اجمالی از ضرورت ها و دستاوردهای برگزاری پنج نشست نقد کتاب در گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون
شورای بررسی متون با پیشینه ای نزدیک به بیست سال نقد و بررسی کتب درسی و کمک درسی و مرجع، امروزه از جایگاهی برخوردار است که می تواند در نقد کتب علوم انسانی در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی، پیشرو و جریان ساز باشد. گروه زبان و ادبیات فارسی شورا با اعتقاد به جایگاه این شورا در نظام آموزشی و پژوهشی کشور، در اقدامی هماهنگ با همکاری اعضای شورا با دانشگاههای کشور، پنج نشست نقد کتاب را در آبان ماه امسال در دانشگاهها برگزار نمود.
هدف از برگزاری این نشست ها: معرفی شورا و دستاوردهای آن، تعامل بیشتر با بدنهٔ دانشگاهی در سراسر کشور، استفاده از ظرفیت های بالقوهٔ علمی و اجرایی شورا ، گسترش فرهنگ نقد و تفکر انتقادی در دانشگاهها و ایجاد زمینه های تعامل و تفاهم با اعضای هیئت علمی و دانشجویان( تعامل بین نسلی) در گستره ای وسیع تر از محدودهٔ پایتخت بوده است.
بدین منظور پنج نشست تخصصی در دانشگاههای شهید مدنی آذربایجان، شهید بهشتی تهران، فردوسی مشهد، گیلان و گنبد کاووس برگزار گردید. استقبال چشمگیر مدیران، اعضای هیئت علمی و دانشجویان در تمامی این نشست ها نشان داد که این برنامه، راهکار اجرایی مناسب و موفقی برای رسیدن به اهداف فوق الذکر می باشد. این نشست ها در دوبخش تنظیم شد. ابتدا معرفی شورا و اهداف و دستاوردهای آن در جمع دانشگاهیان به اجمال انجام می گرفت و سپس نشست نقد با حضور نویسنده و داوران برگزار می گردید.
بسیاری از اعضای هیئت علمی دانشگاهها از فعالیت های شورا بی اطلاع بودند و پس از برگزاری نشست ابراز تمایل کردند که با شورا همکاری بیشتر داشته باشند. استقبال و همراهی و همکاری روسای دانشکده ها و معاونت های پژوهشی و فرهنگی از این نشست ها و تمایل به برگزاری نشست ها و همایش های مشترک با شورا دستاوردی دیگر محسوب می شود. همچنین معرفی سایت شورا و سامانهٔ نقد نقد برای تعامل و گفتگوی دوجانبه میان استادان و دانشجویان با شورا، نوید بخش تعاملی سازنده در جهت ایجاد پیوند میان نسل های مختلف درمحیط دانشگاهی است. خصوصا در دانشگاههای شهرستان های کوچک، اجرای زندهٔ یک برنامه نقد تخصصی کتاب با حضور مولف و داوران و چگونگی پاسخگویی و تعامل نقادانه میان مولف و داوران، تاثیری ماندگار و اثر بخش بر دانشجویان باقی گذاشت. امیدواریم با یاری خداوند این نشست ها، مثمر ثمر واقع گردد. گزارش تفصیلی نشست ها که توسط مدیران محترم کارگروهها تهیه شده، به پیوست تقدیم می گردد.
این نشست ها ثمرهٔ فعالیتی جمعی و گروهی بوده است که لازم است مراتب تشکر و قدردانی خود را از همکاران محترم اعلام دارم.
از همراهی ها و رهنمودهای دلسوزانه و اثر بخش ریاست محترم پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و رییس شورای بررسی متون، جناب آقای دکتر حسینعلی قبادی، بسیار سپاسگزارم. از همکاری اعضای محترم گروه زبان و ادبیات فارسی شورا آقایان دکتر امن‌خانی، دکتر بشردوست،دکتر بشیری،جناب دکتر بیگدلی،سرکار خانم دکتر پارساپور، دکتر ترکی، دکتر تقوی،دکتر زرقانی، دکتر سنگری، دکتر صفایی، دکتر طاهری، دکتر قافله‌باشی، دکتر گرجی، دکتر قبادی، دکتر مشتاق مهر، دکتر منشی‌زاده، دکتر موحدی،دکتر نیکویی و خانم ها: دکتر پارساپور،دکتر دبیران، دکتر راکعی، دکتر صادقی گیوی سپاسگزارم.
سپاس ویژه از دبیر محترم گروه جناب آقای محسن جمالیان برای تدارک و هماهنگی بسیار منظم و مدیران محترم کارگروهها آقایان دکتر امن خانی، دکترزرقانی، دکتر طاهری، دکتر مشتاق مهر و دکتر نیکویی برای مدیریت شایستهٔ علمی و اجرایی جلسات، دارم.
از دبیر محترم شورای بررسی متون جناب آقای دکتر حسینی و اعضای محترم دبیرخانهٔ شورا بویژه آقایان مقیسه،عسکری و صالحی و خانم جدیدی که نهایت همکاری و همراهی را با گروه ادبیات داشتند، صمیمانه سپاسگزارم و توفیق روزافزون بزرگواران را از خداوند متعال خواستارم.
