معرفی کتاب: «غایب بزرگ مدرسه؛ کندوکاو اخلاقی»
کتاب«غایب بزرگ مدرسه: کندوکاو اخلاقی» اثر متیو لیپمن و آن مارگارت شارپ، به همت انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شد.
کتاب «غایب بزرگ مدرسه؛ کندوکاو اخلاقی» نوشتهٔ متیو لیپمن و آن مارگارت شارپ، به همت روح‌الله کریمی ترجمه و توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، منتشر شد. این کتاب در دو جلد و در ۷۲۰ صفحه به بهای ۴۰۰۰۰ تومان وارد بازار نشر شد.
در مقدمه این کتاب آمده است: این کتاب را می شود ترجمه ای از کتاب «پژوهش اخلاقی» نوشته متیو لیپمن و آن مارگارت شارپ نامید. اگر در نظر بگیریم که کل مقدمه و تمام ایده های اصلی، طرح بحثها و تمرین های آن ترجمه شده و طرح کلی آن حفظ شده است اما باید توجه نمود که دغدغه اصلی ما در این کتاب به جای وفاداری بی چون و چرا به متن لاتین، بیشتر تهیه کتابی بوده است که برای مربی و دانش آموز فارسی زبان ایرانی قابل فهم و استفاده باشد. بنابراین اگر تمرینی یا طرح بحثی را می توانسته ایم به گونه ای تغییر دهیم که خواننده فارسی زبان درک بهتری از آن داشته باشد، حتماً چنین کاری را انجام داده ایم.
به علاوه سعی شده فضای تمرینها و طرح بحثها متناسب با فرهنگ ایرانی- اسلامی باشد. این از مؤلفه های مهم برنامه فلسفه برای کودکان است که بزرگان آن از جمله متیو لیپمن، بنیانگذار این برنامه، نیز ضرورت آن را همواره گوشزد کرده اند. برای مثال فضاها، ضرب المثلها و اسامی شخصیتها در تمرینها، همگی با فرهنگ ایرانی و زبان فارسی هماهنگ شده اند و در برخی موارد نیز به طرح بحثها یا تمرین های «پژوهش اخلاقی» افزوده ایم.
این کتاب در درجه اول، راهنمایی برای کتاب «لیزا» و در درجه بعد، راهنمایی برای کتاب «لیلا» است. آدرسهایی که در این کتاب در قسمت ایده های اصلی آمده است، مربوط به کتاب «لیزا»ست. اما از آنجایی که «لیلا» نیز بومی شدهٔ همان کتاب «لیزا»ست و ماجراها و موقعیت های اصلی تغییر نکرده است، به راحتی می توان آن را به عنوان راهنمایی برای «لیلا» هم استفاده کرد. اما نکتهٔ مهمتر اینکه، این کتاب راهنمایی است برای تمام مربیان، معلمان، پدران و مادرانی که قصد دارند به شیوه «حلقه کندوکاو» با کودکان و به خصوص نوجوانان خود، به قصد رشد اخلاقی، فکری وخلاقیتی آنها، مفاهیم فلسفی به ویژه مفاهیم فلسفه اخلاق را تمرین کنند.
البته فلسفه های که در اینجا مد نظر است، نه فلسفه های بر برج عاج نشسته و دور از متن زندگی، بلکه فلسفه های است که در عین انتزاعی بودن به عنوان جزء جدائی ناپذیر فلسفه، از منظری دیگر کاملاً انضمامی و آمیخته با زندگی است. فلسفه های که عمیقتر می نگرد و زندگی را دست کم نمی گیرد و این شعار سقراط را سرلوحه خود قرار میدهد که «زندگی ناآزموده ارزش زیستن ندارد.»
این کتاب، آزمودن زندگی را در تعمق دقیق، منطقی، معقول و سازگارِ همهٔ وقایع زندگی می داند، از جزئی ترین تا بزرگترین آنها. فلذا این کتاب و مباحث آن، نه تنها راهنمایی برای تمام مربیانی است که با استفاده از داستان‌ها و محتواهای گوناگون تربیت اخلاقی به روش فلسفه برای کودکان(فبک) را با کودکان و نوجوانان تمرین می‌کنند، بلکه قابل استفاده برای هر انسان اندیشمندی است که برای زیستن خویش ارزش قائل است و به گفتار قرآن که «فَبشِّر عِباد الّذینَ یَستمِعونَ القَولَ فَیتَّبعونَ أَحسَنَهٔ» لبیک می گوید.
اندیشیدن به بسیاری از سؤالات مطرح شده در این کتاب، برای تمام انسانها و در تمام سنین تلنگری تنبّه انگیز برای بررسی دوبارهٔ باورها و سبک زندگی پذیرفته‌شده‌شان خواهد بود. همچنین این کتاب، تلنگری است به آن دسته از متعاطیان فلسفه، که فلسفه را دور از زندگی می جویند؛ شاید با خواندن این کتاب بهتر بتوان به این نظر اذعان نمود که فلسفه چقدر با ما نزدیک است. یک کتاب، یک فیلم، یک واقعهٔ بسیار معمولی و به طور کلی زندگی تا چه حد درآمیخته با فلسفه و اخلاق است.
