یادداشت بمناسبت شهادت استاد مرتضی مطهری و روز معلم
به نام آنکه جان را فکرت آموخت
کسی گفت چونی چنین رنج بر به تعظیم استاد بیش از پدر؟
بگفتـا زد آن نقش آب و گلـم وزین تربیت یافت جان و دلم
از آن شد تن من پذیرای جان وزین آمـــدم زنده جاودان
جامی
خداوند در آیه 32 از سوره مائده مى فرماید: «..من احیاها فکانما احیى الناس جمیعا... هر کس انسانى را از مرگ رهایى بخشد چنان است که گویى همه مردم را زنده کرده است.»
امام صادق(ع) در تفسیر این آیه فرموده اند: منظور از زنده کردن یک فرد هدایت و پرورش اوست اگر کسى جوانى را به راه درست هدایت کند و وظیفه انسان سازى را بر عهده بگیرد مثل این است که همه دنیا را زنده کرده است. پس منظور از زنده کردن پرورش و هدایت کردن است.
آن گروه از مردم که رسالت انسان‌سازی را برعهده گرفته‌اند چه کسانی هستند؟ معلمان. هر آن کس که به گونه‌ای خود را برای مسیر تعلیم و تربیت ساخته و پرورده است چرا که قدم نهادن در مسیر معلم بودن پیش و بیش از هرچیز محتاج خودسازی است. خودسازی پیش‌نیاز انسان‌سازی است. معلم به یادگارماندنی ترین واژه ای است که همواره در کنار اهل خرد و اندیشه در تمام دوران ها بر تارک تعلیم وتربیت می‌درخشد؛ همان که در قرآن جلوه ای از قدرت لایزال الهی و مختصّ ذات اقدس او معرفی شده است.
از میان ایات قرآن و روایات اسلامی تا سخن بزرگان اندیشه در هر زمینه‌ای میتوان رد و نشانی از اهمیت جایگاه معلم نقش او در جامعه و جایگاه او در فرهنگ یافت.
مقام معلم از دیدگاه قرآن:
نخستین معلم، خدا است: « وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء کُلَّهَا» (بقره/31)
[به آدم نام های (اشیا و خواص و اسرار چیزهایی را که نوع انسان از لحاظ پیشرفت مادی و معنوی آمادگی فراگیری آن ها را داشت، به دل او الهام کرد و بدو) همه را آموخت...]
دومین معلم، پیغمبرانند: وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مِن قَبْلِکَ رُسُلًا إِلَى قَوْمِهِمْ فَجَاؤُوهُم بِالْبَیِّنَاتِ (روم/47)
[ما پیش از تو، پیغمبران بزرگواری به سوی اقوام خود روانه کرده ایم و ایشان برای آنان دلیل ها و برهان ها ذکر کرده اند و بدیشان معجزات روشنی نموده اند...]
سومین معلم، علما و فرزانگانند:
الَّذِینَ یُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَیَخْشَوْنَهُ وَلَا یَخْشَوْنَ أَحَدًا إِلَّا اللَّهَ وَکَفَى بِاللَّهِ حَسِیبًا (احزاب/39)
[کسانی هستند که رسالت های خدا را می رسانند و از او می ترسند و از کسی جز خدا نمی ترسند، و کافی است که خدا حسابرس باشد...]
مقام معلم مقام والایی است، مقامی است که بالاتر از مقام معلم نیست و چنین است که وارثان انبیاء شمرده می‌شوند. چنان چه در احادیث و سخنان بزرگان آمده است و فرموده‌اند: «ان العلما ورثه الانبیاء»، یعنی دانشمندان وارثان پیامبرانند. رسول گرامی اسلام(ص)در اهمیت جایگاهش می فرماید:« اِنَّما بُعِثتُ مُعَلِّماً» و امیرالمؤمنین(ع) می فرماید:«من عَلّمَنی حَرفاً فَقَد صَیرنی عَبداً»(هرکس چیزی به من بیاموزد، مرا غلام و بندة خویش کرده است.) مقام معلم چنان والاست که خدا و فرشتگان و همة موجودات ـ حتی مورچه در لانة خود و ماهیان در دریاها ـ بر کسی که به مردم تعلیم خیر کند درود می فرستند، چنانکه در حدیثی از رسول خدا(ص) آمده است: «اِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ حَتَّی النَّمْلَةِ فی حُجْرِها وَ حَتّی الْحُوتِ فِی البَحْرِ یُصَلُّونَ عَلی مُعَلِّمِ النّاس الْخَیْرَ» ؛ و در حدیث دیگری می خوانیم: «آیا به شما خبر دهم که بخشنده ترین بخشنده هاکیست؟ بخشنده ترین بخشنده ها خداست و من بخشنده ترین فرزندان آدم هستم و بعد از من از همة شما بخشنده تر، کسی است که علم و دانشی را فراگیرد و آنرا نشر دهد و به دیگران بیاموزد، چنین کسی، روز قیامت، خود به صورت امتی برانگیخته خواهد شد!» تعبیر به «امت» به خوبی نشان می دهد که وسعت وجودی معلمان، به موازات گسترش تعلیمات آنها در میان جامعة بشری گسترش می یابد و شخصیّت معنوی و اجتماعی آنها گسترده تر می شود و به جایگاه یک امت می رسد. اهمیت نشر علم و دانش و فرهنگ در اسلام تا آن حدّ است که در حدیثی معروف، مجلس علم، باغی از باغهای بهشت شمرده شده است.معلمان مایه حرکت و برکت جامعه هستند و حضرت علی(ع) فرموده است: «العلما باقون ما بقی الدهر اعیانهم مفقوده و امثالکم فی القلوب موجوده» دانشمندان تا پایان جهان زنده‌اند، شخص آن ها در میان نیست اما آثارشان در قلب‌ها موجود است و چنین است که علما به مقام شفاعیت می‌رسند.امام محمد غزالی تأکید می‌کند « شاگرد باید استاد را عزیزتر از پدر بداند، زیرا پدر سبب زندگانی فانی است و استاد سبب زندگانی باقی است و این بدان معناست که معلم چون پدر معنوی است.