دکتر سیده مریم عاملی رضایی
رییس گروه زبان و ادبیات فارسی
شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی
گزارش نشست نقد کتاب «نجوم قدیم و بازتاب آن در ادب پارسی» تالیف دکتر عبّاس ماهیار،
دکتر رحمان مشتاق مهر
تاریخ برگزاری: 92/13/4
نشست نقد کتاب «نجوم قدیم و بازتاب آن در ادب پارسی» تالیف دکتر عبّاس ماهیار با حضور مولف محترم کتاب و به داوری استادان سرکار خانم دکتر معصومه معدن کن، عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز و آقای دکتر سعیدالله قره بگلو، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در تاریخ09/08/1394 با همکاری گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون و دانشگاه شهید مدنی آذربایجان در محل تالار صائب تبریزی دانشکده ادبیات دانشگاه شهید مدنی آذربایجان با مدیریت دکتر رحمان مشتاق مهر، عضو هیات علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان و دبیر کارگروه مطالعات ژانرهای ادبی گروه ادبیات شورای بررسی متون با حضور استادان و دانشجویان رشته زبان و ادبیات فارسی برگزار شد. تقریباً تمام دانشجویان تحصیلات تکمیلی گروه (دانشجویان ارشد و سه گرایش دکتری محض، ادبیات غنایی و ادبیات عرفانی) به اضافهٔ 60 – 70 نفر از دانشجویان علاقه مند دورهٔ کارشناسی به همراه اعضای هیئت علمی گروه و چند تن دیگر از استادان گروه های دیگر دانشکده و معاون پژوهشی دانشگاه (آقای دکتر عجمی) و رئیس دانشکده (آقای دکتر احمد گلی)، در جلسه حضور داشتند. تمام 90 صندلی سالن پر و حدود 20 صندلی نیز در حاشیهٔ سالن چیده شد. جلسه با توضیحات مختصر دکتر مشتاق مهر دربارهٔ پژوهشگاه و شورای نقد و بررسی متون، و فرایند بررسی کتاب های تازه چاپ مرتبط، آغاز شد. سپس استاد ماهیار دربارهٔ شیوهٔ شاعری و اختصاصات شعر خاقانی سخنان ارزشمندی بیان کردند. از جمله اطّلاع دادند که در حال تألیف کتابی هستند دربارهٔ قرآن در شعر خاقانی به نام «نور مبین» که در آن از گونه های تأثیر قرآن بر شعر خاقانی بحث کرده اند. ایشان کتاب نجوم قدیم را حاصل چهل سال مطالعهٔ پیگیر در دواوین شاعران قرن ششم مثل انوری و خاقانی و نظامی و مجیربیلقانی و دیگران دانستند که در آن سعی شده تمام اطّلاعات نجومی ضروری، به صورت منظّم و سازمان یافته طرح و مشکلات ابیات حاوی آن اطّلاعات برطرف شود.
سرکار خانم دکتر معدن کن ، داور محترم بعد از سخنان سودمندی راجع به کارکرد ادبیات در دنیای امروز، و اینکه امروزه ادبیات نقش تعیین چارچوب های فرهنگی و فلسفی ملت ها را بر عهده دارد، و ملت ها بدون برخورداری از بنیادهای غنی و مستحکم ادبی، در برابر هجمهٔ گسترده و همه جانبهٔ رسانه های مدرن، آسیب پذیر و بی دفاع اند، اهمّیّت آگاهی آحاد جامعه، از جمله نسل جوان را از محتوای متون ادبی یادآور شدند و حاضران جلسه را به مطالعهٔ پیگیر و عمیق میراث ادبی تشویق کردند.
دکتر معدن کن، کتاب نجوم قدیم را در حلّ مشکلات اشعار فنّی و دشوار مثل شعر انوری و خاقانی و بعضی سروده های مسعود سعد، بسیار سودمند دانستند و مزایای بسیار کتاب را برشمردند.
ایشان آوا نگار نبودن یا حرکه نداشتن اعلام و بعضی واژگان کم کاربرد و متروک کتاب، عدم ارائهٔ توضیح دربارهٔ معنی لغوی اصطلاحات و ترکیبات نجومی را که فهم ارتباط لغوی و اصطلاحی آن را برای خوانندگان دشوار می سازد، از نقایص کتاب بر شمردند و پیشنهاد کردند که در چاپ های بعدی، نسبت به رفع آنها اقدام شود تا مطالعهٔ کتاب برای دانشجویان آسان تر و سودمندتر باشد.
دکتر قره بگلو، داور دوم با این توضیح که نود و نه در صد کتاب به شعر فارسی اختصاص دارد و سهم نثر در آن بسیار کم و ناچیز است، عنوان «نجوم قدیم و بازتاب آن در شعر فارسی» را برای معرّفی محتوای کتاب، رساتر دانستند. در ادامه، با قرائت کردن بیت های متعددی از انوری و خاقانی که حاوی نکته و اشاره ای نجومی است، ضمن توضیح اشارات نجومی ابیات، عملاً به دانشجویان نشان دادند که بدون آگاهی از اطّلاعات نجومی، فهم مقصود پاره ای از ابیات شاعران بزرگ چقدر دشوار خواهد بود.
در پایان جلسه، دانشجویان حاضر نیز به طرح سؤالات خود دربارهٔ سخنان استادان و کتاب مورد بحث پرداختند و ضمن قدردانی و تشکر از پژوهشگاه و گروه، جدّاً خواستند که برگزاری چنین جلساتی در طول سال حدّاقل چندبار تکرار شود. دانشجویان از حضور استادان صاحب نام در دانشگاه استقبال می کنند. موضوع نقد کتاب، زمینهٔ آشنایی دانشجویان را با استادان مذکور، و زندگی علمی و آثار آنان فراهم می آورد و در روزگاری که اغلب دانشجویان از نبود انگیزهٔ کافی برای مطالعهٔ هدفمند شکایت می کنند، به آنان امید و انگیزه و جهت می دهد.
