یادداشت به‌مناسبت روز درختکاری
به مناسبت روز درختکاری
در تقویم رسمی ایران 15 اسفند، با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت درختان و محیط زیست، روز درختکاری نامیده شده است. به این مناسبت قصد دارم کمی به تاریخچه درختکاری و اینکه چه شد انسانها به اهمیت درخت پی‌بردند بپردازم و در انتها نیز اندکی درباره چالش‌های موجود در این زمینه در ایران و چگونگی رفع آنها صحبت کنم.
تایرخچه درختکاری به هزاران سال پیش برمی‌گردد؛ زمانی که تمدن در جوامع مختلف آغاز شد انسانها نیز شروع به کاشتن درخت با اهداف متفاوت کردند. البته این اهداف با گذشت زمان و بنا به نیازهای آن دوره و به دلایل متفاوت تغییر کردند. دلایلی مانند تأمین غذا، تأمین چوب و مصالح و ساختمانی، حفاظت ازخاک و منابع طبیعی، استفادههای دارویی و صنعتی، امور مذهبی و زینتی، مقابله با کمبود منابع، توسعه کشاورزی و....
مروری بر تاریخچه درختکاری
- درختکاری در تمدن‌های باستانی
گفته میشود زیتون از اولین گونه‌های درختی بود که انسانها کاشتند؛ حدود ۴۰۰۰ سال قبل از میلاد در جنوب شرقی اروپا. هدف از کاشت این درختان در ابتدا تولید غذا، چوب، پناهگاه یا امور زینتی و مذهبی (مثلاً در ایران باستان سرو ابرکوه نشاندهنده اهمیت مذهبی آن برای ایرانیها بود) بود. در مصر باستان و عربستان جنوبی درختان معطری مانند مرّ و کندر برای ساختن عطر کاشته میشدند. در چین باستان هم کاشت درختان میوه و کاج برای اهداف زینتی و مذهبی از ۲۰۰۰ سال قبل از میلاد رایج بود. البته تولید غذا و چوب نیز به هدف از کاشت درختان اضافه شد. در ایران باستان نیز جشنهای نوروز و تیرگان را با کاشتن درخت برپا میکردند.
با گذشت زمان و قدمگذاشتن انسان به قرون وسطی، درختکاری مفهوم وسیع‌تری پیدا کرد.
- درختکاری در قرون وسطی
در این دوره کاشت انبوه درختان باهدف جبران تخریب جنگل‌ها انجام شد. اولین اسناد این امر مربوط است به جنگلکاری مخروطیان مربوط به نورنبرگ آلمان در سال ۱۳۶۸ میلادی.
- درختکاری در دوران مدرن
در دوران مدرن یعنی در انگلستان قرن هفدهم، بحران کمبود چوب باعث شد قوانین جدیدی برای تشویق به کاشت درخت تصویب شود. یکی از اعضای انجمن سلطنتی انگلستان، جان اویلین بود که در این زمینه کتابی تحت عنوان Sylva منتشر کرد. او در این کتاب زمین‌دارها رو به کاشت میلیون‌ها درخت برای جبران کمبود چوب تشویق میکرد.
اما فواید درختکاری چیست؟
فواید درختکاری به چند دسته تقسیم میشود:
فواید زیست‌محیطی: تصفیه هوا، کاهش گرمایش زمین، حفاظت از منابع آب
فواید اجتماعی: بهبود سلامت روان (حضور در فضای سبز استرس را کاهش و کیفیت زندگی را افزایش می‌دهد). تقویت ارتباطات اجتماعی ( خیابان‌های پوشیده از درخت باعث آرامش ترافیک میشود و محیطی دوستانه‌تر ایجاد میکند).
و فواید اقتصادی
- کاهش هزینههای انرژی با سایه‌اندازی بر ساختمان‌ها.
- افزایش ارزش ملک‌های دارای فضای سبز.
- ایجاد فرصت‌های شغلی مرتبط با جنگلداری و کشاورزی.
تمام این فواید سبب شده است ابتکارات بین‌المللی و برنامههای گستردهای برای درختکاری پیشنهاد و برای کاشت میلیاردها درخت اجرا شود.
- ابتکار یک تریلیون درخت ( این ابتکار مجمع جهانی اقتصاد برای مبارزه با تغییرات اقلیمیاست). - چالش بن: (Bonn Challenge) که هدف از آن احیای ۳۵۰ میلیون هکتار زمین تخریبشده تا سال ۲۰۳۰است و - پروژه «سونامی ده میلیارد درخت» پاکستان با هدف احیای فضاهای طبیعی و کاهش بلایای طبیعی، ازجمله این ابتکارات است.
