به گزارش روابط عمومی موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، نشست تخصصی «ارزیابی و علم سنجی پژوهش‌های علو م انسانی: رویکردی انتقادی به مبانی و روش‌ها» سه شنبه ۱۵ شهریورماه از ساعت ۹ تا ۱۶ و ۳۰ دقیقه در موسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار شد.
در بخش دوم این نشست تخصصی نیز که به «رویکرد انتقادی به روش‌ها» اختصاص دارد، فاطمه طاهرخانی با موضوع ادارک پژوهشگران علوم انسانی از ماهیت و کیفیت پژوهشی؛ الهه حسینی با موضوع ملاحظا انتقادی اخلاقی برای بهبود استفاده از شاخص‌های ارزیابی؛ فریبا سادات محسنی با موضوع بازنگری شاخص‌های ارزیابی علوم انسانی: تجربه کشورهای اروپایی؛ ناصرالدین علی تقویان با موضوع نقش موقعیت پیشاپژوهشی در بیراهه رفتن علم و علم سنجی در ایران و محبوبه کمالی با موضوع نقش شاخص‌های علم سنجی در اثر گذاری پژوهش‌ها ایراد سخنرانی می‌کنند.
کمالی در این نشست طی سخنانی گفت: علم سنجی برای اندازه گیری خروجی های پژوهش است. در رتبه بندی های مختلف در جهان استانداردهای خاصی درباره علم سنجی در نظر گرفته می شود به طور مثال در رتبه بندی لایدن شاخص اثرگذاری علمی در نظر گرفته می شود.
او با بیان اینکه علم سنجی در کشور ما بیشتر به داده ها اختصاص یافته و این به ما آسیب زده است افزود: چون در کشورهای پیشرفته از داده ها نتیجه گیری می شود اما در کشور ما این نتیجه گیری صورت نمی گیرد.
کمالی در ادامه به برخی از تناقض‌های موجود در علم سنجی و تاثیرگذاری آن بر جامعه اشاره کرد و گفت: گاهی ما شاهد این هستیم که یک پژوهش اثرگذاری کافی بر جامعه دارد اما در شاخص‌های علم سنجی و ارتقا نمره قابل قبولی نمی گیرد.
او ادامه داد: در دانشگاه تاثیرگذاری پژوهش را از طریق میزان استنادات در نظر می گیرند و بنابراین علم سنجی با تجزیه و تحلیل اطلاعات پژوهشی این میزان استنادات را در نظر می گیرد.
این استاد دانشگاه با اشاره به نگاه انتقادی به شاخص ها در حوزه پزشکی گفت: یک شاخص میزان استناد به مقالات و تعدد آن است. گاهی مشاهده می شود فردی یک مقاله بسیار تاثیرگذار نوشته اما تعداد مقالاتش به صورت کلی زیاد نیست اما اثرگذاری آن یک مقاله خیلی زیاد بوده، این در علم سنجی شاخصش پایین تر می آید.
کمالی با بیان اینکه تعداد نویسنده ها در مقالات در شاخص های علم سنجی علوم پزشکی دیده نمی شود یادآور شد: مطالعات پزشکی استناد پذیر است و کتابها مدام در حال تغییرند و در مقایسه با علوم ریاضی و علوم اجتماعی قابل مقایسه نیست و این موضوع نیز در شاخص های علم سنجی دیده نشده است.
او در ادامه به شاخص سن علمی محقق اشاره کرد و گفت: کسی که سال ها در این حوزه کار علمی کرده با کسی که تازه وارد حوزه علمی شده در علم سنجی حوزه پزشکی چندان تفاوتی ندارد.
کمالی در پایان گفت: باید به رشته ها در تدوین شاخص ها توجه شود و باید شاخص های جدیدی تدوین شود چون دانشگاه نسل سوم تعریفش از میزان اثربخشی پژوهش‌ها متفاوت شده است. تاثیر پژوهش امروزه بیشتر به سوی همکاری های بین المللی رفته و از سوی دیگر تکیه صرف فقط بر یک کتاب و مقاله معنی ندارد بلکه استفاده از منابع و مقالات متعدد در اثر خشی پژوهش اثرگذار است.
او با بیان اینکه موضوع علم سنجی باید در کشور ما با اصلاحاتی صورت بگیرد عنوان کرد: به یک شاخص اکتفا کردن برای ارزیابی تاثیری ندارد و باید به چند شاخص مراجعه کرد. از سوی دیگر باید به همکاری های بین المللی در پژوهش هم پرداخت.
تقویان نیز در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه ما نمی توانیم پژوهش های علوم انسانی را با رشته های تجربی بسنجیم عنوان کرد: از سوی دیگر اگر بخواهیم شاخص های بین المللی را در نظر بگیریم باز هم حرف برای گفتن نداریم و اگر معیارهای خودمان را در نظر بگیریم نمی توانیم با جامعه علمی جهانی گفت‌و گو کنیم.
او با تاکید بر اینکه به نظر می آید مشکل بیرون از ساحت معرفت است چون هر چه سعی می کنیم ساحت علم را سنجش پذیر کنیم از درونش مشکل به وجود می آید توضیح داد: به همین دلیل ما به این نتیجه رسیدیم که مشکل بیرون از ساحت علم است نه در درونش! پس بحران در درون ساحت علم نیست چون آیا اساسا ما علم داریم؟
به گفته این استاد دانشگاه، در همه جهان مشکلات مربوط به سنجش پذیری علم وجود دارد و می تواند ما را به خطا بیاندازد که مشکل آنها مشکل ماست در حالی که ما در درون آن ساحت علم جهانی حضور نداریم که بخواهیم بر اساس آن رفتار کنیم.