برگزاری موفقیّت آمیز و کم هزینهٔ جلسه، مسئولان دانشگاه و دانشکده را به صرافت می اندازد که می توان چنین جلسه هایی را با استفاده از موقعیت ها و استادان بومی حتی با هزینه هایی کمتر، به طور مرتب برگزار کرد و برای محیط مردهٔ دانشگاه، شور و اشتیاق علمی به ارمغان آورد.
چه بسا بعضی از ناشران، برای معرفی آثارشان حاضر باشند هزینه های جنبی این نشست ها را تقبّل کنند و در کنار سالن برگزاری، نمایشگاه کوچکی از اثر مورد نقد، و آثار دیگر نویسنده را به نمایش و فروش بگذارند؛ از این رو، برای خوداتّکا شدن دانشگاه ها از این جهت می توان به طور مستقیم با ناشران نیز وارد مذاکره شد.
برای ایجاد علاقه به مطالعهٔ روشمند و تقویت روحیّهٔ نقد در دانشجویان، می توان قبل از برگزاری نشست، ضمن معرّفی کتاب مورد نقد، از دانشجویان خواست تا با مطالعهٔ دقیق کتاب،نقد کوتاه چند صفحه ای از یادداشت های انتقادی خود فراهم آورند و همزمان با نشست نقد، آن را در اختیار نویسنده یا داوران قرار دهند تا با ارزیابی آنان، یکی دو نقد انتخاب و به نویسندگان آنهاجوایزی اهدا شود و حتی در صورت برخورداری از حداقل های لازم، زمینهٔ نشر آن در مجلات مرتبط فراهم آید.
در کنار داوران شورا، بهتر است استادان گروه های آموزشی دانشگاه محل برگزاری، متناسب با حوزهٔ مطالعاتی و تخصصی شان، در نقد و بررسی کتاب مشارکت داده شوند.
گزارش نشست نقد کتاب "کارکرد گفتمانی سکوت در ادبیات داستانی معاصر" تالیف دکتر لیلا صادقی
دکتر قدرت الله طاهری
تاریخ برگزاری: 94/8/18
نشست نقد کتاب "کارکرد گفتمانی سکوت در ادبیات داستانی معاصر" تالیف دکتر لیلا صادقی با حضور رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون، دکتر مریم عاملی رضایی ،مولف کتاب و داوران : آقای دکتر عیسی امن‌خانی، عضو هیئت علمی دانشگاه گرگان و آقای دکتر محمد راغب، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در محل تالار ناصر خسرو دانشکده ادبیات دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد. مدیر این نشست، دکتر قدرت الله طاهری، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی و دبیر کارگروه مطالعات ادبیات معاصر گروه ادبیات فارسی شورای بررسی متون بود. ابتدا دکتر طاهری، ضمن معرّفی کلّی کتاب؛ از جمله اینکه این اثر یکی از نامزدهای نهایی دریافت جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی در سال 1393 بوده و بیان اهمّیت موضوع و زمینهٔ پژوهشی جدیدی که می¬تواند پیشاروی محقّقان ادبی باز کند، به میهمانان اعم از مسؤولان، مؤلف، داوران و شرکت¬کنندگان خیرمقدم گفتند و پس از آن، خانم دکتر عاملی رضایی، رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون به معرّفی اجمالی شورا، اهداف، دستاوردها، فعالیت ها ، معیارها و روند داوری آثار در شورا، نشریات، سایت شورا و سامانهٔ نقد نقد و برنامه‌های انجام گرفته و در دست اقدام شورا پرداختند.با آغاز جلسهٔ نقد، داوران نکات استحسانی و انتقادی کتاب را برشمردند و مولف محترم به آن پاسخ گفتند. دکتر عیسی امن خانی به تازه و بدیع بودن حوزهٔ مطالعاتی که خانم دکتر صادقی در این کتاب برگزیده‌اند، تصریح کردند. ایشان نقد خود را از عنوان کتاب آغاز کردند و گفتند در عنوان سه کلمهٔ کلیدیِ خوش‌نمون – گفتمان، سکوت و ادبیات معاصر- وجود دارد و هر خواننده‌ای را که به یکی از آنها علاقمند باشد، به خواندن کتاب وسوسه می‌کند. از آنجا که این کتاب، خصلتی بینارشته‌ای دارد، برگزاری این گونه جلسات نقد، می‌تواند باب گفتگوی محققان ادبی و زبان‌شناسان را باز کند. در ادامه دکتر امن خانی دیدگاه‌های انتقادی خود را به شرح زیر اعلام کردند: کلی بودن عنوان اثرو در مواردی بین عنوان‌ها و مطالب ذیل آنها تناسب منطقی برقرار نیست.در قسمت‌های مقدماتی کتاب نظریه‌هایی که دربارهٔ سکوت آمده است، در بخش بدنهٔ اصلی (نقد داستان‌ها) از آنها استفاده نشده و صرفاً به بیان سکوت‌هایی که محصول «حذف» ارکان جملات است، بسنده شده است. این حذف‌ها ربطی با نظریه‌هایی مانند سلطه، قدرت و غیره که در آراء فوکو و دیگران وجود دارد، ندارد.. ضمن اینکه از نظریه تحلیل گفتمانی که در عنوان کتاب هم آمده، استفاده نشده است و
به آراء دیگر متفکّرانی که دربارهٔ سکوت نظراتی دارند مانند پیر ماشری، فوکو (به ویژه به سکوت واداشتن اقلیت) و موریس بلانشو توجّهی نشده است. در بدنهٔ اصلی تحقیق، نویسنده پایهٔ تحلیل-های خود را «جمله» قرار داده و به همین دلیل توجّه وی به حذف‌های واژگانی معطوف شده و از سکوت‌هایی که می‌توانسته به ساختار و لایه‌های پنهان اثر راه یافته باشد، غفلت ورزیده‌اند.
