بازتاب خبری نشست «بررسی ابعاد رسانه ای فاجعه منا»
منتظرقائم با نقد عملکرد رسانه‌ها در فاجعه منا
رسانه‌ها اصلا به عواطف خانواده‌های حجاج فکر نکردند
سرویس: فرهنگی و هنری - رسانه
کد خبر : 94072114164
سه‌شنبه ۲۱ مهر ۱۳۹۴ - ۱۶:۵۵
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به «فاجعه منا» و پرداخت رسانه‌ها به این موضوع، بیان کرد: این حادثه باعث شد تا به وجود یک بحران عمیق و دامنه‌دار در رسانههای کشور پی ببریم. .
به گزارش بخش رسانه ایسنا، در نشست تخصصی «بررسی ابعاد رسانه‌ای فاجعه منا»، مهدی منتظرقائم ضمن عرض تسلیت بابت «فاجعه منا»، گفت: ما باید عملکرد رسانه‌ها را پس از این حادثه مورد بررسی قرار دهیم تا بتوانیم آینده‌ای کم‌خطا‌تر و پر‌صواب‌تر داشته باشیم.
او در ادامه با بیان اینکه اولین حضور رسانه‌ها در مواقع بحران بر روی جهت‌دهی افکار تاثیر بسیار زیادی دارد، اظهار کرد: آشفتگی در اطلاع‌رسانی رسانههای ما باعث شد تا میدان به رقبا واگذار شود، این در حالی است که کشور ما به عنوان کشوری که از لحاظ دانش جزو پیشگامان است، شناخته شده است.
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران با اشاره به عملکرد رسانه‌ها به ویژه صداوسیما پس از وقوع این فاجعه تلخ انسانی و بردن فضای حاکم به سمت بازنمایی‌های سیاه‌گونه، گفت: در رسانه‌ها به هیچ‌وجه به عواطف و احساسات خانواده‌های آن 65 هزار زائر ایرانی توجه نشد. .
او با تاکید بر اینکه در مواقع بحرانی باید با زبان احتمالات سخن گفت، اخبار فاجعه منا در رسانه‌ها را با زبانی قطعی و از دید دانای کل ارزیابی کرد .
منتظر قائم با بیان اینکه عملکرد رسانه‌ها پس از «فاجعه منا» باعث شد تا بر اختلاف میان شیعه و سنی و عرب‌ستیزی در میان ایرانیان دامن زده شود، افزود: شیعه و سنی اگر هر دو خطا بروند، اشتباه است و اینکه بگوییم آنها یک اشتباهی مرتکب شده‌اند و ما هم باید مقابله به مثل کنیم کاملا اشتباه است، چراکه هزار راه عقلانی نرفته دیگر وجود دارد .
او با بیان جملاتی چون «هدف سعودی‌ها ایرانیان، شیعیان و حتی یک فرد خاص بوده است» که پس از وقوع «فاجعه منا» در شبکه‌های اجتماعی گسترش پیدا کرده بودند، توضیح داد: من نمی‌گویم که اینها درست و یا غلط است، اما مساله این است که تا زمانی که هنوز اطلاعات درست و موثقی در دست نداریم انتشار اینگونه اخبار کاملا اشتباه است .
او با بیان اینکه صداوسیما دوست دارد خودش را رسانه ملی بداند، افزود: باید به این نکته توجه کرد که در این رسانههای ملی باید بتوان به تمام اقشار، ملیت‌ها، گروه‌ها، مرد، زن و غیره توجه کرد. شهوت کل شدن را همه دارند ولی توفیق این کل شدن تنها از طریق مطالعه و بررسی به وجود می‌آید .
او با اشاره به عملکرد رسانه‌ها پس از وقوع «فاجعه منا» بیان کرد: از سوی هیچ‌کدام از رسانه ها و متخصصین حوزه خبر، سیاست و تاریخ تحلیل، تفسیر و راهکاری ارائه نشد و تنها در 10 روز اول پس از وقوع این حادثه شاهد اعلام تسلیت افراد مختلف در رسانه‌ها بودیم .
منتظر قائم در ادامه سخنانش با بیان اینکه حادثه یک منشور است و ابعاد مختلفی را دربرمی‌گیرد، گفت: حادثه‌ای مثل «فاجعه منا» این امکان را فراهم میکند تا ابعاد مختلفی چون ملی، بین‌المللی، دینی، فرهنگی و غیره را مورد بررسی قرار داد و از آن درس گرفت .
او با بیان اینکه ما درک درستی از انقلاب ارتباطات و تبعات آن در جهان پیدا نکرده‌ایم، افزود: در ارتباط با ابعاد رسانه‌ای «فاجعه منا» می‌توان از چهار بعد ارزش‌های خبری، نظام خبر رسانه، رسانه‌ها و امنیت ملی و همچنین ارتباطات بحران نگریست. .
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: در حال حاضر در نظام ارتباطی ملی ما، هزاران کانال ارتباطی کوچک شکل گرفته که از طریق شبکه‌های اجتماعی در حال گسترش هستند تاثیر آنها را به وضوح در کاهش میزان تیراژ مطبوعات کاغذی می‌بینیم. .
منتظر قائم همچنین در بخشی از سخنانش آگاهی و تخصص، سرعت و پیشگامی، رقابت‌پذیری و اعتبار و مرجعیت را چهار اصل مهم در راستای رسیدن به یک نظام رسانه‌ای سالم به ویژه رسانه بحران، برشمرد .
او در پایان با تاکید بر اینکه ایرانی‌ها در اقلیت هستند، تاکید کرد: از آنجا که ما در اقلیت هستیم، باید عقلانیت و احتیاط بیشتری داشته باشیم تا فضا را برای بازگشایی این دست از توطئه‌هایی که در این مدت به وجود آمد، فراهم نکنیم.
یک جامعه شناس عنوان کرد:
ضعف عملکرد رسانه ملی در مواجهه با فاجعه منا
شناسهٔ خبر: 2939888 - سه‌شنبه ۲۱ مهر ۱۳۹۴ - ۱۵:۱۵
جوادی یگانه در نشست «بررسی ابعاد رسانه ای فاجعه منا» گفت: رسانه ملی درباره فاجعه منا بیش از اینکه روشنگری کند بیشتر رویه نمک روی زخم مردم پاشیدن یا نفت روی آتش ریختن را در پیش گرفت .
به گزارش خبرنگار مهر، نشست «بررسی ابعاد رسانه ای فاجعه منا» با سرفصل های بازتاب بین المللی در رسانه ها، بازتاب در رسانه ملی و بازتاب در فضای مجازی صبح امروز در «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» برگزار شد.
محمود کریمی علوی، مدیر گروه ارتباطات پژوهشگاه آغاز شد، دبیری این نشست را به عهده داشت و در ابتدای جلسه گفت: اصطلاح رسانه واژه وسیعی است که شامل رسانه های مکتوب و چاپی، رسانه های اینترنتی و مجازی، شبکه های اجتماعی و... می شود و ما وقتی می خواهیم پوشش رسانه ای یک واقعه را نقد کنیم باید به همه آنها توجه کنیم.
کریمی علوی در ادامه سخنانش به نمونه ای از اخبار ضد و نقیضی که درباره فاجعه منا توسط رسانه های ایرانی و خارجی منتشر شده بود، اشاره کرد و افزود: با نگاهی به اخبار ضد و نقیض از جمله بی نظمی حجاج ایرانی، بی کفایتی آل سعود، قضا و قدر و .. متوجه می شویم که هر رسانه ای از منظر خودش موضوع را پوشش داده است.
در ادامه این نشست محمدرضا جوادی یگانه، رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات به بررسی موضوع ابعاد رسانه ای فاجعه منا پرداخت و گفت: اینکه چرا فاجعه منا اتفاق افتاده و دلیل این فاجعه چه بوده است، را کمیته حقیقت یاب باید پاسخ دهد ولی تنها چیزی که می توان با قطعیت گفت این است که رویه عربستان بعد از رخ دادن فاجعه غیر قابل دفاع است. نکته دیگری که در این حوزه لازم است به آن توجه شود این است که متأسفانه اطلاعات اجتماعی ما از حج کم است و نظر دادن درباره حج نیازمند تجربه زیسته است.
جوادی یگانه افزود: من رسانه هایی که با این فاجعه مواجه بودند را به سه دسته تقسیم می کنم؛ رسانه ملی، شبکه های اجتماعی و اپلیکیشن های موبایلی. رسانه ملی در کشورما که عمدتاً نه پاسخگو است و نه مسئولیتی در قبال رفتارش می پذیرد، درباره فاجعه منا هم بیش از اینکه روشنگری کند بیشتر رویه نمک روی زخم مردم پاشیدن یا نفت روی آتش ریختن را در پیش گرفت، یا مثلاً حرف های مشمئزکننده اکبرعبدی را پخش کرد که تبعات اجتماعی آن را می توان در مردم دید و نتیجه اش رفتار احساسی و تشدید هیجانات و احساسات مردم است.
وی افزود: اما درباره شبکه های اجتماعی هم ما ضعیف عمل کردیم، به عنوان نمونه در همان ابتدای فاجعه ما پیشنهاد دادیم تا از توییتر به عنوان یک شبکه اجتماعی متن محور و بدون عکس استفاده شود و هشتگ مخصوص حج ساخته شود تا بتوان آن را مدیریت کرد ولی متأسفانه چون توییتر در کشور ما فیلتر است، این اتفاق نیفتاد و هرکسی در هرجایی سوگواری و همدلی کرد ولی اینها دیده نشد به عبارتی در چنین شرایطی ما در جنگ شبکه های اجتماعی بازنده ایم. این درحالی است که رسانه های عربستان در همان ساعت های اولیه هشتگ های مختلفی برای حجاج ایرانی ساختند و به سرعت به یک منبع خبر تبدیل شدند. در اینگونه مواقع رسانه ها کارکردشان عوض می شود مثلاً اینستاگرام که شبکه عکس محور است به جایی برای انتشار اخبار تبدیل می شود.
