یادداشت به مناسبت ولادت حضرت علی (ع)
میدان آزمون و مسابقۀ بزرگ از نگاه امام علی (ع) / دکتر زینه عرفت پور
دکتر زینه عرفت پور
عضو هیئت علمی پژوهشکده زبان و ادبیات
میدان آزمون و مسابقۀ بزرگ از نگاه امام علی (ع)
امام علی علیه السلام در حکمت 441 (نسخۀ صبحی صالح) در قالب یک جملۀ کوتاه به یکى از مهمترین روش هاى آزمودن انسان ها اشاره کرده، مى فرماید: الوِلایاتُ مَضامیرُ الرِّجال: منصب هاى حکومتى، میدان آزمون و مسابقۀ مردان است.
در این حکمت واژۀ «مضامیر» جمع «مضمار» از مادۀ «ضُمور» به معناى لاغر و نحیف شدن، مشتق گردیده و مضمار در زبان عربی به میدانى اطلاق می شده است که اسب ها را جهت تمرین دادن و آمادگی یافتن برای مسابقۀ اسب سوارى به آنجا مى آوردند و با تمرین هاى پی در پی، آنها را لاغر و چالاک مى ساختند؛ بنابراین مضمار به معناى میدان تمرین است و گاه به میدان مسابقه نیز اطلاق مى شود که البته در این حکمت به معنای میدان آزمون و مسابقه به کار رفته است. درواقع امام علیه السلام در این حکمت می فرمایند: همان طور که در میدان مسابقه، لیاقت و نکویی دویدن اسب ها معلوم مى‌شود، در میدان حکومت داری و ریاست، اخلاق و رفتار و تدبیر و مدیریت افراد آشکارمی گردد.
انسان ها در طول حیات شان در عرصه های مختلفى مورد آزمایش و امتحان قرار می گیرند؛ دسته ای در حالت تنعّم ورفاه، دسته ای در حالت فقر و تنگدستی و دسته ای دیگر در مصیبت های و شداید روزگار. ولى در میان میدان هاى امتحان و مسابقه، پرخطرترین میدان، میدان حکمرانى و ریاست است؛ چراکه موقعیت قدرت، موقعیتی سخت و پر از وسوسه‌های شیطانی است. درواقع می توان گفت در چنین جایگاهی، جلوه های فریبندۀ دنیا، انواع امیال و هوس ها بیشتر خودنمایی می کنند و صاحب مقام را با چشاندن طعم شیرین و خوشایند قدرت طلبی و زورگویی به او، برای اعمال قدرت و زور وسوسه می کنند و اینجاست که هویدا مى شود چه کسانى را غرور و سرمستی فرا مى گیرد و چه کسانى فریفتۀ مظاهر دنیوی نمی شوند، چه کسانى براى مال اندوزی و منفعت جویی از طریق حکومت و ریاست، به دیگران ظلم و ستم روامی دارند و چه کسانى با همه (طرفداران و مخالفان)، جانب عدالت و انصاف را نگاه می دارند و البته قطعاً کسی می تواند در این جایگاه پیروزشود که در نهایت صداقت و فروتنی، خود را دربرابر دیگران مسؤول بداند و توان و قدرت خویش را در جهت خدمت گزاری به آنان به کارگیرد، اما کسیکه به دنبال هوس های نفسانی خویش باشد و این قدرت و ریاست را فرصتی برای جاه طلبی، منفعت جویی و حمایت از طرفداران و حذف مخالفان قلمداد کند و برای تأمین مصالح خویش، حق را نبیند و بر باطل صحه گذارد، آنجا که باید، در دفاع از حق زبان نگشاید و با کلام و رفتار خویش، باطل را مورد تأیید قراردهد، قطعاً در این دنیا متاعی زودگذر برای خود و هم قطارانش به چنگ می آورد، اما چه سود که او در این میدان مسابقه خسران اخروی را برای خود رقم زده است.
در مجموع می توان گفت که انسانها بعد از دست یافتن به موقعیت های بالا، به شدت در معرض خطر تغییر و دگرگونى در اخلاق و رفتار خود هستند و تنها با تکیه بر ارزش مداری و اخلاقگرایی همچون معصومین (علیهم السلام) که در شرایط متفاوت، اخلاق و رفتارشان کمترین تغییرى پیدا نمى کرد، می توانند در میدان های سخت آزمون های دنیوی سربلند و پیروز بیرون آیند، همچنان که امیرمؤمنان على (ع) آن سال هایی که خانه نشین شده بودند و موقعیت حکومت نداشتند، بسیار ساده و به دور از زرق و برق دنیا می زیستند و زمانی که به حکومت و قدرت رسیدند، همان زندگی ساده و بی آلایش را ادامه دادند و هیچگاه از موقعیت خود برای خانواده و اطرافیان خود سوء استفاده نکردند و آن جا که باید، کلام حق را می گفتند و در هیچ شرایطی، چه با قول چه با عمل، با باطل هم ساز و هم نوا نمی شدند، بلکه با تمام قوای خود به جنگ باطل می رفتند؛ چراکه خوب می دانستند که از یک سو نباید فریب این دنیایی را خورد که پیرامونش را انواع شهوات و امیال نفسانی فراگرفته است و برای انسانها شیرین و زیبا و پر طراوت به نظر می رسد، همچنان که در خطبۀ 111 در مقام بر حذرداشتن انسانها از دنیا می فرماید:.. إنّها حلوةٌ خضرةٌ حُفّت بالشهوات و از سوی دیگر نباید به موقعیت قدرت و حکومت و ریاست دل بست که این موقعیت برای هیچکس پایدار نمی ماند، همچنان که در بخش دیگری از همین خطبه امام (ع) می فرماید: سلطانُها دولٌ: حکومت آن [دنیا] ناپایدار است و دست به دست می چرخد.
البته شایان ذکر است که در این حکمت، واژۀ رجال یا مردان از باب تغلیب به کاررفته است؛ به دیگر بیان هرچند بر اساس اصل غلبه جنس مذکر بر مونث در زبان عربی، به ظاهر روی سخن امام (ع) به مردان است اما در واقع گستره پیام هم مردان و هم زنان را شامل می شود. بنابراین افراد اعم از زن و مرد در مسؤولیت های اجتماعی و شغلی خود، باید وظایف خود را به خوبی انجام دهند و از موقعیت خویش در جهت ارضای امیال و شهوات شخصی، کسب موقعیت های نا به حق برای خود و اطرافیان، انتقام جویی، زورگویی و .. بهره نبرند، بلکه این موقعیتی را که به دست آورده اند، فرصتی برشمرند که از طریق آن ویژگی‌های درونی و توانمندی های خود را به بوتۀ آزمایش بگذارند وآنها را در راستای ارتقای حوزۀ فعالیت خویش به کار بندند و به دیگران خدمت کنند و توانایی های خود را تقویت نمایند، در این صورت آن مسؤولیتی که به عنوان امانت به دست آنان سپرده شده است، از یک سو سربلندی و سرفرازی را در این دنیا و سعادت و نیک فرجامی را در آخرت برایشان رقم می زند.
نظر شما :