همچنین میتوان به ابتکارات و فعالیت‌های سازمان‌‌های غیرانتفاعی در این زمینه اشاره کرد مثل:
- One Tree Planted با رویکرد «یک دلار، یک درخت»؛
- Arbor Day Foundation باهدف احیای جنگل‌ها؛
- Team Trees کمپین افراد مشهور باهدف کاشتن بیش از ۲۰ میلیون درخت.
ایران، توجه به اهمیت درختکاری و چالش‌های موجود
در ایران هم عوامل متعددی سبب شده است به امر درختکاری توجه شود: عواملی مانند تغییرات اقلیمی و نیاز به احیای محیط زیست و افزایش دما و تغییرات آب و هوایی، و چالش‌های جدی مانند بیابانزایی و فرسایش خاک و کاهش سطح پوشش گیاهی و افزایش جنگلزدایی.
ولی چه عواملی باعث کاهش سطح پوشش گیاهی و افزایش جنگلزدایی در ایران شده‌اند؟
1. فعالیت‌های انسانی مثل گسترش کشاورزی، توسعه شهری و صنعتی، چرا و دامداری
2 . آتش‌سوزی‌ها گسترده
3. تغییرات اقلیمی
4. بهره‌برداری ناپایدار مثل استفاده غیرمجاز از منابع طبیعی یعنی تصرف غیرقانونی اراضی جنگلی و تبدیل آنها به باغ یا زمین کشاورزی یکی دیگر از عوامل تخریب جنگل‌هاست. برخی افراد با هدف تأمین سوخت یا چوب اقدام به قطع درختان می‌کنند.
5. آلودگی و زباله‌گذاری
و 6. آلودگی محیط زیست: مثل دفن زباله‌های شهری در مناطق جنگلی و ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی
برای حل این مشکل سیاست‌های دولتی و برنامههای ملی ارائه شده است مثل که طرح مردمی کاشت یک میلیارد درخت که از اواخر سال 1401 با هدف احیای جنگل‌ها و توسعه فضای سبز آغاز شد یکی از آنهاست.
اما بر سر راه اجرای طرح کاشت یک میلیارد درخت چالش‌هایی مانند چالش‌های مالی، تأمین آب، نگهداری از نهال‌ها، تولید نهال (میزان تولید نهال در کشور در سال جاری به ۱۱۶ میلیون رسیده که در مقایسه با سال گذشته نصف شده است)، چالش‌های کارشناسی، عدم تداوم سیاست‌ها ( مثل تغییر وزیر و کنارگذاشتهشدن سیاست‌های قبلی، می‌تواند باعث عدم تداوم طرحهای این‌چنینی شود)، نحوه مشارکت مردمی که نیازمند برنامه‌ریزی دقیق است. آسیب‌شناسی طرح، اولویت‌بندی (مشخصنبودن اولویت‌ها و حلنکردن مسائل قبلی) برای مثال، هنوز اختلاف‌نظرها درباره طرح تنفس جنگل حل نشده، وارد مسئله دیگری شده‌ایم که درباره آن اختلاف‌نظر بالاست. چالش‌های اجرایی، نیاز به کار کارشناسی دقیق‌تر، فرصت از دست رفته واگذاری اعتبارات جنگلکاری به استانداری‌ها و ....
وجود دارد. با وجود این چالش‌ها، مسئولان همچنان به دنبال رفع موانع و جلب مشارکت عمومی برای اجرای موفقیت‌آمیز طرح کاشت یک میلیارد درخت هستند.
چنانکه گفته شد کاهش سطح پوشش گیاهی و افزایش جنگلزدایی در ایران نتیجه ترکیبی از فعالیت‌های انسانی، آتش‌سوزی‌ها، تغییرات اقلیمی، بهره‌برداری ناپایدار، و آلودگی محیط زیست است. و ارائه طرح‌هایی مانند کاشت یک میلیارد درخت در ایران نیز با چالش‌هایی نظیر تأمین مالی، زمان‌بندی محدود و نیاز به مشارکت مردمی مواجه شده است. این درحالی‌ست که علاوه بر بهرهبردن از طرحهای موفق در نقاط مختلف دنیا - که در بالا برخی از آنها ذکر شد- در خود ایران هم راهکارهایی طبیعت‌محور با هزینههای بسیار کمی وجود دارد که به‌شکلی حساب‌شده و براساس تلفیق دانش قدیم و جدید میتوان برای غلبه بر این چالش‌ها از آنها استفاده کرد؛ ازآن جمله میتوان به طرح کاشت درختان اکالیپتوس و آکاسیا و تبدیل گربایگان فسا (یونسکو از او بابت این طرح شجاعانه و جاودانه تقدیر کرد) اشاره کرد که به الگویی برای بیابانزایی تبدیل و در جاهای مختلف این کره زمین از آن استفاده شد.
امید که با بهکارگیری افرادی توانمند، کاردان، صاحب ایده و عاشق میهن بتوان ناممکن‌ها را ممکن کرد.
نویسنده: الهام رضانژاد
نظر شما :