وی ادامه داد: به عبارتی رسانه هایی که قرار است به عنوان رسانه مکمل و جایگزین باشند کارکرد رسانه های اصلی را پیدا می کنند چون رسانه اصلی به وظایف خودش درست عمل نکرده است. این درحالی است که ما می توانستیم در جنگ توییتری تأثیرگذار باشیم و تبدیل به منبعی برای اخبار اصلی شویم ولی این طور نشد و ضعیف عمل کردیم. ما همیشه از مضرات این شبکه های اجتماعی حرف می زنیم و آسیب می بینیم ولی وقتی که می توانیم از آنها استفاده درست کنیم این کار را انجام نمی دهیم.
استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران گفت: در مورد اپلیکیشن های موبایلی ما می توانیم از تلگرام به عنوان جامعه مجازی که تعدادی افراد را دور هم جمع کرده بپذیریم اما باید ببینیم که کارکرد تلگرام برای ما چه بوده است؟ متأسفانه ما چون سواد رسانه ای نداریم آداب تعامل اجتماعی هم بلد نیستیم و نتیجه اینکه مثلاً عکس بدن قاری قرآن کشورمان در این گروه ها دست به دست می گردد بدون اینکه به حوزه خصوصی افراد و احساسات خانواده آن عزیز از دست رفته توجه کنیم.
جوادی یگانه با اشاره به یک جریان صدساله که در کشور ما وجود دارد توضیح داد: در این گونه موارد باید توجه کرد که هر رفتار ما ممکن است بر جزییات اختلاف با عربستان و اختلاف بین شیعه و سنی دامن بزند، ضمن اینکه ما یک جریان صد ساله بیگانه ستیزی داریم که چون نمی توانند بگویند عامل عقب ماندگی ما اسلام است آن را ذیل عرب ستیزی می برند. علاوه بر این نحوه تعامل ما ایرانیان با یکدیگر خودش یک مسئله است اینکه به سرعت برای یک موضوع طنز می سازیم و در شبکه های اجتماعی دست به دست می کنیم در حالی که توجه نمی کنیم در یک جامعه عزادار این بی توجهی به آداب چه آسیبی می تواند بزند. یا مثلاً همه ما توهم تئوری توطئه داریم و عادت کردیم درباره همه چیز حرف بزنیم و نظر بدهیم. البته همه این نقدها به مردم مربوط نمی شود و حتماً رفتار و مدیریت مسئولان کشوری هم قابل نقد است.
وی در پایان گفت: به طورکلی در مورد فاجعه منا غیر از محترم شمردن احساسات عزیزان و بازماندگان این فاجعه چیز دیگری قابل دفاع نبود و عملکرد چندان قابل تأییدی نداشتیم و لازم است در این رابطه بازبینی از منظر ارتباطات صورت بگیرد. من سخنم را با یک حدیث از امام جعفر صادق(ع) تمام کنم. ایشان گفتند که دوست دارم شیعه جعفریه به گونه ای باشند که بتوانم در صف اول نماز بگویم اینها شیعه اند یعنی اقلیت شیعه را به گونه ای پیشتاز کنیم که در همه جا بتوانند تشخیص دهند که اینها شیعه اند نه اینکه با یکسری رفتارهای بد از شیعه یاد کنند. اگر فاجعه منا را نوعی مواجهه اقلیت با اکثریت بدانیم باید بگویم که مواجهه و برخورد ما در این مسیر هوشمندانه و درست نبوده است.
استاد ارتباطات دانشگاه تهران:
فاجعه منا بحران ارتباطی عمیق ما را نشان داد
شناسهٔ خبر: 2940056 - چهارشنبه ۲۲ مهر ۱۳۹۴ - ۰۸:۰۵
مهدی منتظر قائم، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران در نشست «بررسی ابعاد رسانه ای فاجعه منا» گفت: ما درجریان این فاجعه دائماً بازنمایی سیاه گونه داشتیم و هیچ وقت حال بازماندگان این حادثه را لحاظ نکردیم .
به گزارش خبرنگار مهر، نشست «بررسی ابعاد رسانه ای فاجعه منا» با سرفصل های بازتاب بین المللی در رسانه ها، بازتاب در رسانه ملی و بازتاب در فضای مجازی صبح امروز در «پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی» برگزار شد.
مهدی منتظر قائم، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران گفت: حادثه منا هم مثل هر حادثه دیگری یک منشور است که ابعاد مختلف سیاسی، نظامی، امنیتی، فرهنگی و دینی دارد و این منشور این امکان را فراهم میکند تا از زوایای مختلف به آن پرداخته شود. این فاجعه را از چهار زاویه ارزش های خبری، نظام خبررسانی، رسانه ها و امنیت ملی و ارتباطات بحران می توان بررسی کرد اما من پیش از اینکه بخواهم در این باره صحبت کنم لازم است درباره نظام رسانه ای سالم و ویژگی هایش نکاتی را عرض کنم.
وی افزود: هروقت صحبت از ارتباطات می شود پای جهانی شدن و انقلاب ارتباطات به میان می آید و تا وقتی اینها را درک نکنیم نمی توانیم درک درستی از تبعات و تأثیراتشان داشته باشیم. اغلب ما با ذهنیت کلاسیک تربیت شده ایم و معرفت شناسی پس ذهن مدیران و سیاستگزاران ما هم اینگونه است که به مقتضیات جهان جدید توجه ندارند و اگر هم داشته باشند فقط در حد ادا و محض خالی نبودن عریضه است. اغلب ما فضای ارتباطی جدید را درک نکردیم، الزامات عقل جمعی، انباشت تجربه و... نداریم و گاهی به قول این مثل از هول حلیم در دیگ می افتیم و به جای اینکه سربیاوریم، کلاه می آوریم. نتیجه اینکه در شرایطی مثل فاجعه منا عقل تحلیلی حاکم نمی شود و رفتارهای عده ای قلیل باعث می شود که ما ضررهای زیادی در رده های بالا بدهیم. به عبارتی ما فراپاشی و فروپاشی نظام ارتباطی را درک نکرده ایم.
مدیرگروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: ارتباطات اگر رکن شکل گیری ما و دیگران باشد، باید توجه کنیم که یک «ما»ی کامل نداریم چون کره زمین لایه های مختلفی از «ما» دارد پس زیست و ابعاد زندگی ما در درون یک مای بزرگتر قرار می گیرد. در همین رابطه صداوسیما تمایل دارد خودش را ملی و سراسری بداند ولی رمز موفقیت این ملی بودن این است که بتواند همه گروه ها را پوشش بدهد چون وسوسه ما شدن و کل شدن را همه دارند اما در جامعه ای که تفکر، مطالعه و گفتگو باشد، این کل شکل می گیرد. در نظام سیاسی، اجتماعی و فرهنگی که کلیت خودش را به جزییات تحمیل کرده، این کلیت و ما بودن تداوم تاریخی ندارد. اگر قرار باشد هرکسی برای پیشبرد منافع خود از استراتژی خاصی استفاده کند نتیجه اش همین توهم توطئه و اخبار متناقضی است که درباره فاجعه منا دیدیم و شنیدیم. جناح ها حق ندارند مالک رسانه باشند تا از طریق آن به خواسته های خود برسند.
منتظرقائم افزود: اگر در یک جریان خبری قرار باشد به سمت هدایت ذهن برویم مراجعات آرشیوی به ما خیلی کمک می کند، ما باید جلوی استثناء کردن این رابطه بایستیم و بگوییم بله حادثه غمبار و مصیبت باری بود ولی حادثه استثنایی نبود و بزرگترین حادثه جامعه بشری هم نبوده است چون وقتی یک فاجعه را استثنا کنیم فضا را برای دامن زدن به شایعات باز می کنیم. این درحالی است که ما هنوز دلیل اصلی اتفاق افتادن این ماجرا را نمی دانیم.
وی همچنین افزود: ما در جریان این فاجعه دائماً بازنمایی سیاه گونه داشتیم و هیچ وقت حال بازماندگان این حادثه را لحاظ نکردیم درحالی که در چندساعت ابتدایی این فاجعه خانواده ها بیشتر منتظر یک خبر درست و موثق بودند تا ابراز احساسات. توهم توطئه در همه جوامع وجود دارد منتها در ایران چون ماجرا توسط نخبگان و فرهیختگان نقد نشده همچنان در میان همه وجود دارد و مدیریت هم نشده است. ما باید یاد بگیریم در بازنمایی عقلانی، احتمالات را بررسی کنیم و تا وقتی مدرک از جایی نداریم با زبان احتمالات سخن بگوییم؛ کاری که ما انجام ندادیم و اتفاقاً همه جا با زبان قطعی صحبت کردیم.
مدیرگروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: در مورد سرعت هم این نکته جای تعجب داشت که با وجود این همه خبرنگار اعزامی از نهادها و موسسات مختلف، چرا تا چندساعت اولیه ما هیچ خبر موثقی نداشتیم، درحالی که با یک تماس تلفنی خبرنگاران ما می توانستند اخبار عینی را روایت کنند، نتیجه این کمرنگ بودن خبرنگاران هم اخباری بود که بلافاصله پس از انتشار تکذیب می شد. انتظار می رفت بعد از چنین حادثه ای ستاد اطلاع رسانی، هم اندیشی و امثال اینها شکل می گرفت تا همه اخبار از یک کانال موثق منتشر شود ولی خب متأسفانه این اتفاق نیفتاد.
رقابت پذیری که از دیگر خصیصه های نظام رسانه ای سالم است زمانی معنا دارد که ما توانسته باشیم اخبار را با سرعت توسط متخصصان و آگاهان منتشر کنیم چون رقابت کردن متضمن این است که بتوانیم رقبا را برکنار کنیم و خب رقابت با دست خالی معنایی ندارد. نتیجه آنکه ما منبع خبری مان می شود بی. بی. سی و سایر رسانه های خارجی و منتظر می مانیم ببینیم آنها چه چیزی را منتشر می کنند در حالی که در مورد حوادثی مثل فاجعه منا، ما باید برای رسانه های خارجی منبع باشیم.
