وظیفهٔ علوم انسانی نیز همین باشد.
گوینده: بله. همین طور است. عرض کنم جناب آقای دکتر! همان طور که مستحضرید بدون تردید لازمه اجرای هر موضوع و مسئله ای ابتدا ارائه طرح های نظری است؛ تفکر در این باره است؛ این که جای شکی نیست اما به نظرم مهم تر از آن اجرای آنهاست، عمل کردن به این درواقع مسائل نظری است. فکر می کنید برای اجرای آن ها چه نهادها و سازمان هایی می بایستی همکاری بکنند؟
مصلح: بله. برای اجرا، نهادها و سازمان های بسیاری باید همکاری کنند اما نکته ای که مورد نظر ماست و کمتر به آن پرداخته می شود این است که تا زمانی که واقعاً تغییر نگرش ها به طور وسیع اتفاق نیفتد حتا اگر سازمان ها و نهادهایی با هم همکاری کنند در عمل، آسیب های جدید ایجاد می شود و آن راهکارها نیز به شکست منتهی می شود. بنابراین، ما در جایگاه کسانی که در حوزه علوم انسانی فعالیت می کنیم کارمان بیشتر معطوف به تغییر نگرش هاست و این مهم است که ما به اشتراک های فکری برسیم؛ به برداشت های مشترکی که حاصل بررسی ها و پژوهش های دینی، فلسفی، اجتماعی و سیاسی گوناگون باشد، برای اینکه بتواند جامعیت خود را داشته باشد. آن گاه کسانی که به صورت اجرایی می خواهند وارد کار بشوند کارشان آسان تر خواهد بود. برای مثال سازمان محیط زیست، نهادهای وابسته به وزارت بهداشت و دستگاه های اجرایی دیگر وقتی می خواهند همکاری کنند نیاز به این دارند که نگرش های عمومی اصلاح شده باشد. این مربوط به کل جامعه بشری است و همهٔ دست اندرکاران حوزه علوم انسانی و اندیشممندان، امروز همت خود را وقف همین موضوع کرده اند.
گوینده: بله درست است. اما به هر حال آقای دکتر! من فکر می کنم حتا برای اینکه این تغییر دیدگاه ایجاد بشود و این مسئله فرهنگی در جامعه نهادینه بشود باز هم نیاز است که به هرحال همکاری بکنند. من فکر می کنم از جمله نهادهایی که می توانند خیلی تأثیرگذار باشند رسانه های جمعی مانند رسانه ملی اند.
دکتر مصلح: بله قطعاً.
گوینده: در این زمینه چقدر همکاری ایجاد شده است؟
مصلح: ما که کارمان کم سن و سال است. اندکی از شروع نشست ها گذشته و از همین ابتدا هم تلاش کرده ایم که بتوانیم بحث ها را منعکس کنیم و علاقمندانی که مایلند در نشست ها حضور داشته باشند هم        می توانند به صفحه پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل در وبسایت پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مراجعه کنند و از زمان دقیق هر جلسه مطلع بشوند یا با دفتر پژوهشکدهٔ ما تماس بگیرند تا بتوانند در نشست ها شرکت کنند. ضمنا ما خلاصه ای از مطالب بیان شده در هر نشست را به صورت گزارشی در صفحه پژوهشکده قرار می دهیم که علاقمندان می توانند آن را هم مطالعه کنند. به علاوه، قصد ما این است که پس از برگزاری چند نشست و بررسی در خور موضوع، همایشی را در سال آینده با حضور صاحبنظران مراکز پژوهشی و دانشگاهی دیگر برگزار کنیم و نتایج همایش را در قالب مقاله و کتاب در اختیار علاقمندان قرار بدهیم که امیدوارم در رسانه ها هم انعکاس بیشتری پیدا کند.
گوینده: انشاءالله. خیلی سپاسگزارم آقای دکتر مصلح. خیلی لطف کردید.
گوینده: در مورد برگزاری سلسله نشست های علمی مسئله محیط زیست، توضیحات آقای دکتر پگاه مصلح، عضو هیئت علمی پژوهشکده نظریه پردازی سیاسی و روابط بین الملل پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی را شنیدیم.