گزارش نشست «نوآوری‌های مردمی در ایران»

گزارش نشست «نوآوری‌های مردمی در ایران»

نشست مجازی «نوآوری‌های مردمی در ایران» به همت پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و ارتباطات و با حضور دکتر اکرم قدیمی (عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور) و دکتر سیده‌زهرا اجاق (رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات)، ۱۵ شهریور ماه ۱۴۰۰، برگزار شد. در ابتدای نشست دکتر اجاق دبیر جلسه ضمن معرفی دکتر قدیمی درباره‌ی عجین‌بودن نوآوری با زیست بشر و اهمیت نوآوری‌های مردمی در کشورهای در حال توسعه و برای توسعه‌ی پایدار توضیح داد و نقش مطالعه‌ی علمی این نوآوری‌ها ذیل مفهوم ارتباطات توسعه را تشریح کرد.

در ادامه اکرم قدیمی با تأیید سخنان اجاق بیان کرد: برخلاف مطالعه‌ی این نوآوری‌ها در سطح آکادمیک و در کشورهای دیگر، شناختی درباره‌ی نوآوری مردمی در ایران وجود ندارد و این، مسئله‌ی مورد توجهی است. سابقه نوآوری‌های مردمی به حیات بشر برمی‌گردد که براساس نیازهایش نوآوری‌های مختلف و موفقی داشته است. ضرورت و لازمه حیات بشر نوآوری است. نوآوری می تواند منابع کمیاب را حول یک موضوع گردآورد. نوآوری با توسعه گره خورده است. از دهخدا تا متخصصان رشته‌های مدیریت، تعاریف مختلفی از نوآوری داشته‌اند. شکل گرفتن و پذیرش ایده تا ابداع و ابتکار از جمله تعاریف این واژه هستند. «شومپیتر» نقش مهمی در مطالعات نوآوری داشته که البته امروز با پارادایم در حال تحول نوآوری متفاوت است. قبلاً ‌در مطالعات نوآوری فقط اهداف اقتصادی مد نظر بودند اما امروزه به اهداف اجتماعی، نقش، هنجار و ارزش هم توجه دارند.

دکتر قدیمی تأکید کرد: طبق نظر موکر در انقلاب صنعتی انگلستان نوآوری‌های مردمی نقش مهمی داشته‌اند مثل «جیمز وات» که چیز چندانی از علم نمی‌دانست. در واقع ارتباط کمی بین نوآوری‌های مردمی و دانش علمی وجود دَارد. نوآوری و اقدامات مبتنی بر جامعه دو رکن مهم توسعه‌ی پایدار هستند. اینها فرصت‌های جدیدی برای تحقیقات و سیاست‌گذاری پدید می‌آورند. نوآوری‌های مردمی در کمک به حل بحران‌ها و چالش‌ها نقش مهمی دارند. نوآوری‌های مردمی مجموعه‌ای از آرمان‌های سیاسی و اقتصادی مردم را نشان می‌دهند و راه‌حل‌های جامعه‌محور با توجه به حفظ محیط زیست هستند. مؤلفه‌ی مهم این نوآوری پایین به بالا بودن آنهاست که راه‌حل‌هایی برای حل مسائل پیشنهاد می‌کنند و اصل موضوع آنها دستیابی به توسعه‌ی پایدار است.

دانشیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور توضیح داد: سبز بودن (سازگاری با محیط زیست) یا استفاده از تکنیک های سبز، و کم‌هزینه بودن دو موضوع اصلی در نوآوری‌های مردمی است. این نوآوری‌ها شامل جنبش‌ها، شبکه‌های علمی و فعالانی هستند که به دنبال خلق دانش و راه حل مشکلات مختلف هستند. ‌هدف این نوآوری‌ها حفظ منافع و ارزش‌های جوامع و مردم است. ‌ابتکارات فناورانه برای بهبود کارایی و کارآمدی هستند. به این نوآوری‌ها، نوآوری‌های فقرا هم گفته می‌شوند.انگیزه‌ی این نوع نوآوری‌ها، تجاری شدن نیست بلکه حل مسائل خود و جامعه است. سادگی، انعطاف‌پذیری، انطباق‌پذیری، اقتصادی بودن، مشارکتی (تعاونی) از شاخص‌های نوآوری مردمی هستند. اغلب نتیجه‌ی کار تجربی و دانش ضمنی یا دانش مدون نشده هستند. نوآوری‌های مردمی از دل جنبش‌های اجتماعی مربوطه پدیدار شده‌اند. جنبش فناوری مناسب، تولید اجتماعی مفید، فناوری جایگزین از نمونه‌های این جنبش‌ها هستند. معمولاً این جنبش‌ها توسط سازمان‌های بین‌المللی مانند OECD، UNDP، UNEP، بانک جهانی، سازمان بین‌المللی کار و غیره حمایت شده‌اند.

دکتر قدیمی در ادامه به تجربه‌ی هند از نوآوری‌های مردمی برمبنای تفکرات تاگور و گاندی و تجربه بافت پارچه در این کشور نیز پرداخت که خوداتکایی در تمامی ابعاد در روستاها را مورد توجه داشتند. شبکه‌ی زنبور عسل، جنبش فناوری مناسب، جنبش نهضت علمی مردم را نیز به اختصار شرح داد. همچنین وی اشاره داشت که آرژانتین و برزیل هم نمونه‌های جالبی از نوآوری‌های مردمی و جنبش‌های مربوط داشته‌اند.

رئیس انجمن ترویج علم ایران به توضیح مطالعه‌ای که با همکاری پژوهشگران دیگر انجام داده‌اند نیز پرداخت و گفت: هدف آنها در این مطالعه، شناسایی نوآوری‌های مردمی مبتنی بر شاخص‌های حاصل از ادبیات موضوع بود. براساس این پژوهش بیشترین نوآوری‌های مردمی در ایران در حوزه‌ی فنی و سپس کشاورزی و دامپروری است که عمدتاً توسط مردان ( ۸۵ درصد) با تحصیلات کارشناسی انجام شده است. مضامین اصلی نوآوری‌های مردمی در ایران حل مسئله، حفاظت از محیط زیست، اقتصادی بودن و غیره است که ‌با ویژگی‌های نوآوری‌های مردمی در سطح جهانی مطابقت دارد. براساس این مطالعه، از جمله چالش‌های این نوآوران عبارت است از عدم دسترسی به مواد و ابزارهای اولیه‌ی مورد نیاز، عدم دسترسی به منابع مالی، نبود نهاد متولی در این حوزه، نبود مشوق و برنامه‌های انگیزشی، مشکلات اقتصادی به واسطه‌ی تحریم‌ها، و سایر چالش‌های اقتصادی و فقدان سیاست‌های حمایتی.

دکتر قدیمی در بخش پایانی سخنانش مطالب خود را این‌گونه جمع‌بندی کرد که نوآوری‌های مردمی ظرفیت قابل توجهی برای کمک به فرهنگ، اقتصاد و اجتماع دارند و می‌توانند جامعه را به سمت رفع نیازهای محلی و بومی هدایت کنند، اما مستلزم برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری، سازمان‌دهی و هدایت هستند تا بتوانند به نظام ملی نوآوری کشور بپیوندند. نمونه‌ی هند می‌تواند ‌الگوی خوبی باشد. سیاست‌گذاری یک‌پارچه، ‌هم‌سو و واحد نیاز ضروری این حوزه است تا این نوآوری‌ها بتوانند در توسعه‌ی کشور ایفای نقش کنند. گفتمان‌سازی و تبادل اطلاعات، تدوین مقررات، ایجاد سامانه برای گردآوری این نوآوری‌ها، ایجاد صندوق حمایتی از نوآوران مردمی، استفاده از ظرفیت سمن‌ها برای آموزش این نوآوری از جمله ‌پیشنهادات این نشست بودند که توسط سخنران ارائه شد.