در ارتباطات بحران باید متخصصان به میدان بیایند تا هرکسی نتواند به عنوان خبرنگار خبر تولید کند و منبع خبر شود. نکته اصلی در این رابطه اینجاست که حالا اگر ما بخواهیم این موضوع را برجسته سازی کنیم یا عربستان را محکوم کنیم باید بازنمایی عقلی و درست از ماجرا داشته باشیم سپس در لایه های زیرین شرح ماجرا حرفمان را بزنیم یعنی اگر قرار است ما با عربستان رقابت سیاسی کنیم باید حرفمان را در لفافه بزنیم، طوری که تمام جوامع بشری از هرجایی خودشان به این نتیجه برسند که مثلاً عربستان مقصر است.
منتظر قائم در پایان گفت: اگر ما سه مسیر قبلی را درست رفته باشیم در انتها به اقتدار و مرجعیت می رسیم. باید یاد بگیریم که به جای طرح مسایل در قالب احساسی و شعارگونه حرفمان را با زبان حقیقت و اطلاعات بزنیم چون در این جهان فروپاشیده و فراپاشیده مرجعیت می تواند به ما کمک بزرگی کند. به نظرمن بهترین برخورد در چنین شرایطی این است که مراکز و پژوهشگاه ها حادثه را تحلیل کنند تا از آن درس بگیریم و تجربه انباشت به دست بیاوریم چون در ایام عادی کمبود و خطاها مشخص نمی شود، اگر در طول این سی سال بعد از انقلاب ایران به موضوع تقریب مذاهب تکیه کرده بودیم این حادثه نشان داد حرف هایمان شعار بوده است. فاجعه منا بحران ارتباطی عمیق را در ایران نشان داد.
زمان انتشار : ۲۱ مهر ,۱۳۹۴ | ساعت : ۱۷:۲۰ | کد خبر : 33923 |
منتظر قائم: در خط خبری رسانه‌ها در فاجعه منا تاثیرگذار نبودیم
مهدی منتظر قائم، عضو هیات علمی دانشگاه تهران
شفقنا رسانه- محمد قاسمی : منتظر قائم، عضو هیات علمی دانشگاه تهران در نشست بررسی ابعاد رسانه‌ای فاجعه منا با انتقاد از عملکرد رسانه‌ای در کشور گفت: در عرصه ارتباطی اولین تفسیر می‌تواند در خط خبری رسانه‌ها تأثیرگذار باشد، ولی ما این حضور را نداریم. این همه خبرنگار در مکه حضور داشتند ولی تا ساعت‌ها پس از اتفاق خبررسانی صورت نگرفت .
این مدرس ارتباطات در ابتدای نشست، با اشاره به ابعاد مختلف سیاسی، داخلی، بین‌المللی، فرهنگی، دینی و غیره این حادثه، به بخش ارتباطی آن پرداخت و گفت: از زاویه ارتباطات این موضوع را می‌توان در چهار بخش ارزش‌های خبری، نظام خبررسانی، رسانه‌ها و امنیت ملی، ارتباطات و بحران بررسی کرد .
او اظهار کرد: من چهار خصلت را در نظام سالم رسانه‌ای مطرح می‌کنم. به عنوان مقدمه باید اشاره کنم که در هر بحثی ما به انقلاب جهانی شدن می‌رسیم. تا زمانی که این موضوع را درک نکنیم، مراجعه به شاخص‌های دیگر به ما کمکی نمی‌کند. ما هنوز درک درستی از انقلاب ارتباطات، تبعات و تأثیرات ایجاد شده، پیدا نکرده‌ایم. متأسفانه با ذهنیت کلاسیکِ پیش از ظهورِ عصر جدید تربیت شده‌ایم. نظام هنجاری و تربیتی پرسنل رسانههای ما و مدیران رسانه‌ای به گونه‌ای است که به معرفت‌شناسی جهان جدید خیلی توجه نشده است و اگر هم گاهی مسوولان به این مساله اشاره کرده‌اند، صرفا در سخنرانی‌هایشان بوده است .
جهان ارتباطی جدید دچار فراپاشی و فروپاشی شده است
عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: جهان ارتباطی جدید دچار فراپاشی و فروپاشی شده است، اگر هر اجتماع ارتباطی را چتری فرض کنیم، در گذشته یک چتر ملی بر سر جامعه بود و دولت‌ها می‌توانستند این چتر را بگسترانند و در عین این که ایدئولوژی خود را القاء می‌کنند از نفوذ فرهنگ‌ها و ایدئولوژی‌های دیگر جلوگیری کنند. در جامعه‌ی امروز این چتر دچار فراپاشی و فروپاشی شده است و هزاران کانال ارتباطی کوچک و بزرگ از طریق شبکه‌های کامپیوتری و گوشی‌ها گسترش پیدا کرده است. این اتفاق به اندازه‌ای گسترده شده که حتی رسانههای چاپی هم تیراژ خود را کاهش می‌دهند و به سمت تعدد و تکثر می‌روند .
او ادامه داد: در واقع در شرایط فعلی، کار ما منتقل می‌شود و فقط در منطقه خودمان دیده و شنیده نمی‌شود بلکه در معرض دید روشنفکران سایر جوامع نیز قرار می‌گیرد. ما در این فضای ارتباطی جدید به درک درستی نرسیده‌ایم و درگیر دیالوگ چند لایه هستیم و آن الزامات، انباشت تجربه و دانش لازم برای مدیریت در لحظه را نداریم. نکته دیگر این است آن عقلی که در این شرایط باید حاکم باشد و محتوا را فیلتر و کنترل کند تا عملکردهای یک فرد یا گروه باعث ایجاد خسارت بلندمدت نشود، خیلی وجود ندارد .
یک جناح حق ندارد مالک چند رسانه باشد
منتظرقائم با اشاره به عملکرد صداوسیما گفت: صداوسیما قطعا دوست دارد خود را ملی بنامد اما باید گروه‌های مختلف را هم در نظر داشته باشد. گرایش به برابر قرار دادن کل با آنچه خود به عنوان یک کل قبول داریم، در همه وجود دارد ولی باید توجه کنیم کل واقعی با عقل، گفت‌وگو و توجه به لایه‌های زیرین موضوع ایجاد می‌شود. اگر من برای منافع خودم یا گروهم از یک استراتژی خاص استفاده کنم و یک موضوع کلی را شخصی نگاه کنم، نتیجه آن به توهم توطئه دامن زدن است .
او در ارتباط با همین نظر اضافه کرد: من می‌گویم تمایلات سیاسی و جناحی باید کنترل شود، یک جناح حق ندارد مالک چند رسانه باشد و با کنترل و راه‌اندازی شبکه‌های عدیده تلاش کند و همه چیز را تحت نظر ایدئولوژی خود بگیرد .
در نظام رسانه‌ای سالم، مقابله به مثل راهی ندارد
منتظر قائم ادامه داد: در نظام رسانه‌ای سالم چهار اصل را باید رعایت کنیم که اولین آن آگاهی و تخصص است. ما به دانش سیاسی، تاریخی و ارتباطاتی نیاز داریم تا با تجزیه و ترکیب اینها بتوانیم اصولی برای هدایت رسانه‌ها داشته باشیم. به عنوان مثال ما اصلی به نام عینیت و عقل گرایی داریم، این اصول ایجابی در مقابل خود اصول قلبی مانند احساس‌گرایی را هم دارند که مناسب فضای شعر و نشریه ادبی است و برای فضای روزنامه ملی مناسب نیست که ببینیم سرمقاله یک روزنامه از اسطوره‌ای به نام ابابیل شروع می‌شود. سرمقاله نماینده برایند جمعی است نه نماینده منافع گروهی یا احساسی خاص، متأسفانه این ترکیب به دلایل عدیده‌ای در خیلی از بخش‌های جامعه ما مشاهده می‌شود .
او با اشاره به فاجعه منا گفت: در این اتفاق رسانههای رسمی و شبکه های مجازی وارد شدند. در این مدت من تحلیلی از متخصصان تاریخ و علوم سیاسی ندیدم علاوه بر این از متخصصان ارتباطات هم تحلیل ندیدم. خیلی از علما و مراجع هم پس از این اتفاق غیر از تسلیت گفتن، تحلیل خاصی ارائه نکردند .
منتظر قائم با تأکید بر اهمیت نظام رسانه‌ای سالم گفت: در این نظام دانش و تخصص باید به موقع استفاده شود تا مسیر مستقیم تغییر نکند و عقلی که از آن صحبت کردیم، باید بتواند شرایط را کنترل و هدایت کند. این هنری است که به آن نیاز داریم .
منتظر قائم ادامه داد: در این اتفاق ما به فضای غرب ستیزی، اختلافات تاریخی و اختلافات شیعه و سنی دامن زدیم. در واقع نسبت به اظهاراتی که از سوی مقابل می‌شد، مقابله به مثل کردیم و این کار در مدل نظام رسانه‌ای سالم راهی ندارد. ما علاوه بر مقابله به مثل کردن، هزار ابزار عقلانی داریم اما چون طرف مقابل مسایلی را مطرح میکند، مقابله به مثل می‌کنیم. در واقع هر دو برای خودمان حرف می‌زنیم، وقتی همدیگر را به خطا متهم می‌کنیم هر دو طرف مقصریم. اینجا باید عقلانیت وارد شود و ملاحظه بیشتری داشته باشد .
