سخنرانی علمی «سنت نگارش اصلاح ادویه در دوره اسلامی » برگزار شد.

سخنرانی علمی « سنت نگارش اصلاح ادویه در دوره اسلامی » روز ۱۳ بهمن ۱۳۹۵ توسط رضا محمدی نسب ارائه شد. چکیده سخنرانی به قرار ذیل است؛

اصلاح ادویه یکی از شاخه‌های تخصصی پزشکی و داروشناسی دورۀ اسلامی است که به گمان محمد بن زکریای رازی  شایسته است اثری مستقل (تک‌نگاشت) در باب آن نوشته شود. با این همه پژوهشگران تاریخ پزشکی دورۀ اسلامی تا کنون چنان که باید و شاید به پژوهش در این زمینه توجه نداشته‌اند.  شناسایی و معرفی آثار  زیان‌بار و مضر داروها در دوره اسلامی به  «اصلاح ادویه» مشهور شده به‌طوری‌که در معرفی داروها بعد از ذکر خواص اختصاصی هر دارو  به بیان مضرت و نحوه اصلاح آن مضرت پرداخته‌شده  فلذا بررسی علت سود و زیان داروهاو نحوه مقابله با آنها  از مباحث مهم پزشکی و داروشناسی دوره اسلامی است.

عوارض جانبی دارو (اصلاح ادویه) وچگونگی مصرف وپیشگیری عوارض ناخواسته داروها از نظر پزشکان، داروشناسان و داروسازان روزگاران پیشین اهمیت بسیار داشته است.زیرا چه بسا پزشک برای درمان بیماری، یا داروساز برای ساختن دارویی که پزشک تجویز کرده بود، از دارویی استفاده می شده که عوارض ناخواسته داشته یا در حین یا قبل از مصرف حتما باید مواردی رعایت می شده که در غیر این صورت عواقبی ناگوار و بحرانی برای بیمار پیش می آمده است. بر اساس تعریف بیماری که آنرا برهم خوردن تعادل اخلاط در بدن ووظیفه طبیب را بازگرداندن تعادل به بدن  می دانسته اند. لذا  پزشکان  در درمان بیماری های مختلف از یک دسته بسیار مهم دارویی استفاده می کرده اند که اخلاط اضافی به وجود آمده یا فضولات موجده بیماری را به نحوی از بدن خارج کند، این دسته دارویی « ادویه مسهله» نام داشته اند. این داروها وظیفه داشته تا به وسیله روان کردن و استفراغ شکم و اسهال اخلاط موجده بیماری را از بدن بیمار چه دور و چه نزدیک خارج سازند. اما پزشکان دوره اسلامی به این نکته توجه داشته اند که در حین استفاده از این داروها علاوه بر خارج ساختن خلط اضافی یا لزج شده و یا غلیظ؛ ممکن است مزاج اصلی بدن بیمار نیز تغییر کند. در نتیجه با توجه به اهمیت این داروها نگارش رساله های مستقل در خصوص اصلاح و دفع عوارض جانبی دارو ها در دوره اسلامی شروع شد.

در این سخنرانی گزارشی از رساله در دست تالیف درباره سنت اصلاح ادویه در دوره اسلامی بر اساس نوشته‌های حبیش بن حسن اعسم(قرن 3 هـ.ق) و نیز قسطا بن لوقا (قرن 3 هـ. ق )و نیز رساله اصلاح ادویه محمد بن زکریا رازی (ت: 251 ) ارائه خواهد شد.

اصلاح داروهای مسهل به‌عنوان مهم‌ترین بخش پیکره‌ی داروشناسی دوره اسلامی در آثار داروشناسان و پزشکان دوره‌های بعد نیز متبلور بوده و از کتاب‌های مستقل در این خصوص، بهره‌گیری و به‌عنوان منبع بلافصل استفاده‌شده است. می‌توان گفت تقریباً در همه کتاب‌های پزشکی و داروشناسی بخش یا فصل مفصلی به معرفی داروهای مسهل و نحوه اصلاح آن‌ها اختصاص‌یافته است که با شاکله‌ی اصلی یک سنت پژوهشی را که طی قرن‌های متمادی با بیش و کمی ادامه یافته است را پیگیری کرده و به بیان تفاوت و مشابهت هرکدام پرداخته‌شده است تا بتوان چشم‌اندازی مناسب از تاریخ داروشناسی عرضه کرد.

داروشناسان برای داروهایی که به علت تغییر مزاج موجب بیماری شده است دارویی را استفاده می‌کرده‌اند که خود ضمن برطرف کردن خلط و مزاج و فضولات زیاد شده، باعث تغییر مزاج اصلی بدن نیز می‌شده است که برای مقابله با این عوارض جانبی ضمن احصاء این دسته مهم دارویی به بیان انواع مضرت، نوع خوب مورداستفاده و به‌صورت مفصل روش دفع عوارض جانبی را توضیح می‌دهند.