معلم، پیوند دهندة نسل ها
در سخنانی از دکتر افروز می‌خوانیم حفظ و اعتلا و انتقال ارزش های اصیل فرهنگی و باورهای مطلوب اجتماعی، رفتارهای متعالی فردی و جمعی، مانند نشاط و پویایی، عطوفت و استواری، عزم و تلاش و امیدواری و مطلوب اندیشی از اساسی ترین رسالت های معلمان بصیر و دوراندیش جامعه است. اگرچه رسانه های گروهی، رادیو و تلویزیون، مطبوعات و وسایل و ابزارهای صوتی و تصویری و اطلاع رسانی نوین می توانند نقش قابل توجهی در تبلیغ، ترویج و تعمیم بسیاری ازباورها، آموزه ها و ارزش های فرهنگی داشته باشند، لیکن به یقین، معلمان در تعمیق و درونی کردن ارزش های فرهنگی و بستر آفرینی برای پدید آیی رفتارهای ارزشی بیشترین سهم را دارند. معلمانی که با اندیشه و کلام و رفتاری توام با منطق و عطوفت، به طور مستقیم و غیر مستقیم و در همة شرایط و موقعیت ها، ارزش ها را پاس می دارند و خوشایندترین فرصت ها را برای نکوداشت ارزش های اخلاقی و هنجارهای فرهنگی توسط دانش آموزانشان، فراهم آورده، بسترتکوین و پدید آیی اندیشه ها و رفتارهای مطلوب فرهنگی را هموار می کنند.
آنگاه که فرهیختگان جامعه در کسوت والای معلم، امور فرهنگی و تعلیم و تربیت کشور را بر عهده می گیرند و نونهالان و نوباوگان به عنوان امانت به آنان سپرده می شوند، دیگر سخن از گسست نسل ها و از دست دادن هویت نمی تواند معنا و مفهومی داشته باشد. احساس هویت ملّی و پیوند باارزش های فرهنگی زمانی در نوجوانان و جوانان تبلور می یابد که از دوران کودکی، بویژه طی سال های دبستان، نگرش مثبت و خوشایندی نسبت به ارزش های ملی و فرهنگی و در ایشان بوجود آید. بدیهی است که این نگرش و بازخورد غنی و باور پایدار در شرایطی ایجاد می شود که احساس خوشایندی از خود ارزشمندی، عزت نفس، عزّت ملی و اعتبار و اقتدار فرهنگی، بویژه از طریق مدرسه و توسط الگوهای مطلوب و محبوبی چون معلمان، در کودکان پدید آید و ایشان با آداب و رسوم و بایسته ها و ارزش های ماندگار فرهنگی آشنا شوند.
آری، معلمان شایسته ترین الگوها برای انتقال ارزش های فرهنگی و محکم ترین حلقة پیوند نسل ها و بلکه ارتباط عصرهایند. معلمان، بیش ترین فرصت را برای انتقال اصیل ترین ارزش های فرهنگی جامعه به کودکان و نوجوانان، در اختیار دارند. معلمان حلقة پیوند و پل ارتباط میان دیروز و امروز و ترسیم گران فردایند.
معلمان با ایفای نقش ارزشمند فرهنگی خود نه تنها از ایجاد خلاء روانی و فرهنگی میان بزرگ ترها و کوچکترها پیشگیری می کنند، بلکه کاستی و ضعف های فرهنگی موجود در برخی از خانواده ها را نیز جبران می کنند. معلمان بیش از همه شایسته پاسداری از حریم فرهنگی و حاکمیت بخشیدن به ارزش ها می باشند. همه سخن این است که اگر می خواهیم شاهد پویایی و پایداری ارزش های فرهنگی جامعة اسلامی بر فراز عصرها و نسل ها باشیم، اگر می خواهیم نوجوانان امروز، وارثان و رسولان فرهنگ ما در آینده باشند، اگر می خواهیم مستحکم ترین پیوند فرهنگی میان نسل دیروز و امروز برقرار باشد و سرانجام اگر خواهان آنیم که هیچ گونه گسست فرهنگی را شاهد نباشیم، باید به فرهنگ معلمی غنا بخشیم.
نظر شما :