در خط خبری رسانه‌ها تاثیرگذار نیستیم
این مدرس دانشگاه گفت: فاجعه منا از نظر تعداد استثنا بود ولی خود واقعه این گونه نبود زیرا در گذشته اتفاقاتی از این دست باز هم در مکه افتاده بود. وقتی گفته می‌شود این اتفاقات عمدی بوده است موضوع به سمت و سوی دیگری سوق پیدا می کند مانند این که هدف، شیعیان یا ایرانیان بوده‌اند یا این موضوع مطرح می‌شود که هدف از ایجاد چنین اتفاقاتی دستگیری چند نفر ایرانی با سمت سیاسی بالا بوده است. ممکن است تمام این فرض‌ها درست باشد اما وقتی چیزی کاملا مشخص نیست نمی‌توانیم به خیال پردازی متوسل شویم. در حادثه منا به هیچ وجه به احساسات خانواده های آسیب دیده توجه نشد و اخبار به سمت بازنمایی‌های سیاه گونه رفت .
او ادامه داد: در بازنمایی عقلانی باید به اسناد و مدارک توجه کنیم و احتمالات را بررسی کنیم. وقتی هم مدارک لازم را نداریم باید از زبان احتمال استفاده کنیم ولی در این اتفاق اغلب مطالب را از زبان دانای کل می‌شنویم. مسوولان حج نیز چون اطلاعات کاملی نداشتند، به داده‌های شخصی خود رجوع و دائم از بی‌لیاقتی عربستان صحبت می‌کردند .
منتظرقائم به موضوع قضاوت خبری نیز اشاره کرد و گفت: یکی از اصول، سرعت و پیشگامی است. در عرصه ارتباطی اولین تفسیر می‌تواند در خط خبری رسانه‌ها تأثیرگذار باشد، ولی ما این حضور را نداریم. این همه خبرنگار در مکه حضور داشتند ولی تا ساعت‌ها پس از اتفاق خبررسانی صورت نگرفت. ما شاهد آشفتگی اطلاع‌رسانی و تأیید و تکثیر اخبار بودیم .
او ادامه داد: پس از این حادثه رییس جمهور دستور تشکیل کمیته بررسی داد ولی در رسانههای ما ستادی راهبردی تشکیل نشد تا میان رسانه‌ها هم اندیشی صورت بگیرد. در واقع عدم آمادگی در خبررسانی کاملا وجود داشت .
باید از فرصت‌های موجود برای منبع خبر شدن استفاده کنیم
این مدرس دانشگاه درباره‌ی رقابت پذیری نیز گفت: بسیاری از اصول فضای رسانه‌ای مربوط به رقابت پذیری است. در رقابت پذیری نه تنها شما باید از ابتدا حضور داشته باشید و خبر را ارسال کنید بلکه در ادامه نیز باید منبع خبر باشید. وقتی نتوانیم اطلاعات را به درستی پالایش کنیم قطعا نمی‌توانیم رقابت پذیری داشته باشیم .
او اضافه کرد: از نظر سطح دانش ارتباطی در جهان اسلام در رده‌های بالا قرار داریم ولی وقتی نتوانیم از این فرصت مناسب برای منبع خبر شدن استفاده کنیم، خود را از این امتیاز محروم کرده‌ایم. اگر بازنمایی عقلانی داشته باشیم و از منابع متعدد استفاده کنیم می‌توانیم عقیده مدنظر خود را هم در لفافه برجسته‌سازی کنیم. من می‌گویم اگر بخواهیم رقابت سیاسی کنیم می‌توانیم این کار را با طمأنینه انجام دهیم، می‌توانیم منبع خبر باشیم و جای این که از هزاران سخنور استفاده کنیم، با دادن چند اطلاع دقیق می‌توانیم به منبع خبر تبدیل شویم. در نتیجه با بازتولید خبر خود در رسانههای دیگر می‌توانیم به هدف خود برسیم .
او با اشاره به عملکرد یکی از رسانههای بین‌المللی گفت: این رسانه چرا مشهور است، زیرا می‌داند چه طور باید نتیجه را در ذهن مخاطب بچیند و در نهایت مخاطب هم فکر کند که آن نتیجه را خود گرفته است. وقتی ما از نقطه مقابل عقلانیت یعنی عواطف استفاده می‌کنیم عملا خود را از این امتیاز محروم کرده‌ایم .
منتظرقائم اعتبار و مرجعیت را به عنوان شاخص فردی معرفی کرد و گفت: اگر شاخص‌های قبلی را کنترل کنیم می‌توانیم به مرجعیتی تبدیل شویم که توانسته با احترام به مخاطب، اهداف سیاسی و اجتماعی خود را در لایه‌های زیرین محتوای منتشر شده‌اش مطرح کند. به جای این که مفاهیم را در قالب شعار و ادبیات قوم‌گرایانه مطرح کنیم، به زبان حقیقت مطرح می‌کردیم. این طور می‌توانستیم خود را به خبررسانی تبدیل کنیم که در جهان فراپاشیده و فروپاشیده توانسته اقتدار مرجعیت خود را نشان دهند .
حادثه منا یک بحران ارتباطاتی را نشان داد
او در جمع بندی صحبت‌های خود گفت: فکر می‌کنم زمانی جامعه ما در این حوادث می‌تواند بهترین برخورد را انجام دهد که مراکز و پژوهشگاه‌های ما به تحلیل این حادثه بپردازند و از واکاوی آن درس بگیرند. باید موافق و مخالف وارد شوند و صحبت‌هایشان را انجام بدهند و فکر می‌کنم نظام این وظیفه را دارد نه تنها درباره‌ی خود حادثه دستور واکاوی بدهد بلکه در حوزه‌ی ارتباطات و رسانه هم کمیته بررسی وجود داشته باشد زیرا خطاها هیچ گاه در زمان عادی بروز نمی‌کنند. این حادثه یک بحران ارتباطاتی بسیار عمیق، ژرف و دامنه دار را نشان داد .
این مدرس دانشگاه ادامه داد: اگر در سی و چند سال بعد از انقلاب بر مفاهیمی تکیه کرده‌ایم که به تقریب مذاهب منجر شود، با این حادثه نشان دادیم که تمام آنها شعار بوده است و اگر چند حادثه دیگر از این دست اتفاق بیفتد قطعا خود را در میدان جنگ مستقیم یا غیرمستقیم شیعه و سنی خواهیم دید .
منتظرقائم در پاسخ به سوال یکی از حاضران مربوط به نقش نخبگان در شرایط احساسی مانند پس از واقعه منا گفت: نخبگان امکان و زمان لازم برای دخالت را نمی‌بینند و گاهی امید ندارند که دخالتشان تأثیرگذار باشد. همچنین این دخالت ممکن است خطرهایی را برای آنها داشته باشد. رهبران فکری ما در شبکه‌های اجتماعی حضور ندارند و می‌بینیم به عنوان مثال اگر مطلبی قرار است از علما و مراجع منتشر شود، در رسانههای رسمی صورت می‌گرفت که این کار زمان بر است
.
باید کاری کنیم رشته ارتباطات، شأن و جایگاه لازم را داشته باشد
خبرنگار شفقنا در پایان این نشست از منتظر قائم پرسید: چرا نخبگان ارتباطات کشور در فضاهای مجازی باز مانند اینستاگرام و نظایر آن حضور کمرنگی دارند در حالی که امکان ارائه دیدگاه‌هایشان درباره‌ی مسایل مختلف از نظر ارتباطی در این فضاها وجود دارد؟ منتظر قائم در پاسخ به این پرسش به این مسأله اشاره کرد که در مجموع تعداد صاحب نظران حوزه ارتباطات در کشور چندان زیاد نیست و علاوه بر این با توجه به حضور این افراد در کلاس‌های تدریس و موارد مختلف، زمان چندانی برای چنین کاری وجود ندارد .
او همچنین ادامه داد: ما باید کاری کنیم رشته ارتباطات، شأن و جایگاه لازم را داشته باشد تا پس از آن به اندازه ظرفیت از آن خروجی بگیریم. وقتی این رشته به عنوان یک رشته فرعی محسوب می‌شود، نمی‌تواند به نیازهای جدید پاسخ دهد. در همین یکی دو سال گذشته دانشکده ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و دانشگاه آزاد اسلامی با این مشکل مواجه هستند و نتوانستند بر اساس شرایط جدید گرایش‌های دیگری به رشته اضافه کنند .
او با اشاره به مثال‌هایی از کشورهای چین و روسیه گفت: این دو کشور دانشگاه‌های علوم ارتباطی و چندین پژوهشگاه تأسیس کردند، ولی در ایران هنوز برای دانشکده و گروه شدن و غیره محدودیت داریم .
منتظر قائم ادامه داد: در دنیا افرادی هستند که تحلیلگر خوبی هستند و این اجازه به آنها داده می‌شود تا کمتر کلاس تدریس داشته باشند و به جای بازخوانی مطالب دیگر، خود به تولید دست بزنند. اگر دولتی و ملتی می‌خواهد رشد کند، باید در تخصیص منابع و اولویت‌بندی‌ها درست عمل کند .
این نشست صبح امروز سه شنبه ۲۱ مهر ۱۳۹۴ در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد . انتهای پیام
ابعاد رسانه‌ای فاجعه منا بررسی شد؛
حادثه‌ی منا بحران در رسانههای ایران را نشان داد/توهم توطئه و عمدی بودن حادثه را رواج دادیم
نشست بررسی «ابعاد رسانه‌ای فاجعه منا» صبح امروز (21مهر) با حضور محمدرضا جوادی یگانه (رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات)، مهدی منتظرقائم (مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران) و محمود کریمی‌علوی (رییس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد .
به گزارش خبرنگار ایلنا، محمود کریمی‌علوی به عنوان دبیر نشست در ابتدای جلسه با تاکید بر اینکه نشست بررسی «ابعاد رسانه‌ای فاجعه منا» قصد دارد با رویکردی انتقادی عملکرد رسانه‌ها در پوشش اتفاق حج امسال را واکاوی کند؛ گفت: مقصود ما از رسانه؛ کل رسانههای دیداری، شنیداری و اینترنتی به علاوه‌ی شبکه‌های اجتماعی و موبایلی است. همچنین نحوه‌ی پوشش این حادثه در رسانههای ملی ایران با رسانههای منطقه‌ای، دنیای عرب و بین‌المللی را مورد تحلیل قرار می‌دهیم.
