گزارش سخنرانی "توسعه و سازماندهی محتوای دیجیتال"

سخنرانی جناب آقای دکتر حمیدرضا رادفر، عضو هیئت علمی مرکز اسناد فرهنگی آسیای پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، روز شنبه مورخ 29/4/98 باعنوان "توسعه و سازماندهی محتوای دیجیتال" در سالن اندیشه برگزار شد.

 دکتر رادفر در ابتدای سخنان خود با تعریف محتوای دیجیتال گفت: محتوای دیجیتالی شامل هر محتوای تولید شده، قابل دسترس، اشتراک گذاشته شده، استفاده شده و یا ذخیره شده در یک قالب دیجیتال است. مهمترین و حیاتی ترین عنصر مورد درخواست و دارای ارزش در فضای مجازی محتواست. فناوری ها، نرم ­افزار ها، ربات­ ها و سایر پدیده های پیشرفته که این روزها در فضای مجازی دیده می­شوند جهت راحتی، افزایش دقت و سرعت دسترسی به محتواست. مشتریان سازمان­ ها نیز در ورای تمامی این فناوری­ ها و نرم­ افزارها و امکانات خوش رنگ و لعاب و متنوع در پی دستیابی به محتوا هستند. این اشیا محتوایی برای سهولت در مدیریت در قالب مجموعه های دیجیتالی سازماندهی می­ شوند. مجموعه‌های دیجیتالی قابلیت نگهداری هرگونه اطلاعات به صورت مجموعه‌ای از بیت‌های رایانه‌ای را دارند. گاهی اوقات این بیت‌ها نسخه‌های دیجیتالی شده رسانه‌های معمول مانند متون، تصاویر، مواد شنیداری، فیلم‌ها، نقشه‌ها و امثال اینها هستند و گاه محتویاتی هستند که نمونه فیزیکی ندارند، مانند منابع وب بنیاد، برنامه‌ها و نرم‌افزارهای رایانه‌ای، بازی‌های رایانه‌ای و پایگاه‌های اطلاعاتی دیجیتالی. به دسته دوم که منبع اصلی در قالب الکترونیکی تولید شده و معادل فیزیکی یا آنالوگ ندارد، محتوای «زاده دیجیتال یا دیجیتال زاد» می گویند.

عضو هیئت علمی مرکز اسناد فرهنگی آسیا با تاکید بر اهمیت خط ‌مشی توسعه در یک مجموعه، افزود: برنامه­ ریزی و تهیه خط ‌مشی از الزامات تأمین مجموعه است. خط ‌مشی مجموعه‌سازی را می­توان به دو بخش عمده تقسیم کرد:

الف) در بخش نخست مواردی از قبیل مأموریت و اهداف مجموعه، تعریف جامعه کاربران، شرایط دستیابی، دستورالعمل‌ها در انتخاب منابع، مجموعه­ های خاص، شرایط همکاری با سایر مراکز، ارزشیابی مجموعه، حفاظت از مجموعه، وجین و حذف منابع بدون استفاده، تعیین برهه‌های زمانی تجدید نظر در خط‌مشی بیان می‌شود.

ب) در بخش دوم بدنه سند خط‌ مشی، به تفصیل حوزه‌های مطرح در بخش اول بیان می‌شوند.

وی با اشاره به اهمیت نیازسنجی به معنای دانستن نیازهای اطلاعاتی کاربران، رفتارهای اطلاع‌یابی آنان،‌ اولویت‌ها و علاقه‌مندی‌های اطلاعاتی و توانمندی‌های آنان در کشف، استفاده و کار با منابع اطلاعاتی، آن را کمک موثری در ایجاد مجموعه خوب و فراهم‌آوری منابع درست، در قالب­ های مورد نظر، و در نهایت خدمات موثرتر به کاربران دانست.