دکتر صادقی در پاسخ به نقدهای دکتر امن خانی، ضمن اینکه دقّت نظر و نقدهای ایشان را سازنده دانستند، بیان کردند مبنای نظری این کتاب، دریدایی یا سایر فلاسفه نبوده و از کلمهٔ گفتمان نیز، همان معنایی را مراد کرده‌ایم که در مطالعات زبانشناسی مرسوم و رایج است. نقدهایی که بر مباحث مقدّماتی گرفته شد، از آنجا ناشی می‌شود که در تحقیقات ادبی و زبانشناسی ما پژوهش‌های قابل توجّهی دربارهٔ سکوت وجود نداشته و هنوز نظریه‌های مطرح شده درباب آن نیز ترجمه و مطرح نشده بودند. به این دلیل ما ناچار بودیم ادبیات علمی مربوط به موضوع را تمام و کمال تا آنجا که در توان‌مان بوده است، بیاوریم.
دکتر راغب نیز ابتدا دربارهٔ ضرورت همکاری مشترک محققان ادبی و زبانشناسی صحبت کردند و برگزاری چنین جلساتی را فتح بابی برای همکارها دانستند. ایشان نیز بدیع و نوبودن موضوع کتاب را تأیید کردند و به اینکه می‌تواند به تحقیقات دیگری منجر شود و فتح باب جدیدی باشد، اشاره کردند و در ادامه دیدگاه¬های انتقادی خود را به شرح زیر ابراز نمودند: بخشی از اشکالات شکلی اعم از صفحه-آرایی، تایپ، حتّی شناسنامهٔ کتاب و عنوان‌بندی را متوجّه ناشر دانستند و گفتند بهتر است در چاپ‌های بعدی این اشکالات مرتفع شود. عنوان اثر کلّی است و همهٔ زمینه‌ها و گونه‌های ادبی را شامل می‌شود در حالی که در بدنهٔ اصلی کتاب تنها چند اثر داستانی تحلیل شده است. چنانکه دکتر امن خانی نیز اشاره کردند، در قسمت اصلی، به تحلیل حذف هایی (که خود از نظر نویسندهٔ محترم عامل ایجاد سکوت بوده است)که در جمله بوده بسنده شده و ماهیّت کلّی متن و سکوت‌هایی که در مقدّمه از آنها یاد شده است، مورد غفلت واقع شده است. کتاب به دو قسمت قابل تقسیم‌بندی است و مقدّمه هم از نظر کمّی و هم از نظر کیفی بر بدنه اصلی برتری دارد. منابع تازه و جدید دیده شده و سعی شده است از آخرین پژوهش‌ها در خصوص مبانی نظری سکوت استفاده شود.بیشتر سعی شده است از مقالات به عنوان منابع استفاده شود، بهتر است کتاب‌ها نیز ببینند. به نظر می‌رسد منابعی که از برونو، میشل افرات، سوزان سانتاگ، توماس هاکین و دنیس کورزون استفاده شده برای این بحث کافی نباشد. اما در همین حدّی که از منابع استفاده شده، شرط امانت رعایت گردیده است.
قسمت اوّل کتاب می¬توانست به صورت مجموعهٔ مقالات ترجمه‌ای که حتماً هم قابل استفاده می‌شد، منتشر شود.
دکتر طاهری نیز در پایان، پس از جمع¬بندی نظرات داوران، چند مورد از جمله عدم توجّه به مبانی نظری سکوت در بلاغت اسلامی و نیز آراء اندیشمندانی مانند غزالی، کم‌توجّهی به آراء فلسفی افرادی مانند هایدگر، بلانشو، ویتگنشتاین، امبرتو اکو، اشاره کردند. همچنین با مراجعه به آثار ادبی مانند مثنوی معنوی هم با نمونه¬های سکوت ادبی و هم نظریه‌های ادبی ایشان درخصوص سکوت برخورد می‌کردند که می‌توانست بخشی از خلاً منابع ایرانی و شرقی را پر کند. دکتر صادقی در ادامهٔ جلسه به صورت موردی به اشکالات مطرح شده از سوی داور دوم پاسخ گفتند و تلقّی خودشان را دربارهٔ سکوت بیشتر تبیین نمودند. به ویژه دربارهٔ قسمت دوّم کتاب که آثار داستانی تحلیل شده‌اند، توضیح دادند و بیان کردند در این قسمت با تبیین‌های جزیی نشان داده شده است که چگونه سکوتی که راوی یا یکی از شخصیّت‌های داستان وارد روایت می‌کند، شکل نهایی روایت تغییر می‌کند و شاکلهٔ اثر با این سکوت‌ها شکل می‌گیرد.
در این نشست تعداد قابل توجّهی از مدیران دانشکده از جمله معاون محترم پژوهشی دانشکده جناب آقای دکتر اسماعیل‌پور و مدیران گرو‌ه‌ها، استادان و دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی و دوره کارشناسی و مهمانانی از دانشگاههای علّامه طباطبایی و الزهرا شرکت داشتند. در پایان و بعد از پرسش و پاسخ ، هدایایی که از طرف دانشکده و شورای بررسی متون برای مؤلّف و داوران در نظر گرفته شده بود، با حضور دکتر منصور ثروت، استاد پیشکسوت گروه زبان و ادبیات فارسی و خانم دکتر عاملی رضایی، رئیس شورای بررسی متون و دکتر اسماعیل‌پور، معاون پژوهشی دانشکده به آنان اهدا گردید.