رییس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات سپس با بیان اجمالی برخی ار تیترها، شایعه‌ها و جو ایجاد شده بعد از اتفاق ناگوار منا تصریح کرد: وقتی نگاهی به خبرهای متفاوت در مورد اتفاقی که در منا افتاده بود؛ می‌کردم برایم جالب بود که اخبار و حتی شعرهایی که درباره‌ی فاجعه‌ی منا روی خروجی سایتها و روزنامه‌ها می‌رفت همگی به‌نوعی بر توطئه و عمدی بود این اتفاق و اینکه برای وقوع حادثه برنامه‌ریزی صورت گرفته بوده؛ صحه می‌گذاشتند. این نوع نگاه و نحوه‌ی پوشش از دید جامعه‌شناسی و ارتباطلاتی جای تامل دارد.
در ادامه محمدرضا جوادی یگانه نیز با یادآوری این نکته که عملکرد مسئولان عربستانی در بعد از این حادثه و نوع خدمات‌رسانی آنها حتما باید با پاسخگویی‌شان همراه شود، گفت: نوع عکس‌ها، نوع اطلاعات و خاطراتی که از شاهدان عینی شنیدیم و دیدیم نشان می‌دهد که اهمال‌کاری و قصور به دامن زدن عمق فاجه باعث شده است. با این همه باید اذعان داشت که اطلاعات اجتماعی ما از حج بسیار ناچیز است و به ویژه از شرایط حجاج ایرانی چیزی نمی‌دانیم. دوستانی که به حج مشرف شده‌اند می‌دانند که هیچگاه نگاه عربستان به ایران و ایرانی مثبت نبوده است.
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اضافه کرد: ایرانی‌ها به عنوان یک اقلیت مضاعف در عربستان حضور پیدا می‌کنند. چراکه هم شیعه هستند و هم غیر عرب. ما در دوران حج می‌بینیم که حتی هندی‌ها و پاکستانی‌ها هم آنقدرها غیرعرب به حساب نمی‌آیند و با پوشیدن دشداشه در آن شرایط حل می‌شوند یا شیعیانی که به نوعی عرب هستند نیز باز از شرایط بهتری برخوردارند. این نوع اقلیت بودن مضاعف باعث می‌شود که فشار بالایی روی حجاج ایرانی باشد حالا در این شرایط سه دسته رسانه ملی، شبکه اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایلی را درنظر بگیرید که با این اتفاق به چه تکاپویی افتادند.
او سپس با انتقاد از رویه صداوسیما در قبال این فاجعه پیش آمده؛ تصریح کرد: انتظارما از صداوسیما به عنوان یک رسانه ملی و رسانه‌ای که برد میلیونی دارد این است که به عرب‌ستیزی، دین‌گریزی و جنگ شیعه و سنی دامن نزند. وقتی تمام پوشش صداوسیما از فاجعه منا در فریاد بر سر آل‌سعود و متهم کردن آنها خلاصه می‌شد و همزمان رفتار عرب‌ستیزانه اکبر عبدی را بر روی آنتن پخش می‌کنند؛ مسلما کمکی به شرایط نمی‌کند.
جوادی یگانه در ادامه برخی پیامد‌های منفی این برخورد از یک رسانه ملی را برشمرد و گفت: نمک روی زخم ریختن و نفت روی آتش ریختن در شرایطی که جامعه ما پتانسیل بالای عرب‌ستیزی، بیگانه‌ستیزی و حتی دین‌گریزی دارد؛ باعث بغرنج‌تر شدن شرایط می‌شود. اساسا فاجعه در رسانه باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که خودش منجر به شکاف بیشتر و جدل‌های اجتماعی نگردد مخصوصا اینکه هنوز اجساد بسیاری از حجاج ما و همینطور دیگر حجاج هنوز در عربستان مانده‌اند.
این کارشناس ارتباطات در ادامه گریزی به فضای شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایلی در این مدت زد و تاکید کرد: احساسی شدن موضع‌گیری‌ها و نحوه پوشش‌دهی فضای شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایلی را به سمتی پیش برد که یا شاهدطنز و جک‌های موردی در قبال این فاجعه بودیم یا با داغ شدن بازار شایعاتی مانند فیلم بازدید شاهزاده عربستان که تازه مرتبط با دوسال پیش بود یا به اشتراک گذاشتن تصویری که بازگو می‌کرد اجساد را با لودر جابجا کرده‌اند؛ به جو ضدعربی در جامعه دامن زد.
رییس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات همچنین جنگ سایبری را تنها مختص به ایران ندانست و اظهار داشت: ما دو روز بعد از فاجعه منا در نامه‌ای پیشنهاد داده بودیم که رسانههای جمعی پربازدیدتر مانند توئیتر و یوتویپ از فیلتر خارج شوند تا با بازشدن امکان دسترسی عموم بتوانیم مقابله خوبی در این نبرد سایبری داشته باشیم. توئیت‌ها و هشتک‌های عربستانی‌ها جریان جهانی درست کرد که ما در ایران به دلیل عدم دسترسی عمومی از آن جا ماندیم و تنها به جامعه‌های کوچک گروهای تلگرامی روی آوردیم در اینگونه فضاها کسی صدای ما را نمی‌شنود و اثر گذاری لازم را نداریم.
جوادی‌یگانه تصریح کرد: به دلیل همین محدودیت‌ها شبکه‌های موبایلی تلگرام را به یک رسانه افسار گسیخته و بی‌قاعده تبدیل کرده‌ایم که انواع و اقسام اطلاعات و داده‌های بدون منبع و نادرست را برای 45 میلیون کاربر منتشر میکند. در غیاب رسانههای اجتماعی و بی‌توجهی به خواسته‌های عموم مخاطبان جایگزین شدن تلگرام با یک منبع خبری چندان عجیب نیست بعلاوه ما با این محدود کردن‌ها از تمام مضرات شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایلی آسیب می‌بنیم اما کوچکترین استفاده‌ای از منفعت‌های آنها نمی‌بریم.
او وارد شدن به حریم خصوصی افراد را یکی دیگر از مشکلاتی عنوان کرد که عدم استفاده صحیح از این رسانههای نوظهور در شرایط آزاد به دنبال می‌آورد و گفت: ما مطلقا آداب تعامل اجتماعی را بلد نیستیم و به خود اجازه می‌دهیم به راحتی وارد حوزه خصوصی مردم بشویم مشخصا در رابطه با فاجعه منا مثلا انتشار عکس قاری بین‌المللی قرآن که درمنا فوت شده بود نمونه‌آی از این بی‌اخلاقی‌هاست که فرد انتشاردهنده کوچکترین فکری به حال خانواده متوفی نیز نکرده بود. از سوی دیگر عادت کرده‌ایم مطب را نخوانده؛ منتشر کنیم بدون اینکه کوچکترین اهمیتی به رفرنس و منبع آن بدهیم.
مهدی منتظرقائم نیز با تاکید براینکه هر حادثه و فاجعه‌ای یک منشور چند بعدی است که باید به صورت همه‌جانبه واکاوی شود؛ گفت: من می‌خواهم پوشش رسانه‌ای فاجعه‌ای مانند فاجعه منا را از منظر یک نظام سالم ارتباطی مطرح کنم. هر حادثه‌ای ابعاد مختلف سیاسی داخلی و بین‌المللی، امنیتی، فرهنگی، نظامی و... دارد و این امکان را فراهم میکند عملکرد جامعه در نهادهای مختلف را از منظرهای گوناگون بررسی کند من کاری به جنبه‌های سیاسی امنیتی و مخاصمه احتمالی میان ایران و عربستان ندارم و از زاویه ارتباطات بحث می‌کنم. ارزش‌های خبری، نظام خبررسانی، رسانه و امنیت ملی، ارتباطات و بحران 4 زاویه است که باید در مورد فاجعه منا مورد بررسی قرار بگیرد.
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران سپس با اشاره به اینکه جامعه ما از انقلاب ارتباطات و تاثیر وسیعی که در جهان ایجاد کرده درکی ندارد؛ گفت: اتفاقی که درجامعه ما افتاده این است که عموم افراد با یک ذهنیت کلاسیک پیش از عصر جدید تربیت می‌شوند و معمولا با دید ارتباطی ماقبل دو سه دهه اخیر است که رسانه‌ها را رصد می‌کنیم و توجهی به شرایط نوین رسانه‌ای در جهان نداریم.
او ادامه داد: در جهان جدید نظام ارتباطی با روالی متفاوت از گذشته صورت می‌گیرد و شهروندان عموما تنها خود را محدود به منطقه و کشور خود نمی‌کنند و دید جهانی دارند اما ما هنوز درک نکرده‌ایم که یک دیالوگ در عرصه ملی، منطقه‌ای و جهانی تاثیرگذار خواهد بود و با احساسی برخورد کردن در قبال اتفاقی مانند فاجعه منا بجای کلاه؛ سر می‌آوریم. عقل تحلیلی که باید با وقو ع این حوادث حاضر باشد نه در ذهن مدیران و نظام سیاسی ما شکل گرفته و نه حتی مردم به آن توجه می‌کنند.
منتظر قائم با انتقاد از رویه پوشش خبری فاجعه منا اظهار داشت: اگر برای آرمان‌های خود نیاز داریم از هر حادثه و اتفاقی ابزارتراشی کنیم تا توجهات را به سمت و سویی که خودمان نیاز داریم پیش ببریم؛ این حرف دیگری است چنین نگرشی باعث می‌شود در قبال فاجعه‌ای مانند منا توهم توطئه وعمدی بودن را درجامعه رواج دهیم. احساس‌گرایی و عاطفی بودن مناسب جلسات شعر وادبی است و جای این قبیل واکنش‌ها در رسانه و مطبوعات نیست.