این کتاب راهنمایی است برای کسانی که می‌خواهند از برنامه فلسفه برای کودکان تصور درستی حاصل کنند. در ایران عده‌ای برنامه فلسفه برای کودکان (فبک) را مساوی آموزش فلسفه‌ای ساده‌سازی شده به کودکان و نوجوانان تلقی می‌کنند؛ عده‌ای دیگر آن را به داستان‌خوانی یا بحث‌های روان‌شناسانه در باب موضوعات مطرح در داستان فرومی کاهند و دسته سوم فلسفه برای کودکان را مساوی روش فلسفی یعنی منطقی فکرکردن، خالی از هر گونه محتوای فلسفی تلقی می کنند. البته نگارنده این سطور از تنوع روش ها و سبک هایی که بعد از لیپمن به وجود آمده و همچنین انتقادات وارد بر سبک او مطلع است، اما یقیناً آنچه مدنظر لیپمن و همراهان وی مانند شارپ بوده است، هیچ یک از رویکردهای سه گانه فوق الذکر نیست.
هر چند هر یک از این سه رویکرد بهره ای، البته به درجات مختلف، از حقیقت دارند، اما فروکاستن برنامه اصیل فلسفه برای کودکان به هر یک از رویکردهای سه‌گانه فوق مسلماً ما را از درک حقیقت آن محروم خواهد کرد و چه خوب که بر این نکته مهم، نه در ضمن کتابی نظری در باب چیستی برنامه فبک، بلکه در حین تمرین و کار با آن و به صورت عینی وقوف یابیم.
کتاب در زبان انگلیسی در یک جلد، اما به اصطلاح به شیوه کلاسوری منتشر شده است تا مربیان بتوانند صفحات مورد نظر را از کتاب جدا کنند و در کلاس با خود ببرند یا در صورت نیاز تمرین ها را به تعداد دانش آموزان کلاس بتوانند تکثیر کنند، اما پس از مشورت با اهالی فن در واحد نشر و ویرایش پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تصمیم بر آن شد که کتاب را در دو قسمت و با جلد محکم گالینگور منتشر کنیم تا حمل و نقل آن به مدرسه برای معلمان و مربیان ساده تر باشد و از آن جا که این کتاب همراه مربی خواهد بود، بعد از مدتی از هم پاشیده نشود.
کریمی کتاب دیگر با عنوان «تربیت اخلاقی در برنامهٔ فلسفه برای کودکان» تألیف کرده است که در آنجا به طور مفصل در مورد تربیت اخلاقی در این برنامه، تفاوت‌ها و شباهت‌های آن با سایر برنامه‌های موازی در تربیت اخلاقی، ضرورت توجه به این رویکرد، مبانی نظری آن، برخی اشکالات وارد بر آن و پاسخ‌های آنها، نقش معلم در کلاس، مسائل مربیان در حلقه‌های کندوکاو اخلاقی و... به تفصیل سخن گفته است. این کتاب اکنون در مرحلهٔ صفحه‌آرایی است و در ضمن ۱۲ کتاب «درسنامه‌های تربیت مربی فلسفه برای کودکان» ان شا‌الله در نیمهٔ نخست همین امسال توسط انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر خواهد شد.
ضرورت توجه به اخلاق، اخلاقی زیستن و تربیت اخلاقی در جهان امروز بسیار بیشتر از جهان پیشامدرن است، اما در عین حال اخلاقی زیستن و تربیت اخلاقی در عصر جدید بسیار دشوارتر از گذشته شده است. نشانه‌های زیادی در دست است که تربیت اخلاقی با روش سنتی کارآیی لازم خود را از دست داده است. امید است که این کتاب‌ها زمینهٔ معرفی هر چه بیشتر و بهتر حلقهٔ کندوکاو اخلاقی به عنوان رویکردی جدید در تربیت اخلاقی باشد و موجب گسترش حلقه‌های کندوکاو اخلاقی در جامعهٔ ما شود و جامعه هرچه بیشتر به چنین حلقه‌هایی شباهت پیدا کند.
متأسفانه اکنون شواهد کمی را در قسمت‌ها و نهادهای مختلف جامعه می‌توانیم بیابیم که با معیارهای کندوکاو اخلاقی شباهت داشته باشد. جهان جای بهتری خواهد بود اگر ساکنان آن عاقل‌تر، داناتر و فضیلت‌مندتر باشند. ما، معلمان و والدین، می‌توانیم گام‌های کوچکی را برای نیل به این هدف بزرگ برداریم، چرا که کارهای بزرگ با قدم‌های کوچک آغاز می‌شود.
نظر شما :