گزارش نشست نقد کتاب تاریخ ادبیات کودکان (جلدهای 8، 9 و 10)
نوشته زهره قایینی و محمد هادی محمدی
دکتر سید مهدی زرقانی
تاریخ برگزاری: 94/8/19
نشست نقد کتاب تاریخ ادبیات کودکان (جلدهای 8، 9 و 10) نوشته زهره قایینی و محمد هادی محمدی با حضور رییس گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون، دکتر مریم عاملی رضایی و داوران: آقای دکتر محمد جواد مهدوی و آقای دکتر محمد تقوی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و سرکار خانم رویا یداللهی، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد در محل تالار رجایی دانشکده ادبیات دکتر علی شریعتی دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد. مدیر این نشست، دکتر سید مهدی زرقانی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد و دبیر کارگروه مطالعات تاریخ ادبی گروه ادبیات فارسی شورای بررسی متون بود.
ابتدا خانم دکتر عاملی رضایی، رئیس گروه زبان و ادبیات فارسی شورا، ضمن تشکر از برگزارکنندگان برنامه، گزارشی از عملکرد شورا از زمان تأسیس تاکنون ارائه دادند. ایشان ضمن بیان سیاستهای کلی شورا، بر این نکته تأکید کردند که سیاست اخیر شورا و گروه ادبیات فارسی بر تعامل و ایجاد ارتباط بیشتر میان دانشگاهها و شورا از طریق برگزاری نشست های نقد کتاب یا برگزاری همایش در دانشگاههای مختلف کشور است.
قسمت دوم با دعوت مدیر جلسه، دکتر مهدی زرقانی از منتقدان به جایگاه شروع شد. در این بخش، ابتدا دکتر زرقانی گزارشی کوتاه درباره کتاب مورد نقد و اهمیت آن در مطالعات تاریخ ادبی ارائه و بر این نکته تأکید کردند که با وجود دعوت شورا از نویسندگان محترم برای حضور در جلسه نقد، دو مؤلف محترم حاضر نشدند در جلسه شرکت کنند. سپس دکتر محمد تقوی، داور اول سخنان خود را در دو قسمت کلی ناظر بر نکات مثبت و کاستیهای کتاب بیان کردند. ایشان تصریح کردند که نویسندگان مقصودشان از «ادبیات» «مجموعه نوشتارها» بوده است. فضل تقدم و جنبه بایگانی سازی اطلاعات کتاب، که به نظر ایشان خارق العاده و کم نظیر است، بارزترین ویژگی مثبتی بود که دکتر تقوی برای کتاب ذکر کردند؛ جنبه ای که به تنهایی کافی است تا اهمیت کتاب را در مطالعات تاریخ ادبی کشور و در حوزه مطالعات ادبیات کودک و نوجوان نشان دهد. به همین اعتبار هم کتاب قابلیت آن را دارد که تبدیل به مرجعی دانشگاهی و تحقیقاتی شود. سپس به سراغ کاستیهای کتاب رفته، چند مورد را ذکر کردند: دخالت سلیقه های متنوع نویسندگان که سرانجام در کلیت کتاب به وحدت نرسیده، تلفیق دو رویکرد الهام گرفته شده از کتاب تاریخ ادبیات در ایران، نوشته ذبیح الله صفا و صد سال داستان نویسی، اثر میرعابدینی که در نهایت باعث شده مؤلفان در ایجاد انسجام درونی اثر موفق نباشند، جانبدارانه بودن و مستند نبودن برخی قضاوتهای نویسندگان، تکرار مطالب در بخشهای مختلف، توجه بیش از حد به برخی از پدیدههای ادبی از جمله برخی مطالب مجلات و مطبوعات، تحلیلهای جهت دار و مقدم بر طرح مطالب و مستندات تاریخی، از کاستیهای روش شناسانه ای بود که دکتر محمد تقوی برای کتاب بر شمردند.
منتقد بعدی دکتر محمد جواد مهدوی، که یکی از زمینههای تخصصی مطالعه شان ادبیات کودک و نوجوان است، نیز جنبه اطلاع رسانی کتاب را ویژگی شاخص و مثبت آن ذکر کرده، ضمن تأیید نظر دکتر محمد تقوی، تأکید کردند که کتاب از این جهت بسیار ارزشمند و قابل احترام است و می تواند منبع تحقیقی خوبی برای مطالعات در حوزه ادبیات کودکان باشد. ویژگی مثبت دیگر کتاب را جریان سازی در منابع برون متنی ذکر کردند که مقصودشان ایجاد سایت ها و فعالیت های جنبی بود که تحت تأثیر تألیف و انتشار این کتاب شکل گرفت. ایشان در آغاز به سراغ عنوان کتاب رفتند و با توجه به گستره زمانی و مکانی وسیعی که کتاب مورد مطالعه قرار داده (از دوره باستان تا دوره معاصر)، کلمه «ایران» را در عنوان مبهم تشخیص دادند. همچنین بر این نکته انگشت گذاشتند که نویسندگان در بررسی نهادها به پایتخت توجه بیشتری داشته اند و از برخی متغیرهای برون متنی مؤثر بر ادبیات کودکان و نوجوانان در شهرستان ها (مشخصاً در مشهد) غفلت کرده اند و پیشنهاد دادند که نویسندگان برای چاپ های بعدی این کاستی اطلاعاتی را بر طرف نمایند. ایراد دیگری که ایشان گرفتند، روشن نبودن مفهوم «کودکان» در عنوان بود؛ در حالیکه در عنوان کلمه «کودکان» آمده، در متن اصلی ادبیات «نوجوانان» نیز مورد بررسی قرار گرفته است. ایشان سپس بررسی انتقادی خود را ذیل چهار عنوان اصلی ادامه دادند: «کاستیهای مربوط به شکل و ظاهر» که عبارت است از فونت نامناسب کتاب، فقدان فهرست مطالب در جلد هشتم جلد، عنوان نداشتن بخشهای کتاب، نامشخص بودن معیار تفکیک بین بخش ها، تفکیک نشدن مطالب زندگی نامه ای و گفتگوها که بر روی هم انسجام شکلی کتاب را تحت الشعاع قرار داده است؛ «ایرادهای مربوط به آیین نگارش و ویرایش» که عبارت است از ارجاع ندادن برخی مطالب (ص ۶۱، ص۱۵۹، ص ۲۹۸ و ...)، انتخاب معادل های نامناسب برای برخی اصطلاحات انگلیسی (نهادهای پسابنیادین به جای secondary institutions ) و نیز افراط های موردی در سره نویسی (سامانه به جای نظام) و ذکر نکردن برخی تاریخ ها (ص ۲۷، ص ۱۱۴، ص ۱۶۹)؛ «ایرادهای مربوط به تدوین کتاب» که عبارت است از تفصیل های غیر ضروری (ص ۲۲۱، ص۲۲۷) و ترجیح های بلامرجح (ص ۳۴۵ که در توضیح درباره نویسندگان مجلات کودک فقط به نویسندگان مجلات پیک می پردازد) و سرانجام «ایراد مربوط به داوری ها» که به نظر ایشان در مورد برخی مؤسسات و اشخاص جانبدارانه قضاوت کرده اند.