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: بسیاری از فعالیت‌هایی که ما بعداز فاجعه منا کردیم چه در رسانههای حرفه‌ای چه در شبکه‌های مجازی و نرم‌افزارهای موبایلی در 12 روز اول غیر از تاکید صرف و مسئول بودن عربستان هیچ اقدام دیگری صورت نمی‌گیرد و کوچکترین واکنشی حتی از علما شاهد نبودیم که به با آرام کردن جو ضدعربی کمک کند. تاکید بر اختلاف شیعه و سنی، عرب‌ستیزی و عربستان‌گریزی تنهایی بویی بود که از خبرهای فاجعه منا به مشام می‌رسید. حتی در برخی موارد تفاوت‌های اصول حج از دیدگاه شیعه و سنی را به رخ کشیدیم.
این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشان کرد: همانطور که آقای جوادی‌یگانه گفت ما به دلیل غیرعرب بودن و شیعه در اقلیت هستیم پس اقلیت باید عاقل‌تر باشد چراکه اکثریت دلیلی نبینند برای برخورد عقلانی و مطمئن است با فشار و سرکوب حرفش به کرسی می‌نشیند پس اقلیت باید ملاحظه کند و عقلانیت بیشتری نشان دهد.
او اظهار داشت: اگر جریان خبری منا را بخواهیم به سمت درستی پیش ببریم نه توهم و توطئه را باید رواج دهیم و نه عرب‌ستیزی یک راه ساده برای اثبات این امر استناد به آرشیو موجود است با گشتی در خبرها و آرشیو سال‌های گذشته مراسم حج مشخص می‌شود که فاجعه امسال منا درست است که بزرگترین فاجعه از نظر تعداد کشته و زخمی بوده است اما تنها حادثه در دوران حج نبوده است. وقتی تاکید می‌کنیم بر‌ترین بودن ناخودآگاه راه را برای شایعه و برخورد احساسی بازمی‌کنیم. متاسفانه بعداز فاجعه منا به هیچ و جه عواطف و احساس خانواده‌های درگیر این حادثه درنظر گرفته نشد شب اول هنوز خیلی از خانواده‌ها از حاجی خود خبر نداشتند و جو رسانه‌ای تنها دل آنها را آشوب می‌کرد.
منتظر قائم راه‌حل مناسب برای تشریح مسائلی که منبع موثقی برای آنها نداریم و بیان آنها با ذکر عبارت احتمال می‌رود عنوان کرد و گفت: در ساعت‌های اول فاجعه منا به جای اینکه رسانههای ما به خبرنگاران خود در آنجا اکتفا کنند و سعی در جمع‌آوری اطلاعات صحیح داشته باشیم به خاطرات شخصی سالیان گذشته ارجاع می‌دادیم. باید قبول کرد که این خاطرات سند تلقی نمی‌شود و تنها در آن شرایط بحرانی جو را متشنج‌تر میکند.
این استاد ارتباطات همچنین سرعت و پیشگامی رسانههای ایران در پوشش این خبر را غیرموفق ارزیابی کرد وگفت: این همه خبرنگار اعزامی، مدیر روابط عمومی بعثه و ... در حج امسال حضور داشت اما تا ساعت‌ها منابع خبری ما با تکیه بر فلان خبرگزاری خارجی می‌گوید و ... بود با بازنده شدن در این جنگ رسانه‌ای عملا میدان را در اختیار دیگری قرار می‌دهیم. حتی برای ادامه کار ستاد اطلاع رسانی خبری توسط بعثه‌ها و مسئولین شکل نگرفت اینها همه نقاط ضعفی بود که ما را در پوشش خبری فاجعه منا عقب نگه داشت.
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران اضافه کرد: وقتی هم که نه به موقع خبر را پوشش می‌دهیم و نه درست در پوشش آن عمل می‌کنیم پس اصل رقابت‌پذیری را نمی‌دانیم. ما می‌توانیم با عملکرد خوب و مناسب در چنین شرایطی خودمان را به عنوان یک منبع خبری درست و مهم معرفی کنیم. اما رسانه‌ها ما نه زیرنویسی برای پوشش خبری داشتند و نه مطبوعات ما بخش ویژه‌ای و چاپ ویژه‌ای منتشر کردند. می‌شد به جای اینکه مدام تکرار کنیم عربستان لیاقت مدیریت حج را ندارد؛ کمی روی این استانداردها کار می‌کردیم تا دست‌کم فقط تلفات نداده باشیم و یک دستاورد رسانه‌ای کسب کنیم.
منتظر قائم در پایان تاکید کرد: در ایام عادی نیست که آسیب‌ها و کمبودها بروز میکند و حوادث غیر مترقبه بهتر می‌تواند شرایط را برای بررسی فراهم کند. این حادثه یک بحران ارتباطی در رسانههای ایران را نشان داد. بحرانی که ژرف عمیق و دنباله‌دار است. ما با نحوه عملکردمان در قبال فاجعه منا نشان دادیم اظهارات در قبال تقریب مذاهب فقط در حد یک شعار برایمان اهمیت دارد و اگر یکی دو نمونه دیگر چنین اتفاقی رخ دهد قطعا خودمان را در میدان جنگ شیعه و سنی خواهیم دید.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات :
ضرورت استفاده از شبکه‌های اجتماعی با ضریب نفوذ بالا در حوادثی مانند فاجعه منا
سیناپرس : دکتر یگانه با تصریح به این مطلب که ما به دلیل عدم حضورمان، تقریباً در جنگ شبکه‌های اجتماعی تأثیرگذار بازنده‌ایم، گفت: با توجه به آسیب‌هایی که شبکه‌های جایگزین موبایلی به همراه دارند، برخی از شبکه‌های اجتماعی مؤثر در ایران می‌توانند به کار گرفته شوند .
نشست تخصصی «بررسی ابعاد رسانه‌ای فاجعه منا» امروز سه‌شنبه 21 مهرماه با حضور دکتر محمدرضا جوادی یگانه، رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، دکتر مهدی منتظرقائم، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران، دکتر محمود کریمی علوی، مدیر گروه ارتباطات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، خانم دکتر بروجردی، معاون فرهنگی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در محل این پژوهشگاه برگزار شد .
در ابتدای این نشست خانم دکتر بروجردی ضمن خیرمقدم به حضار و تسلیت فاجعه منا، بر اهمیت چگونگی عملکرد مدیریت رسانه‌ای در چنین حوادثی تأکید کرد و گفت: نحوه مواجهه رسانه‌ها با یک فاجعه در ایجاد تصورات راجع به آن و نحوه برخورد با آثار آن بسیار حائز اهمیت است؛ تا جایی که رسانه می‌تواند با به راحتی گذشتن از کنار یک فاجعه موجب دیده نشدن و یا به فراموشی سپرده شدن آن شود و یا این که به قدری و به نحوی به آن توجه کند و حقایقی را در مورد آن واژگونه جلوه دهد.
وی با اشاره به سکوتی که از سوی اکثر کشورها در قبال این حادثه اتخاذ شد، گفت: کمتر رسانه بین المللی به شکافتن ابعاد و اجزای این فاجعه پرداخت و در کشور ما هم عموما رویکردی خاص به آن وجود داشت و امیدواریم که در ادامه اساتید و صاحب‌نظران بتوانند آن را از ابعاد مختلف مورد تفسیر و بررسی قرار بدهند تا بتوان راهکارهای مناسبی را برای آینده و برای ممانعت از روی دادن دوباره این حوادث پیش روی مسئولان قرار داد.
در ادامه دکتر محمود کریمی ضمن مروری بر تیتر برخی اخبار و گزارش‌های خبرگزاری‌های داخلی در روزهای پس از فاجعه منا گفت: اگر نگاه ما به فاجعه منا این گونه باشد که توطئه ای در کار بوده طبعاً رویکرد خبری خاصی هم به آن خواهیم داشت، اما اگر آن را یک واقعه پیش بینی نشده بدانیم طبیعتاً به نحو متفاوتی با آن روبرو خواهیم شد.
دکتر جوادی یگانه نیز با اشاره به لزوم تشکیل یک کمیته حقیقت یاب برای بررسی علت حادثه، گفت: اما فارغ از علت، هر کاری که دولت عربستان بعد از حادثه انجام داده است مملو از بی کفایتی و بی مسئولیتی است و کاملاً غیرقابل دفاع است و جامعه ایران به عنوان یک جامعه عزادار می‌تواند از موضع مطالبه‌گر با این موضوع برخورد کند.
وی در ادامه و ذیل سه عنوان رفتار رسانه ملی، رفتارها در شبکه‌های اجتماعی و رفتارها در ابزارهای موبایلی به بررسی جنبه‌های رسانه‌ای فاجعه منا پرداخت.
جوادی یگانه نحوه برخورد صدا و سیما را با این موضوع قابل قبول ندانست و بیان کرد: صدا و سیما خود را پاسخگو نمی‌داند و به تبعات عملکرد خود نیز آگاه نیست و در این حادثه بارها با انتشار اخبار غیرصحیح و یا با توهین‌هایی که پاسخ درخوری نیافته‌اند زمینه‌های هیجانی برای رفتارهای عرب‌ستیزانه فراهم کرد.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با تأکید بر آثار سوء چنین نحوه عملکردی، نسبت به آثار سوء آن و پیوند خوردن عرب‌ستیزی با دین‌ستیزی هشدار داد و گفت: باید به تأثیر اجتماعی این رفتارها آگاه بود و با مدیریت صحیح مانع از احساسی شدن بیش از حد فضای جامعه شد.
اگر نگاه ما به فاجعه منا این گونه باشد که توطئه ای در کار بوده طبعاً رویکرد خبری خاصی هم به آن خواهیم داشت، اما اگر آن را یک واقعه پیش بینی نشده بدانیم طبیعتاً به نحو متفاوتی با آن روبرو خواهیم شد
وی در مورد شبکه‌های اجتماعی نیز گفت: متأسفانه برخی از شبکه‌های اجتماعی که در چنین موقعیت‌هایی ضریب نفوذ بالایی دارند و می‌توانند صدا و حرف ما را در سطح بین المللی به خوبی منتشر کنند در ایران در دسترس نیست و این در حالی است که کشور عربستان از همین ابزارها برای ایجاد جریان‌های جهانی علیه ما استفاده کرده است.
