گزارش روز نخست مدرسه تابستانی «اخلاق در پژوهش»

گزارش روز نخست مدرسه تابستانی «اخلاق در پژوهش»

برنامه نخستین روز از مدرسه تابستانی اخلاق در پژوهش، روز شنبه 22 شهریورماه برگزار شد که دربرگیرنده دو نشست با سخنرانی آقایان دکتر مصطفی مهرآیین با موضوع «تحلیل سامانه شکل گیری آیین نامه ارتقاء و پیامدهای آن برای اخلاق پژوهش» و دکتر احمد پاکتچی با موضوع «چالش‌های اخلاق پژوهش در مواجهه با فنّاوریهای نوین» بود.

تحلیل سامانه شکل گیری آیین نامه ارتقاء و پیامدهای آن برای اخلاق پژوهش

در نشست نخست دکتر مهرآیین به بررسی نظام های دانایی یا نظام های معرفتی علم پرداخت و با بیان اینکه اپیستمه های گفتمانی چارچوبی خاص از اخلاق را به وجود می آورند به بررسی گفتمانهای علمی در ایران پرداخت. او به طور خاص دوره پیش از انقلاب را دربرگیرنده چهار گفتمان علم به مثابه عامل تغییر، علم به مثابه ابزار خرافه زدایی، علم در پیوند با ارزشهای شرقی و علم در پیوند با ارزشهای اسلامی دانست.

سپس او دوره پس از انقلاب را به دو بخش ایدئولوژیک و فن سالار تقسیم کرد. او گفت در دوره اخیر رویکرد غالب به علم در پیوند با کارآفرینی و ثروت آفرینی بوده است و این رویکرد موجب شده تا توجه به علم به مثابه معرفتی بشری کاسته شود و نگاهی ابزارگرایانه به علم گسترش یابد. سامانه دانش کنونی که با نگاهی کمی گرایانه علم را بیش از هر چیز در پیوند با ثروت آفرینی و کارآفرینی معنا می کند، پیامدهای اخلاقی مخربی دارد و به رقابت غیراخلاقی برخی از دانشجویان و اساتید برای مقاله­سازی منجر شده است. در پایان دکتر مهرآیین تاکید کرد که آیین نامه های ارتقا به مثابه جلوه مناسکی سامانه های دانش باید از مصادیق غیراخلاقی ناظر بر تولید علمی فاقد اصالت فاصله بگیرند.

چالش‌های اخلاق پژوهش در مواجهه با فنّاوریهای نوین

در ادامه دکتر احمد پاکتچی به موضوع خود با عنوان چالش‌های اخلاق پژوهش در مواجهه با فنّاوریهای نوین پرداخت. او با توجه دادن به موضوع سرقت علمی یا انتحال، آنرا یکی از مهمترین آسیب ها بر اخلاق علم ارزیابی کردند و نشان دادند که فناوری های نوین، امکان های نوینی را برای انتحال و جعل به وجود آورد ه اند. دکتر پاکتچی در بخشی از بحث خود به تمایز فاحش شیوه پژوهش در چند دهه گذشته با دوره اخیر پرداخت و با اشاره به دشوار بودن در اختیار داشتن منابع علمی در گذشته، بر سهولت دسترسی به منابع در دوره جدید تاکید کرد.

یا وجود این، سهولت یادشده خالی از اشکال نیست به ویژه آنکه در بسیاری از موارد محققان به مراجعه به فضای مجازی بسنده می کنند و برای نمونه فایل اسکن شده منبعی معتبر را مناط مطالعه و تحقیق خود قرار می دهند در حالی که فایل اسکن شده به تنهایی فاقد اعتبار لازم است. ایشان در موارد متعددی به اسکن هایی اشاره کردند که بخشی از منبع اصلی را مغفول گذارده است. بنابراین، محققان به منظور اصالت سنجی منابع لازم است تا اصل کتاب را مورد توجه قرار دهند. ایشان با تمایز گذاردن میان منابع born-digital و digitalized ، تنها استثنای این امر را درمورد گزارشهایی دانستند که از ابتدا در فضای مجازی تهیه می شوند؛ مانند گزارش ابلاغ قوانین جدید در تارنمای ریاست جمهوری و مواردی از این دست. ایشان همچنین نکاتی در رابطه با شیوه ارجاع دهی علمی طرح کردند که رعایت آنها تضمین کنندۀ اخلاق پژوهشی خواهد بود.