برای شهروندان ارشد، گنجینه‌های ارزشمند

دکتر فاطمه نعیمی

کارشناس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

در ۱۴ دسامبر ۱۹۹۰، مجمع عمومی سازمان ملل متحد روز ۱ اکتبر را به عنوان روز جهانی سالمند نامگذاری کرد. به اعتقاد سازمان بهداشت جهانی هر فرد - در هر کشوری در جهان - باید فرصت زندگی طولانی و سالم را داشته باشد. با این حال، محیط‌هایی که در آن زندگی می‌کنیم می‌توانند برای سلامتی مفید یا مضر باشند. محیط‌ها بر رفتار و قرار گرفتن ما در معرض خطرات سلامتی (مثلاً آلودگی هوا یا خشونت به سالمندان)، دسترسی ما به خدمات (مثلاً مراقبت‌های بهداشتی و اجتماعی) و فرصت‌هایی که سالمندی به ارمغان می‌آورد، بسیار تأثیرگذار است. آمارها نشان می­‌دهند جمعیت افراد 60 سال و بالاتر در جهان در حال افزایش است. در سال 2019، تعداد افراد 60 سال و بالاتر یک میلیارد نفر بود. این تعداد تا سال 2030 به 4/1 میلیارد و تا سال 2050 به 1/2 میلیارد افزایش خواهد یافت. این افزایش با سرعتی بی‌سابقه در حال وقوع است و در دهه‌­های آینده به ویژه در کشورهای در حال توسعه سرعت بیشتری خواهد گرفت. تلاش برای سازگاری بیشتر جهان با سن، بخش ضروری و فوری تغییر جمعیت شناسی ما محسوب می­‌شود.

متخصصان سالمندشناسی دوره سالمندی را از نظر سن تقویمی به 3 طبقه تقسیم کرده‌­اند، یعنی سالمند جوان (60-75)، سالمند( 76-90) و کهنسال (90 به بالا).البته تنها سن تقویمی ملاک سالمندی نیست و سن اجتماعی یعنی نقشی که هر فرد در اجتماع ممکن است ایفا کند و سن روانی و عاطفی که به کارکردهای حسی و روانی فرد مربوط می‌­شود نیز حائز اهمیت است.

از آنجایی که سالمندان ارزش‌­های اجتماعی را به جوانان منتقل می­‌کنند، سرمایه‌­های جامعه محسوب می­‌شوند و باید به سلامت جسمی و روانی آنان بیشتر توجه شود. سازمان بهداشت جهانی از دولت­ها به هدف تقویت و ارتقای سلامت روان در سالمندان و ادغام استراتژی‌های موثر در سیاست‌­ها و برنامه‌­ها حمایت می­‌کند. استراتژی جهانی و برنامه اقدام در مورد سالمندی و سلامت در سال 2016 توسط مجمع جهانی بهداشت به تصویب رسید. یکی از اهداف این استراتژی جهانی همسوسازی سیستم­‌های بهداشتی با نیازهای جمعیت سالمند، برای سلامت روانی و جسمی است.

اقدامات کلیدی در این زمینه عبارتند از: جهت‌دهی سیستم­‌های بهداشتی حول ظرفیت طبیعی و توانایی عملکردی، توسعه و تضمین دسترسی مقرون به صرفه به مراقبت­‌های بالینی باکیفیت و یکپارچه سالمندان، و اطمینان از نیروی کار بهداشتی پایدار و آموزش دیده، مستقر و مدیریت شده است. برنامه اقدام جامع سلامت روان برای سال­های 2013تا2020 تعهدی است از سوی همه کشورهای عضو سازمان بهداشت جهانی برای انجام اقدامات ویژه برای ارتقای رفاه روانی، پیشگیری از اختلالات روانی، ارائه مراقبت، افزایش بهبودی، ارتقای حقوق بشر و کاهش مرگ و میر، عوارض و ناتوانی برای افراد مبتلا به اختلالات روانی از جمله در افراد مسن که بر 4 هدف کلیدی زیر تمرکز دارد:

-  تقویت رهبری مؤثر برای سلامت روان؛

- ارائه خدمات جامع، یکپارچه و پاسخگو به سلامت روان و مراقبت اجتماعی در جامعه؛

- اجرای راهبردهای ارتقاء و پیشگیری در سلامت روان؛

-  تقویت سیستم های اطلاعاتی، شواهد و تحقیقات برای سلامت روان.

بر اساس گزارش دبیرکل سازمان بهداشت جهانی با عنوان دهه سالمندی سالم، برنامه اقدام و استراتژی جهانی برای سالمندی و سلامت ( 2016-2020): به سوی جهانی که در آن هر فرد بتواند به طول عمری با زندگی سلامت دست یابد، سالمندی سالم را به عنوان فرایند توسعه و حفظ توانایی عملکردی تعریف می‌کند که بهزیستی را در سنین بالا ممکن می­سازد. سالمندی سالم فقط به افرادی که عاری از هر گونه بیماری هستند مربوط نیست بلکه به هر فردی می­‌تواند مرتبط باشد. توانایی عملکردی یعنی ظرفیت هر فرد (ترکیبی از ظرفیت­‌های جسمی و روانی)، محیطی که زندگی می‌­کند و تعامل این دو عامل با هم. توانایی عملکردی یعنی تمام ویژگی‌­هایی که مرتبط به سلامتی افراد است که آنان را قادر می‌­سازد تا بتوانند کاری انجام دهند که از نظر آنان ارزشمند است. 5 زیر شاخه در این ارتباط پیشنهاد شده است:

- رفع نیازهای اساسی

- یادگیری و تصمیم­گیری

- تحرک

- ایجاد و حفظ ارتباط

- کمک به خانواده، جامعه و اجتماع.

برنامه اقدام و استراتژی جهانی برای سالمندی و سلامت: دهه سالمندی سالم (2020-2030)، هدف اقدام حمایت از بالا بردن سطوح و توزیع سالمندی سالم در بین کشورها را با این شعار ارائه کرده است:

تغییر نحوه تفکر، احساس و عمل به سوی روند سالمندی.

منبع: سایت سازمان بهداشت جهانی(www. World Health Organization)