جوادی یگانه افزود: ما مطالب خود را یا همان مطالبی را که در شبکه‌های با نفوذ بالا منتشر می‌شود، به قصد همدلی محدود یا اثرگذاری داخلی و شاید به قصد بعضی بهره‌برداری‌های خاص در شبکه‌های محدود یا ابزارهای موبایلی منتشر می‌کنیم که به هیچ وجه تأثیرات شایسته‌ای به جا نمی‌گذارد و جریان‌سازی آن در حد خود ما و اطرافیان‌مان باقی می‌ماند و بعد از گذشت چند وقت هم احتمالاً از بین می‌رود.
وی با تصریح به این مطلب که ما از این منظر به دلیل عدم حضورمان، تقریباً در جنگ شبکه‌های اجتماعی تأثیرگذار بازنده‌ایم، افزود: ما خودمان را به شبکه‌هایی مانند اینستاگرام که چندان قابلیت خبری و تحلیلی ندارد محدود کرده‌ایم و استفاده‌ای هم که از این جهت از این شبکه می‌کنیم چندان با قابلیت‌های خاص آن همخوانی ندارد و قاعدتاً نتایج مناسبی را هم کسب نمی‌کنیم.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات با بیان این که برخی از شبکه‌های اجتماعی مؤثر در ایران می‌توانند به کار گرفته شوند، عنوان کرد: این شبکه‌ها با توجه به داشتن متولی مشخص مسئولیت‌پذیرترند و به نحو مناسبتری برای اهداف اجتماعی قابل استفاده‌اند.
جوادی یگانه از شبکه‌های محدود موبایلی به عنوان رسانههای مکمل یاد کرد و گفت: کارکرد این شبکه‌ها بیشتر ارتباط بین جمع‌های محدود است و از چنین شبکه‌هایی که متولی مشخصی هم ندارند نمی‌توان توقع خبررسانی اصولی داشت و اتفاقاً زمینه بسیار خوبی را برای تولید و انتشار شایعه‌ها فراهم کرده‌اند.
وی با بیان این که هیچ قاعده‌ای بر این رسانه‌ها حاکم نیست، گفت: در حال حاضر این رسانههای بی سر و سامان تبدیل به ابزار خبررسانی شده است و در حالی که ابزار این کار نیستند در فضای غیاب رسانههای اجتماعی و بی توجهی به خواسته مخاطب در رسانههای دیگر به یک رسانه جایگزین تبدیل شده است.
در بخش دیگری از این نشست دکتر مهدی منتظرقائم فاجعه منا را یک منشور چندبعدی خواند و گفت: هر حادثه ای به عنوان یک منشور این امکان را فراهم می کند تا ما از زوایای مختلف عملکرد و کارکرد و نحوه مدیریت آن را بررسی کنیم و از آن درس‌هایی را بگیریم و یکی از جنبه‌های بررسی فاجعه منا بررسی آن از جهت موفقیت‌ها و شکست‌های رسانه‌ای است که برای ما حائز اهمیت جدی است.
وی بحث خود را با موضوع پوشش رسانه‌ای چنین حوادثی از زاویه نظام سالم ارتباطی ارائه کرد و در همین راستا به بررسی موضوع از چهار زاویه ارزش‌های خبری، نظام خبررسانی، رسانه‌ها و امنیت ملی و ارتباطات بحران پرداخت.
چهارشنبه 22 مهر 1394 - 05:30:00 | کد مطلب: 310368
حادثه منا بحران در رسانههای ایران را نشان داد
ارتباطات > روزنامه‌نگاری و ارتباطات - همشهری آنلاین :
نشست بررسی ابعاد رسانه‌ای فاجعه منا با حضور محمدرضا جوادی
یگانه (رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات)، مهدی منتظرقائم (مدیر گروه
ارتباطات دانشگاه تهران) و محمود کریمی‌علوی (رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی
و ارتباطات) در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد .
به گزارش ایلنا، محمود کریمی‌علوی به عنوان دبیر نشست در ابتدای جلسه با تاکید بر اینکه نشست بررسی «ابعاد رسانه‌ای فاجعه منا» قصد دارد با رویکردی انتقادی عملکرد رسانه‌ها در پوشش اتفاق حج امسال را واکاوی کند؛ گفت: مقصود ما از رسانه؛ کل رسانههای دیداری، شنیداری و اینترنتی به علاوه‌ی شبکه‌های اجتماعی و موبایلی است. همچنین نحوه پوشش این حادثه در رسانههای ملی ایران با رسانههای منطقه‌ای، دنیای عرب و بین‌المللی را مورد تحلیل قرار می‌دهیم .
- اختصاصی همشهری آنلاین : مجله آشنایی با سواد رسانه‌ای
رئیس پژوهشکده مطالعات فرهنگی و ارتباطات سپس با بیان اجمالی برخی ار تیترها، شایعه‌ها و جو ایجاد شده بعد از اتفاق ناگوار منا تصریح کرد: وقتی نگاهی به خبرهای متفاوت در مورد اتفاقی که در منا افتاده بود؛ می‌کردم برایم جالب بود که اخبار و حتی شعرهایی که درباره‌ی فاجعه‌ی منا روی خروجی سایتها و روزنامه‌ها می‌رفت همگی به‌نوعی بر توطئه و عمدی بود این اتفاق و اینکه برای وقوع حادثه برنامه‌ریزی صورت گرفته بوده؛ صحه می‌گذاشتند. این نوع نگاه و نحوه پوشش از دید جامعه‌شناسی و ارتباطلاتی جای تامل دارد .
در ادامه محمدرضا جوادی یگانه نیز با یادآوری این نکته که عملکرد مسئولان عربستانی در بعد از این حادثه و نوع خدمات‌رسانی آنها حتما باید با پاسخگویی‌شان همراه شود، گفت: نوع عکس‌ها، نوع اطلاعات و خاطراتی که از شاهدان عینی شنیدیم و دیدیم نشان می‌دهد که اهمال‌کاری و قصور به دامن زدن عمق فاجه باعث شده است. با این همه باید اذعان داشت که اطلاعات اجتماعی ما از حج بسیار ناچیز است و به ویژه از شرایط حجاج ایرانی چیزی نمی‌دانیم. دوستانی که به حج مشرف شده‌اند می‌دانند که هیچگاه نگاه عربستان به ایران و ایرانی مثبت نبوده است .
رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اضافه کرد: ایرانی‌ها به عنوان یک اقلیت مضاعف در عربستان حضور پیدا می‌کنند. چراکه هم شیعه هستند و هم غیر عرب. ما در دوران حج می‌بینیم که حتی هندی‌ها و پاکستانی‌ها هم آنقدرها غیرعرب به حساب نمی‌آیند و با پوشیدن دشداشه در آن شرایط حل می‌شوند یا شیعیانی که به نوعی عرب هستند نیز باز از شرایط بهتری برخوردارند. این نوع اقلیت بودن مضاعف باعث می‌شود که فشار بالایی روی حجاج ایرانی باشد حالا در این شرایط سه دسته رسانه ملی، شبکه اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایلی را درنظر بگیرید که با این اتفاق به چه تکاپویی افتادند .
او سپس با انتقاد از رویه صداوسیما در قبال این فاجعه پیش آمده؛ تصریح کرد: انتظارما از صداوسیما به عنوان یک رسانه ملی و رسانه‌ای که برد میلیونی دارد این است که به عرب‌ستیزی، دین‌گریزی و جنگ شیعه و سنی دامن نزند. وقتی تمام پوشش صداوسیما از فاجعه منا در فریاد بر سر آل‌سعود و متهم کردن آنها خلاصه می‌شد و همزمان رفتار عرب‌ستیزانه اکبر عبدی را بر روی آنتن پخش می‌کنند؛ مسلما کمکی به شرایط نمی‌کند .
جوادی یگانه در ادامه برخی پیامد‌های منفی این برخورد از یک رسانه ملی را برشمرد و گفت: نمک روی زخم ریختن و نفت روی آتش ریختن در شرایطی که جامعه ما پتانسیل بالای عرب‌ستیزی، بیگانه‌ستیزی و حتی دین‌گریزی دارد؛ باعث بغرنج‌تر شدن شرایط می‌شود. اساسا فاجعه در رسانه باید به‌گونه‌ای مدیریت شود که خودش منجر به شکاف بیشتر و جدل‌های اجتماعی نگردد مخصوصا اینکه هنوز اجساد بسیاری از حجاج ما و همینطور دیگر حجاج هنوز در عربستان مانده‌اند .
این کارشناس ارتباطات در ادامه گریزی به فضای شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایلی در این مدت زد و تاکید کرد: احساسی شدن موضع‌گیری‌ها و نحوه پوشش‌دهی فضای شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایلی را به سمتی پیش برد که یا شاهدطنز و جک‌های موردی در قبال این فاجعه بودیم یا با داغ شدن بازار شایعاتی مانند فیلم بازدید شاهزاده عربستان که تازه مرتبط با دوسال پیش بود یا به اشتراک گذاشتن تصویری که بازگو می‌کرد اجساد را با لودر جابجا کرده‌اند؛ به جو ضدعربی در جامعه دامن زد .
رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات همچنین جنگ سایبری را تنها مختص به ایران ندانست و اظهار داشت: ما دو روز بعد از فاجعه منا در نامه‌ای پیشنهاد داده بودیم که رسانههای جمعی پربازدیدتر مانند توئیتر و یوتویپ از فیلتر خارج شوند تا با بازشدن امکان دسترسی عموم بتوانیم مقابله خوبی در این نبرد سایبری داشته باشیم. توئیت‌ها و هشتک‌های عربستانی‌ها جریان جهانی درست کرد که ما در ایران به دلیل عدم دسترسی عمومی از آن جا ماندیم و تنها به جامعه‌های کوچک گروهای تلگرامی روی آوردیم در اینگونه فضاها کسی صدای ما را نمی‌شنود و اثر گذاری لازم را نداریم .
