ترویج علم و اهمیت آن در مقابله با شرایطی همچون ویروس کرونا
ترویج علم چیست؟
نویسنده:الهام رضانژاد
ترویج علم به معنای »عمومیسازی علم» (Popularization of science) است.منظور از عمومیسازی علم در جامعه یا سپهر عمومی، انتقال علم به مردم به شیوهای ساده و قابلفهم است. به بیان دیگر عمومیسازی علم چیزی نیست جز تلاش برای بازتاب نظریهها و ایدههای علم، چه علوم اجتماعی و انسانی چه علوم طبیعی، در عرصه عمومی.(2)
درواقع چون خواننده دانشمند نیست باید علم را به گونهای صورتبندی و بیان کرد که برای وی دسترسپذیر و قابل فهم شود. درمجموع میتوان گفت ترویج علم تلاشی است برای تزریق یافتههای علمی به جامعه به نحوی که عمق، دقت و اهمیت موضوعات و مطالب علمی فدای سادگی بیان نشود.
بنابراین عمومیسازی یا ترویج علم مستلزم یافتن راهها و روشهای مؤثری برای عرضه اطلاعات دستِ اول است؛ از این رو مروج علم، به عنوان واسطهای میان دانشمندان و عامه مردم، باید دارای تواناییها و مهارتهایی خاص و نیز دانش علمی کافی باشد.
ترویج علم از گذشته تا کنون
ترویج علم گرچه اصطلاح جدیدی است اما پیشنیه آن به چند قرن پیش بازمیگردد. در واقع اینکه افراد غیرمتخصص بتوانند یافتههای دانشمندان را بفهمند دغدغه دانشمندان و اندیشمندان زیادی بوده است و علل و انگیزههای متنوعی نیز داشته است.
با ظهور علم جدید، یکی از کارهایی که معمولاً دانشمندان انجام میدانند این بود که ایدههای خود را برای اشراف و نخبگان سیاسیای که نیاز داشتند از آنها حمایت مالی و سیاسی بگیرند توضیح دهند (۳). و نیز از این روی بوده است که آنها بعضاً اسامی بزرگان سیاسی را روی ایدهها و کارهای علمی خود میگذاشتند. از این گذشته برخی از دانشمندان همچون گالیله بعضی از آثارشان را نه به زبان لاتینی بلکه به زبان محلی مینگاشتند تا بتوانند علاقه عامه مردم را به کارهای خویش جلب کنند (۳).
با ظهور علومی که بیش از پیش با عقاید و نیازها و زندگی مردم درهمتنیده بود، مانند زیستشناسی داروینی، زمینشناسی، میکروبشناسی، نیاز به عمومیسازی این علوم بیشتر احساس شد. در عصر حاضر نیز مردم بیش از گذشته متأثر از یافتهها و تحولات علمی و فنیاند و علم و فناوری جدید با زندگی و آینده مردم گره خورده است، ازاینرو ترویج علم اکنون از نیازهای مهم فکری و عملی نظامهای آموزشی و پژوهشی است.
چرا ترویج علم مهم است؟
مهمترین هدف ترویج علم، اشاعه علم بین عموم مردم و نیز ترویج تفکر علمی بهمنظور ایجاد زمینه مناسب برای همگانیکردن علم است. برای این هدف مزایای متعدد دوجانبهای را ذکر کردهاند؛ به عبارتی دیگر ترویج علم هم به عامه مردم نفع میرساند و هم به علم و دانشمندان. بسیاری استدلال میکنند که آگاه کردن مردم از فرایندهای علمی سبب میشود آنها از مخالفت با علم و یافتههای آن دست بردارند و از پروژهها و طرحهای علمی حمایت کنند.
به عبارت دیگر و همانطور که پاول کودرک معتقد است، دانش پادزهر مخالفت با علم است.(1) به این معنا که وقتی مردم از محتوای اصلی علم آگاهی یابند نهتنها با آن مخالفت نمیکنند که به حمایت از آن برمیخیزند. برای مثال مردم تا زمانی که از نظریه علمی داروین شناختی نداشتند با آن مخالفت میکردند و آن را ضد آموزههای دینی می¬پنداشتند، اما دردسترس قرارگرفتن این نظریه با فرمولی ساده نزد مردم سبب شد مردم از جنبه علمی دست از عناد با آن بردارند.
ترویج علم و بحران کرونا
از طرفی دیگر ترویج علم برای عموم مردم، اقتصاد ملی، اقتدار و نفوذ ملی نیز منافع متعددی دارد.(1) برای مثال شناخت مردم از ویروس کرونا در وضعیت کنونی مثالی خوب در این زمینه است. هرچقدر مردم شناخت و آگاهی بیشتری از ماهیت و عملکرد این ویروس داشته باشند، مسلماً در چگونگی برخورد با آن عاقلانهتر و کمهزینهتر (هم برای خود و هم برای دولت) عمل میکنند. همچنین هرچه دانش شهروندان بیشتر باشد بهتر میتوانند امور زندگی خود را اداره کنند، بهتر میتوانند نوع رژیم غذایی، حفظ سلامت و تصمیمهای مربوط به خرید اجناس و کالاهای مصرفی را به انجام برسانند. همچنین شانس دستیابی آنها به شغل مناسب بیشتر میشود. علاوه بر این، فهم بیشتر و بهتر علم کمک میکند فرایند تصمیمگیری دموکراتیک از مجرای تشویق مردم به بهرهگیری از حقوق دموکراتیک خود در فرایند تصمیمگیری بهبود یابد.(1)
درمجموع می توان گفت جدایی شهروندان از علم موجب میشود شکاف میان افراد افزایش یابد که این به صلاح جامعه نیست. به اعتقاد برخی از نویسندگان وظیفه دانشگاهها و نهادهای علمی این است که این شکاف میان عامه جامعه و جماعت علمی را پر کنند. از اینرو، ترویج علم بیش از پیش مورد توجه نهادهای علمی قرار گرفته و در قالب های مختلف تلاش می شود، یافته های علمی به زبانی قابل فهم به عموم مردم انتقال داده شود.
کلمات کلیدی: ترویج علم؛ عمومی سازی علم، یافته های علمی، علوم انسانی و اجتماعی
منابع
(۱) پایا، علی. (۱۳۸۷). «ترویج علم در جامعه؛یک ارزیابی فلسفی»، سیاست علم و فناوری، سال اول،شماره ۱.
(2) Bowler, Peter. (2015). ‘The Popularization of Science’, in: European History Online (EGO), published by the Leibniz Institute of European History (IEG), Mainz 2015-10-22. URL: http://www.ieg-ego.eu/bowlerp-2015-en URN: urn: nbn: de: 0159-2015101603.
(3) Massarani, Luisa. & Moreira, Ildeu de Castro. (2004). ‘Popularization of Science: Historical perspectives and Permanent Dilemmas’, Quark, NO. 32.
نظر شما :