پس از این نوبت به رؤیا یدالهی شاه‌راه رسید، دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد که حوزه مطالعاتی اش ادبیات کودک و نوجوان است. یداللهی هم مثل دو منتقد دیگر، جنبه اطلاع رسانی کتاب را فوقالعاده ارزیابی کرده، آن را چندان ارزشمند دانست که اثر را تا حد مرجعی قابل اعتماد برای مطالعات ادبیات کودکان و نوجوانان رسانده است. به نظر یداللهی، دو کاستی عمده کتاب که موجب و موجد کاستیهای دیگر هم شده، فقدان پیشینه تحقیق و مشخص نبودن مبنای نظری کتاب است. این ایراد دوم را هم ناظر بر بُعد تاریخ ادبیاتی و هم مربوط به بُعد نظریه ادبیات کودکان و نوجوانان دانستند. به نظر ایشان، همین ایراد عمده سبب شده منتقدان در گزینشها، تحلیلها و ارزیابیها دچار سر در گمی شوند. یدالهی همچنین گزینش «تاریخ فراگیر» را، که به تصریح خود نویسندگان (مجلد اول، صفحه 2) رویکرد منتخب آنها برای تألیف این اثر بوده، رویکرد مناسبی برای چنین کتابی ندانسته، در ادامه توضیح دادند که نه تنها زمان شروع تألیف کتاب (1375)، بلکه حتی اکنون نیز زمان مناسبی برای تألیف چنین اثری نیست، چرا که تحقیقات لازم برای انجام چنین پژوهشی هنوز فراهم نشده است. ایشان سپس ایرادهای دیگری را برشمردند که ناشی از دو ایراد فوق است: ساختار غیرمنسجم، مشخص نبودن تعاریف و اصطلاحات و دورافتادن اثر از زمینه نظری ادبیات کودک ایران و جهان (مثلا نگاه کنید به مبحث فلسفه ادبیات کودکان در مجلد هشتم، بخش یک، فصل سه و نیز مجلد نهم، مبحث طبقه‌بندی ادبیات داستانی کودکان، 479)، فقدان مراجع و منابع معتبر و نیز وفور مدعاهای اثبات نشده (مجلد هشتم، 142 و 151 و مجلد نهم، 493 و 489) و گستردگی بیش از حد حوزه مطالعاتی که منجر به هرج و مرج و نقص در کار شده است.
بخش پایانی جلسه، به پرسش و پاسخ بین منتقدان و حاضران اختصاص یافت. سوالات مطرح شده که ناظر بر نکات انتقادی مطرح شده توسط منتقدان بود، پاسخ داده شد. جلسه در ساعت دوازده و ربع با جمعبندی انتقادات توسط سید مهدی زرقانی به پایان رسید. در این جلسه معاونت پژوهشی دانشگاه و تعدادی از استادان زبان و ادبیات فارسی و جمع کثیری از دانشجویان کارشناسی و مقاطع تکمیلی حضور داشتند و درپایان جوایزی از طرف شورای بررسی متون و لوح تقدیر از طرف دانشگاه فردوسی مشهد به داوران تقدیم گردید.