جوادی‌یگانه تصریح کرد: به دلیل همین محدودیت‌ها شبکه‌های موبایلی تلگرام را به یک رسانه افسار گسیخته و بی‌قاعده تبدیل کرده‌ایم که انواع و اقسام اطلاعات و داده‌های بدونhttp://www.ihcs.ac.ir/Pages/Features/StaticPage.aspx?id=12067 منبع و نادرست را برای 45 میلیون کاربر منتشر میکند. در غیاب رسانههای اجتماعی و بی‌توجهی به خواسته‌های عموم مخاطبان جایگزین شدن تلگرام با یک منبع خبری چندان عجیب نیست بعلاوه ما با این محدود کردن‌ها از تمام مضرات شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای موبایلی آسیب می‌بنیم اما کوچکترین استفاده‌ای از منفعت‌های آنها نمی‌بریم .
او وارد شدن به حریم خصوصی افراد را یکی دیگر از مشکلاتی عنوان کرد که عدم استفاده صحیح از این رسانههای نوظهور در شرایط آزاد به دنبال می‌آورد و گفت: ما مطلقا آداب تعامل اجتماعی را بلد نیستیم و به خود اجازه می‌دهیم به راحتی وارد حوزه خصوصی مردم بشویم مشخصا در رابطه با فاجعه منا مثلا انتشار عکس قاری بین‌المللی قرآن که درمنا فوت شده بود نمونه‌آی از این بی‌اخلاقی‌هاست که فرد انتشاردهنده کوچکترین فکری به حال خانواده متوفی نیز نکرده بود. از سوی دیگر عادت کرده‌ایم مطب را نخوانده؛ منتشر کنیم بدون اینکه کوچکترین اهمیتی به رفرنس و منبع آن بدهیم .
مهدی منتظرقائم نیز با تاکید براینکه هر حادثه و فاجعه‌ای یک منشور چند بعدی است که باید به صورت همه‌جانبه واکاوی شود؛ گفت: من می‌خواهم پوشش رسانه‌ای فاجعه‌ای مانند فاجعه منا را از منظر یک نظام سالم ارتباطی مطرح کنم. هر حادثه‌ای ابعاد مختلف سیاسی داخلی و بین‌المللی، امنیتی، فرهنگی، نظامی و... دارد و این امکان را فراهم میکند عملکرد جامعه در نهادهای مختلف را از منظرهای گوناگون بررسی کند من کاری به جنبه‌های سیاسی امنیتی و مخاصمه احتمالی میان ایران و عربستان ندارم و از زاویه ارتباطات بحث می‌کنم. ارزش‌های خبری، نظام خبررسانی، رسانه و امنیت ملی، ارتباطات و بحران 4 زاویه است که باید در مورد فاجعه منا مورد بررسی قرار بگیرد .
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران سپس با اشاره به اینکه جامعه ما از انقلاب ارتباطات و تاثیر وسیعی که در جهان ایجاد کرده درکی ندارد؛ گفت: اتفاقی که درجامعه ما افتاده این است که عموم افراد با یک ذهنیت کلاسیک پیش از عصر جدید تربیت می‌شوند و معمولا با دید ارتباطی ماقبل دو سه دهه اخیر است که رسانه‌ها را رصد می‌کنیم و توجهی به شرایط نوین رسانه‌ای در جهان نداریم .
او ادامه داد: در جهان جدید نظام ارتباطی با روالی متفاوت از گذشته صورت می‌گیرد و شهروندان عموما تنها خود را محدود به منطقه و کشور خود نمی‌کنند و دید جهانی دارند اما ما هنوز درک نکرده‌ایم که یک دیالوگ در عرصه ملی، منطقه‌ای و جهانی تاثیرگذار خواهد بود و با احساسی برخورد کردن در قبال اتفاقی مانند فاجعه منا بجای کلاه؛ سر می‌آوریم. عقل تحلیلی که باید با وقو ع این حوادث حاضر باشد نه در ذهن مدیران و نظام سیاسی ما شکل گرفته و نه حتی مردم به آن توجه می‌کنند .
منتظر قائم با انتقاد از رویه پوشش خبری فاجعه منا اظهار داشت: اگر برای آرمان‌های خود نیاز داریم از هر حادثه و اتفاقی ابزارتراشی کنیم تا توجهات را به سمت و سویی که خودمان نیاز داریم پیش ببریم؛ این حرف دیگری است چنین نگرشی باعث می‌شود در قبال فاجعه‌ای مانند منا توهم توطئه وعمدی بودن را درجامعه رواج دهیم. احساس‌گرایی و عاطفی بودن مناسب جلسات شعر وادبی است و جای این قبیل واکنش‌ها در رسانه و مطبوعات نیست .
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران ادامه داد: بسیاری از فعالیت‌هایی که ما بعداز فاجعه منا کردیم چه در رسانههای حرفه‌ای چه در شبکه‌های مجازی و نرم‌افزارهای موبایلی در 12 روز اول غیر از تاکید صرف و مسئول بودن عربستان هیچ اقدام دیگری صورت نمی‌گیرد و کوچکترین واکنشی حتی از علما شاهد نبودیم که به با آرام کردن جو ضدعربی کمک کند. تاکید بر اختلاف شیعه و سنی، عرب‌ستیزی و عربستان‌گریزی تنهایی بویی بود که از خبرهای فاجعه منا به مشام می‌رسید. حتی در برخی موارد تفاوت‌های اصول حج از دیدگاه شیعه و سنی را به رخ کشیدیم .
این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشان کرد: همانطور که آقای جوادی‌یگانه گفت ما به دلیل غیرعرب بودن و شیعه در اقلیت هستیم پس اقلیت باید عاقل‌تر باشد چراکه اکثریت دلیلی نبینند برای برخورد عقلانی و مطمئن است با فشار و سرکوب حرفش به کرسی می‌نشیند پس اقلیت باید ملاحظه کند و عقلانیت بیشتری نشان دهد .
او اظهار داشت: اگر جریان خبری منا را بخواهیم به سمت درستی پیش ببریم نه توهم و توطئه را باید رواج دهیم و نه عرب‌ستیزی یک راه ساده برای اثبات این امر استناد به آرشیو موجود است با گشتی در خبرها و آرشیو سال‌های گذشته مراسم حج مشخص می‌شود که فاجعه امسال منا درست است که بزرگترین فاجعه از نظر تعداد کشته و زخمی بوده است اما تنها حادثه در دوران حج نبوده است. وقتی تاکید می‌کنیم بر‌ترین بودن ناخودآگاه راه را برای شایعه و برخورد احساسی بازمی‌کنیم. متاسفانه بعداز فاجعه منا به هیچ و جه عواطف و احساس خانواده‌های درگیر این حادثه درنظر گرفته نشد شب اول هنوز خیلی از خانواده‌ها از حاجی خود خبر نداشتند و جو رسانه‌ای تنها دل آنها را آشوب می‌کرد .
منتظر قائم راه‌حل مناسب برای تشریح مسائلی که منبع موثقی برای آنها نداریم و بیان آنها با ذکر عبارت احتمال می‌رود عنوان کرد و گفت: در ساعت‌های اول فاجعه منا به جای اینکه رسانههای ما به خبرنگاران خود در آنجا اکتفا کنند و سعی در جمع‌آوری اطلاعات صحیح داشته باشیم به خاطرات شخصی سالیان گذشته ارجاع می‌دادیم. باید قبول کرد که این خاطرات سند تلقی نمی‌شود و تنها در آن شرایط بحرانی جو را متشنج‌تر میکند .
این استاد ارتباطات همچنین سرعت و پیشگامی رسانههای ایران در پوشش این خبر را غیرموفق ارزیابی کرد وگفت: این همه خبرنگار اعزامی، مدیر روابط عمومی بعثه و ... در حج امسال حضور داشت اما تا ساعت‌ها منابع خبری ما با تکیه بر فلان خبرگزاری خارجی می‌گوید و ... بود با بازنده شدن در این جنگ رسانه‌ای عملا میدان را در اختیار دیگری قرار می‌دهیم. حتی برای ادامه کار ستاد اطلاع رسانی خبری توسط بعثه‌ها و مسئولین شکل نگرفت اینها همه نقاط ضعفی بود که ما را در پوشش خبری فاجعه منا عقب نگه داشت .
مدیر گروه ارتباطات دانشگاه تهران اضافه کرد: وقتی هم که نه به موقع خبر را پوشش می‌دهیم و نه درست در پوشش آن عمل می‌کنیم پس اصل رقابت‌پذیری را نمی‌دانیم. ما می‌توانیم با عملکرد خوب و مناسب در چنین شرایطی خودمان را به عنوان یک منبع خبری درست و مهم معرفی کنیم. اما رسانه‌ها ما نه زیرنویسی برای پوشش خبری داشتند و نه مطبوعات ما بخش ویژه‌ای و چاپ ویژه‌ای منتشر کردند. می‌شد به جای اینکه مدام تکرار کنیم عربستان لیاقت مدیریت حج را ندارد؛ کمی روی این استانداردها کار می‌کردیم تا دست‌کم فقط تلفات نداده باشیم و یک دستاورد رسانه‌ای کسب کنیم .
منتظر قائم در پایان تاکید کرد: در ایام عادی نیست که آسیب‌ها و کمبودها بروز میکند و حوادث غیر مترقبه بهتر می‌تواند شرایط را برای بررسی فراهم کند. این حادثه یک بحران ارتباطی در رسانههای ایران را نشان داد. بحرانی که ژرف عمیق و دنباله‌دار است. ما با نحوه عملکردمان در قبال فاجعه منا نشان دادیم اظهارات در قبال تقریب مذاهب فقط در حد یک شعار برایمان اهمیت دارد و اگر یکی دو نمونه دیگر چنین اتفاقی رخ دهد قطعا خودمان را در میدان جنگ شیعه و سنی خواهیم دید .
نظر شما :