گزارش سخنرانی «صلح و سلوک معنوی خوشنویسان ایرانی»
سخنرانی دکتر کامیار صداقت ثمرحسینی، عضو هیئت علمی مرکز اسناد فرهنگی آسیا، با عنوان «صلح و سلوک معنوی خوشنویسان ایرانی»، روز یکشنبه ۱۴ بهمن ۱۳۹۷ در سالن اندیشه پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
دکتر صداقت‌ثمر حسینی ابتدا به بیان نظریه ابن‌خلدون درباره خوشنویسی پرداخت که خوشنویسی را پدیده‌ای شهری می‌داند و کمال آن را در کمال شهرنشینی ارزیابی می‌کند. به نظر سخنران، این دیدگاه از طریق بسامد وقایع مهم تاریخ خوشنویسی اسلامی قابل تبیینِ علمی است؛ زیرا همواره نقاط عطف تاریخ خوشنویسی در شهر‌های بزرگ خصوصاً پایتخت‌ها رخ داده است، مانند: بغداد، هرات، سمرقند، تبریز، اسلامبول، اصفهان، تهران و.... ابن‌خلدون نشانه زوال فرهنگی یک ملت را، بدخط شدن کتاب‌ها و پراشتباه شدن آن‌ها دانسته و بر اهمیت فرهنگی خوشنویسی تأکید می‌کند که پیش از او نیز، در آثار ابن ندیم و ابن قتیبه دیده می‌شود.
عضو هیئت علمی مرکز اسناد فرهنگی آسیا، دوام خوشنویسی را نیازمند سند تعلیم شجره آموزشی دانست که این امر تنها در سایه صلح و امنیت حاصل می‌شود و این مطلب نیز از طریق بسامد تاریخی تحولات قابل تبیین علمی است. حلقه‌های آموزش خوشنویسی مانند حلقه‌های آموزشی که از میرزا رضای کلهر تا به امروز شکل‌گرفته‌اند، در سایه استقرار و ثبات نسبی جامعه امکان تداوم‌یافته است.
در ادامه، دکتر صداقت‌ثمر حسینی به بیان برخی از مؤلفه‌های سلوک معنوی خوشنویسان پرداخت که در همه دوره‌های تاریخی خوشنویسی ایرانی از عصر تیموری و صفوی تا قاجاریه صادق است: اول آنکه در رساله‌هایی مانند ت‌ح‌ف‌ه ال‌م‌ح‌ب‌ی‌ن تألیف ی‌ع‌ق‌وب س‌راج ش‌ی‌رازی؛ صراط السطور تألیف سلطانعلی مشهدی؛ آداب‌المشق تألیف بابا شاه اصفهانی؛ گلستان هنر تألیف قاضی احمد منشی قمی و نظایر آن‌ها، خوشنویسی منوط به تربیت هم دست، و هم قلب انسان شده است. دوم آنکه بر اساس همین‌گونه تربیت، دو اصطلاح مهم در خوشنویسی شکل گرفت که یکی شأن و دیگری صفاست. شأن ناظر به ملکه خوشنویسی؛ یعنی دست خوشنویس و صفا ناظر به سلوک معنوی اجتماعی خوشنویس، یعنی قلب اوست. عالی‌ترین درجه خوشنویس داشتن شأن و صفاست. افرادی هستند که شأن دارند ولی صفا ندارند. صفای خوشنویس در داد و دهش هنری او در روابط اجتماعی و انسانی او، در خیرخواهی او برای دیگران تجلی می‌یابد. افرادی چون میرزا غلامرضا خوشنویس اصفهانی و یا میرزا رضا کلهر و یا سید حسن میرخانی هم شأن داشتند و هم صفا.
عضو هیئت علمی مرکز اسناد فرهنگی آسیا در ادامه به مفهومِ ذوق با توجه به نظر جلال‌الدین سیوطی در رساله‌ای که در باب ذوق سلیم نگاشته است و نیز مبحث خوشنویسانِ دروغین که در تذکره خوشنویسان میرزای سنگلاخ خراسانی نگاشته است، اشاره کرد و از رابطه ذوق و فضیلت سخن و مثال‌هایی از نَفَس قُدسی و اخلاقی مَلَکی پاره‌ای از خوشنویسان و کاتبان قرآن، نظیر استاد میر منشی حسین قمی و استاد میرزا محمدعلی خوشنویس اصفهانی سخن گفت و بازتاب این موضوع را در تذکره‌های خوشنویسان چنان دانست که گویی شناخت ایرانیان از کاتبان قرآن و خوشنویسان برجسته، شناختی اخلاقی است. کمال خوشنویسی در کمال اخلاقی خوشنویس متجلی است.
در ادامه درباره آموزش خوشنویسی در عصر قاجاریه، و مبانی اخلاقی انتخاب خط نسخ به‌عنوان پایه آموزش خوشنویسی و مجالس درس خوشنویسان نکات و مثال‌هایی ارائه شد. دکتر صداقت‌ثمر حسینی در پایان سخنان خود، از احادیث شریف درباره کتابت و خوشنویسی که از منابع مهم و الهام‌بخش در سلوک معنوی خوشنویسان سخن گفت که حتی می‌توان بر پایه آن بخشی از تاریخِ تحول علمی در جهان اسلام را تبیین کرد و از دید برخی از محققان مانند استاد محمد طاهر الکردی، احادیث نبوی (ص) در باب خوشنویسی از معجزات پیامبر اکرم (ص) به شمار می‌روند.
این سخرانی با پرسش و پاسخ و طرح دیدگاه‌های برخی از حاضران درباره مطالب مطرح شده به پایان رسید.
نظر شما :