گزارش نشست نقد کتاب "فلسفه نظریه ادبی مدرن "
تالیف پیتر وی.زیما ؛ ترجمه رحمان ویسی حصار و عبدالله امینی
دکتر علیرضا نیکویی
تاریخ برگزاری: 20/08/94
نشست نقد کتاب "فلسفه نظریه ادبی مدرن" تالیف پیتر وی.زیما ترجمه رحمان ویسی حصار و عبدالله امینی محمدی به داوری استادان آقای دکتر احمد پاکتچی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) و آقای دکتر علیرضا نیکویی، عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان در محل تالار حکمت دانشکده ادبیات دانشگاه گیلان با مدیریت دکتر علیرضا نیکویی، عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان و دبیر کارگروه مطالعات ادبیات میان رشته ای گروه ادبیات فارسی شورای بررسی متون برگزار شد. حضور استادان رشته¬های مختلف(زبان انگلیسی،زبان عربی، ادبیات فارسی، جامعه¬شناسی) ودانشجویان مقاطع سه‌گانه در این جلسه چشمگیر بود. درآغاز دکتر علیرضا نیکویی مدیر جلسه به طور مختصر نکاتی را درباره اهمیت این کتاب در حوزه ی شناخت مبانی فلسفی نظریه ادبی به زبان فارسی بیان کردند. سپس آقای دکتر پاکتچی که علاوه بر متن فارسی، متن اصلی کتاب را هم مطالعه کرده بودند ، با مروری بر دیگر آثار زیما به معرفی وی پرداختند. بخش دوم بحث ایشان شامل دوقسمت بود: بخش مربوط به «ساختار و پیکره مندی» و بخش مربوط به «جزئیات و مطالب». در بخش نخست ایشان به برشمردن نقاط قوت کتاب از جمله ساختار حساب شده وهوشمندانه، وقوف زیما بر جریان¬های فلسفی مدرن از کانت تا معاصر، اجتناب از مواجهه ایدئولوژیک و جانبدارانه از آراء متقابل و استفاده گسترده از منابع معتبر و به روز پرداختند. در قسمت دوم هم به نقد کاستی‌ها و ضعف‌های کتاب پرداختند واشاره کردند که طراحی کتاب صرفا بر پایه آراء دو فیلسوف( هگل وکانت ) وتا حدی نیچه شکل گرفته است درحالی که قطعا مبانی فلسفی نظریه ادبی در غرب چیزی بیش از این موارد است و جای خیلی از متفکران و فلاسفه دراین جا خالی است، خصوصا اینکه این دو یا سه فیلسوف هم متعلق به سنت فلسفی آلمانی هستند (نوعی آلمان مرکزی در کار زیما دیده می‌شود) .
دکتر پاکتچی از همین نقطه به ضرورت توجه به دیگر متفکران خصوصا شلینگ آلمانی پرداخت . اساسا خیلی از نوشته های هگل در پاسخ به شلینگ است . شلینگ به اندازه هگل در روسیه خواننده داشته است وبه اندیشه های او توجه بسیار می شد. جدای از فلاسفه آلمان، زیما به شاخه ی تفکر انگلو-امریکایی هم چندان توجهی نکرده است. جریان پراگماتیسم جایگاه مهمی در حوزه نظریه و نقدادبی دارد خصوصا فرد شاخص این جریان چارلزساندرز پیرس بسیار درخور توجه است.
یکی از کاستی های کتاب عدم توجه به نظریه های جامعه شناختی(ونقد جامعه شناختی) و نیز مطالعات فرهنگی است مثلا کتاب راهنمای نقد ادبی بلک ول و نیز کتاب جاناتان کالر و دیگران به این موضوع پرداخته اند اما زیما از این نوع نقد چشم پوشیده است.
پس از پایان سخنان دکتر پاکتچی، دکتر نیکویی به برخی از کاستی¬های ساختاری و نقد مبانی و متد و منظر مولف پرداختند. به اختصار اشاره شد که اصولا چه در تاریخ فلسفه و فلسفه هر وزیبایی شناسی و چه حوزه نظریه ونقد ادبی سه مقوله همسو حضور مدام دارند: یونانی مآبی، اروپا محوری و آلمان مرکزی . مساله دیگر این است که زیما نه تنها بنای کتاب خود را بر شکاف و تقابل حاصل از دیدگاه‌های فیلسوفان آلمانی یعنی کانت و هگل (و در بخشی با افزودن نیچه ) می‌گذارد و بقیه متفکران را نادیده می گیرد بلکه حتی در حد این دو فیلسوف نیز دچار گزینش و تقلیل گرایی می شود یعنی فقط بر وجه تقابلی سطح بیانی(کانت) و سطه مفهومی(هگل) و تاثیراین دو بر جریان های زیبایی شناسی و متن ونقد تاکید می کند.
اشکال کار زیما در این است که اولا بدون هیچ مقدمه ای از سنت نقد( دست کم از روشنگری به این طرف) و شکل گیری نظریه های معطوف به زیبایی و ذهن و عقل و..، ناگهان به طرح تقابل دو دیدگاه می رسد . درحالی که بسیاری از مسائلی که در هنگام پیدایش «زیبایی‌شناسی فلسفی» در پایان قرن هجدهم سربرآوردند؛ نقش قاطعی در سیر اصلی فلسفه و در نظریه ادبیبازی می‌کنند. « در سال 1796 در بیانیه‌ی سیاسی –فلسفی آلمان که به نظر می رسد مولفش یا هگل بوده است یا شلینگ (شاید هم هولدرلین) والاترین عمل خرد همانا «عمل زیبایی‌شناختی» اعلام شده است .وظیفه تازه‌ای که فلسفه برای خرد آدمی مقرر می‌کند آن است که مشروعیت خود را به‌عنوان زمینه‌ی حقیقت بر کرسی قبول بنشاند» وی با حذف بخش بزرگی از جدل ها و اختلاف های بیش از دو قرن یک باره دو فیلسوف را مقابل هم می نهد تا از شکاف موجود بین دو دیدگاه به بررسی جریان های نظریه ونقد ادبی بپردازد. ثانیا درباره خود این دو هم فقط به تاثیر بخش کوچکی از آراء واندیشه هایشان می پردازد درحالیکه کانت و خصوصا هگل از راه های بسیاری غالبا با واسطه هایی برتفکر فلسفی و مطالعات زیبایی، فرم، شناخت؛ متن، ساخت، مخاطب، ذهن وزبان تاثیرگذاشته اند. زیما گرچه درمورد هگل به تاثیرپذیری هگلی‌های جوان(چپ : مارکس- انگلس –فوئرباخ و...) و درعین حال جداشدنشان از ایده آلیسم هگلی اشاره می کند اما اساسا به بحث های هگل درباب فرم ، از خودبیگانگی و دیگر مقولات و تاثیرشان در شکل گیری نظریه های جامعه شناختی، هنری و ادبی نمی پردازد وقس علی هذا در مورد کانت. مساله دیگربیرون ماندن نیچه دراین کتاب از طراحی اولیه زیما ست که نه ادامه سنت فلسفی هگلی است و نه تداوم جریان فلسفی کانتیبلکه بر هردو انها نقدهایی دارد . گذشته از نیچه شخصیت ها وجریان های دیگری نیز درخور توجه بودند که در طرح تقلیل گرایی زیما منظور نشده اند. در پایان هدایایی به همراه لوح تقدیر از جانب شورا و دانشکده به داوران محترم اهدا گردید.