دکتر رادفر در ادامه گفت: انتخاب منابع اطلاعاتی، قلب فراهم‌آوری و عملکرد هسته در توسعه مجموعه است. انتخاب هر منبع الکترونیکی به‌طورکلی سه مرحله را طی می­کند، شناسایی/کشف، ارزیابی و در نهایت تصمیم به انتخاب محصول. فراهم‌آوری منابع اطلاعاتی نیز به طورکلی در چهار مرحله انجام می­گیرد که عبارتند از: تحقیق در مورد اطلاعات محصول،  تعیین گزینه‌های مختلف بر اساس قیمت،  بررسی مجوزها و توافقات تجاری، و در نهایت سفارش و دریافت منبع برای مجموعه.

دکتر رادفر دو دلیل عمده برای دیجیتال سازی برشمرد:

 ۱- حفظ و نگه‌داری مجموعه‌های آنالوگ ،

 2-گسترش دسترسی به این منابع یا به عبارتی حفظ و دسترسی.

وی سه فاز را برای شروع به کار انتخاب منابع برای دیجیتال‎سازی برشمرد:  الف) انتخاب: یعنی حضور تمام افراد درگیر با کار و انتخاب کلی و تصمیم در مورد اینکه چه منابعی باید برای پروژه انتخاب و چه منابعی از کار کنار گذاشته شوند.  

ب) ارزیابی: مطابقت موارد انتخاب شده با معیارهای ارزیابی پروژه، برای اینکه چه منابعی برای دیجیتالی‌سازی بمانند و چه منابعی وجین شوند.  

ج) اولویت: انتخاب‌کنندگان یا کمیته انتخاب دست به رتبه بندی منابع ارزیابی شده بر اساس ارزش آنها، میزان استفاده و در نظرگیری خطر اسکن کردن آنها، می‌زنند.

وی ازجمله دیگر راه های توسعه محتوای دیجیتال را از طریق منابع اهدایی و رایگان، جمع‌آوری منابع وب بنیاد، و مجموعه‌سازی مشارکتی(تعاونی) دانست و ارزشیابی مجموعه را مطالعه و بررسی مجموعه منابع اطلاعاتی یک مجموعه براساس اهداف، جامعه کاربران و برنامه­ های سازمان مادر، یا به عبارت دیگر بررسی کل مجموعه و میزان همخوانی آن با اهداف مجموعه‌سازی تعریف کرد.

عضو هیئت علمی مرکز اسناد فرهنگی آسیا با طرح بحث حق مؤلف تصریح کرد: درک و آشنایی با قوانین حق مؤلف و جنبه های مرتبط با آن برای کار و مدیریت با انواع منابع اطلاعاتی الکترونیکی، تقریبا در همه مراکز مرتبط به محتوای دیجیتال امری نسبتا ضروری است و این قوانین حق مؤلف در مورد تعادل هستند؛ تعادل بین حقوق عمومی استفاده از منابع شامل قوانین حق مؤلف و  صاحبان حق مؤلف (که ضرورتا نویسنده نیست). استفاده منصفانه نیز موارد استثنایی هستند بر حقوق حق مؤلف صاحبان محتوای منابع اطلاعاتی و فقط برای استفاده‌های محدودی ممکن هستند، ‌و شامل استفاده برای نقد و توصیف، گزارشات خبری، آموزش(بیش از چند نسخه از منبع برای استفاده کلاسی) و پژوهشی البته با ذکر منبع می باشند.

دکتر رادفر در پایان سخنرانی خود درخصوص سازماندهی محتوا گفت: ایجاد ارزش افزوده به یک اثر مبتنی بر دو حوزه توصیف و تحلیل است. از این رو نخستین قواعد و استانداردها در این حوزه تأکید ویژه‌ای بر این دو حوزه داشتند. توصیف  تحلیل منابع اطلاعاتی امکان بازیابی دقیق و سریع آثار را از بین سایر آثار در سامانه‌های اطلاعاتی فراهم می‌کند. وی در این قسمت به موضوعاتی همچون قواعد سازماندهی اطلاعات و محتوا، ابزارها در سازماندهی اطلاعات، الگوی اف.آر.بی.آر در سازماندهی اطلاعات، فرادهده و انواع آن نیز اشاره کرد.