گزارش نشست نقد کتاب "بانگ در بانگ " تالیف دکتر قدرت الله طاهری
دکتر عیسی امن خانی
تاریخ برگزاری: 27/08/94
نشست نقد کتاب "بانگ در بانگ(جریان شناسی شعر معاصر) " تالیف دکتر قدرت‌الله طاهری با حضور رییس گروه زبان و ادبیات فارسی شورای بررسی متون، دکتر مریم عاملی رضایی، مولف و داوران : سرکار خانم دکتر قدسیه رضوانیان، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران و سرکار خانم دکتر عصمت اسماعیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه سمنان در محل تالار مطهری دانشکده ادبیات دانشگاه گنبد کاووس برگزار شد. مدیریت این نشست را دکتر عیسی امن‌خانی، عضو هیئت علمی دانشگاه گرگان و دبیر کارگروه مطالعات نظریه و نقد ادبی گروه ادبیات فارسی شورای بررسی متون بر عهده داشتند. ابتدا خانم دکتر عاملی رضایی ، به معرفی شورا، پیشینه، فعالیت¬ها و اهداف آن پرداختند و در ادامه سرکار خانم دکتر رامین نیا ، ریاست دانشکده علوم انسانی دانشگاه گنبد کاووس، ضمن خیر مقدم به حاضران از برنامه های پیش روی گروه ادبیات فارسی دانشگاه گنبد کاووس (مانند برگزاری ششمین همایش انجمن نقد ادبی ایران و ...) سخن گفتند.
سپس دکتر امن خانی با معرفی کتاب از داوران خواستند نظریات خود را بیان کنند. دکتر عصمت اسماعیلی ـ که نقد خود را بیشتر به کلیات و ساختار کتاب بانگ در بانگ معطوف ساخته بود ـ پس از بیان این مسئله که نقد همواره به معنی نفی سخن مولف و اثبات نادرستی آنها نیست، نکاتی را در نقد کتاب مطرح کردند؛ به عنوان نمونه ایشان از ضرورت قرار دادن یک تعریف و چارچوب در آغاز چنین کتاب هایی سخن گفته، پیشنهاد دادند که در مقدمه کتاب فصلی به این مسئله اختصاص داده شود. همچنین ایشان با بیان اینکه در ماخذ کتاب تنها نام معدودی منابع تاریخی آمده است، فقدان بررسی تاریخی را از کاستی های کتاب برشمردند.
پس از ایشان، دکتر رضوانیان ـ که نقد خود را بیشتر به جزئیات کتاب اختصاص داده بودند ـ به نقد و بررسی کتاب پرداخته، نکاتی را متذکر شدند. ایشان قرار دادن شاعرانی چون شهریار و نادر نادر پور را ذیل عنوان شاعران رمانتیک (به دلیل تفاوت های بسیار آنها مانند تفاوت در زبان، تفاوت در جهان نگری و ...) دقیق ندانسته، پیشنهاد دادند که در این باره دقت بیشتری شود.
پس از بیان نظر داوران، نویسنده محترم به پاسخ گویی به برخی از نقدهای مطرح شده پرداختند (مولف برخی از نقدها را وارد دانسته به همین خاطر ضرورتی برای پاسخ گویی به آنها ندیدند) به عنوان مثال دلیل فقدان منابع و ماخذ تاریخی در پایان کتاب را بیم از حجیم شدن کتاب ـ که در اصل یک کتاب با ساختاری درسی نیز هست ـ دانسته، برخی منابع متعدد تاریخی را که برای نوشتن این کتاب استفاده کرده بودند، نام بردند. دکتر طاهری با بیان اینکه پیشینه تاریخی کتاب چیزی در حدود هفتاد صفحه بوده است، حذف آن را تنها به دلیل کاستن از حجم کتاب دانستند.
مولف کتاب، همچنین ضرورت وجود یک فصل نظری در آغاز کتاب را پذیرفته، از گنجاندن چنین فصلی در چاپ های بعدی کتاب خبر دادند. ایشان با خاطر نشان کردن دشواری چنین تحقیقاتی، تسامح و تساهل در دسته بندی شاعران و ... را امری ناگزیر دانستند.
در پایان جلسه دکتر رامین نیا از حضور استادان بزرگوار و دانشجویان علاقمند قدردانی کرده، هدایایی را از طرف شورا و دانشگاه به رسم یاد بود به میهمانان اهدا کردند. دیدار با ریاست دانشگاه گنبد کاووس ، جناب آقای دکتر حسین گلچینی، پایان بخش این نشست بود؛ دکتر گلچینی با یادآور شدن ضرورت چنین نشست ها و همایش هایی، آمادگی خود و دانشگاه گنبد کاووس را برای برگزاری هرچه بهتر چنین برنامه هایی اعلام کردند.
نظر شما :