او با اشاره به اینکه بیرون از ساحت معرفت ساحت پیشاپژوهش و زندگی است و گویی در ساحت زندگی ما مشکلی وجود دارد گفت: بر اساس یک نظرسنجی از دانشجویان پرسیده شد تصورشان از دانشگاه خوب چیست؟ ۴۰ درصد گفتند جایی است که در آن ارتقای تخصص حرفه ای صورت بگیرد. ۳۸ درصد گفتند تربیت برای شغل آینده و ۱۲ درصد آن را مکان اجتماعی شدن دانستند. ۹ درصد هم گفتند دانشگاه جایی است که کمک به کشف حقیقت کند. این نشان می دهد جایگاه حقیقت در زندگی ما کجاست! همه از دانشگاه انتظار دارند که برای زندگی اشان کاری بکند دانشگاه در حالی که جای حقیقت است ممکن است طبق یافته پژوهشی ما چنین کارکردی نداشته باشد.
تقویان در ادامه با بیان اینکه نسبت دانشگاه ایرانی با مفهوم حقیقت و علم مشخص نیست بیان کرد: اما این پرسش پیش می آید اگر دانشگاه با حقیقت سر و کار ندارد پس چه می کند؟ چه کاری انجام می دهد؟ برای پاسخ به این پرسش باید ببینیم دانشگاه چه نقشی در فرایند مدرنیزاسیون و سکولاریزاسیون داشته است؟ این دو روی سکه هستند و نمی توان آن را از هم جدا کرد چون دانشگاه ما را کمی مدرن و کمی سکولار کرده است.
او در پایان گفت: ما درون موقعیت پیشاپژوهشی هستیم که هنوز نتوانستیم به ساحت معرفت ورود پیدا کنیم.
الهه حسینی در بخش دیگری از این نشست با بیان اینکه بسیاری از شاخص‌ها از کنترل آکادمیک خارج شده گفت: گزارش متریک تاید گزارش بسیار مهمی است که در سال ۲۰۱۵ منتشر شده که به پیش زمینه و بحث در مورد استفاده اخلاقی و مناسب از شاخص ها در انگلستان کمک کرد.
او ادامه داد: بر اساسا ۱۵ ماده جمع آوری شواهد، تجزیه و تحلیل و مشاوره متریک تاید چارچوبی را برای استفاده اخلاقی و مناسب از شاخص ها فراهم و مجموعه ای از بیست توصیه هدفمند ارائه کرد.
حسینی اشاره به ابعاد متریک تاید گفت: کیفیت بالا؛ تواضع، شفافیت؛ تنوع و انعکاس پذیری از جمله این موارد است. به هر حال رتبه بندی دانشگاه ها به تفکر مجدد نیاز دارد چون نیاز جدی به این بررسی وجود دارد که چگونه ارزیابی ها می توانند فرهنگ پژوهش را بهبود ببخشند.
به گفته این استاد دانشگاه، رتبه بندی ها ترکیبی از شاخص ها را به کار می برند که ممکن است اهداف و ماموریت های ویژه برخی از دانشگاه ها را مورد ارزیابی قرار ندهند. به همین دلیل برخی مواقع تاثیرات جتماعی و کیفیت آموزشی نادیده گرفته شود.
او درباره دو بیانیه لایدن و دورا، محدویت ها و مشکلات آنها توضیحاتی را ارائه کرد و افزود: انجام مطالعات ملی برای سنجش سواد شاخص های علم سنجی در جامعه دانشگاهی ما ضروری است. همچنین بررسی آیین نامه ها با هدف ایجاد انعطاف پذیری در ارزیابی پژوهش الزامی است.
حسینی در پایان گفت: لزوم ارزیابی کمی و کیفی در کنار هم، لزوم پیوستن به بیانیه های جهانی دورا و لایدن، تدوین یک بیانیه ملی برای راعیات ملاحظات اخلاقی در ارزیابی پژوهش، همکاری با شورای عالی تف برای آسیب شناسی دقیق تر و کارامدتر برای شاخص های ارزیابی، الهام گرفتن از تجریبات بین المللی و تقویت فرهنگ پژوهش و فرهنگ ارزیابی پژوهش از جمله راهکارهای دیگر ارزیابی بهتر علم سنجی در ایران است.
طاهرخانی در این نشست با اشاره به تاربخچه آیین نامه ارزیابی اساتید در دانشگاه های ایران گفت: با تاسیس هیات امنای دانشگاه تهران آیین نامه موجزی برای ارتقا در نظر گرفته شد که به تدریج بعد از انقلاب این وضعیت رخ می دهد و پس از انقلاب ۶ بار آیین نامه ها تغییر می کند و مرتب فعالیت ها از زوایای مختلف بررسی می شود.
او با اشاره به اینکه با وجود تغییر آیین نامه پژوهش ها هنوز کیفی نشدند گفت: متونی برای ارزیابی ها تدوین شده و جالب است که انتقادات بسیاری درباره صدمات آیین نامه ارتقا به کیفیت پژوهش وارد شده و بسیاری از این مشکلات گاهی با آسیب های آیین نامه ارتقا در خارج از کشور یکی است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه درباره مفهوم کیفیت هیچ اجماعی نیست که اساسا چه شاخص هایی دارد عنوان کرد: بنابراین ما سعی کردیم در پژوهشی با موضوع افزایش کیفیت در پژوهش های علوم انسانی به سراغ خود محققان رفتیم و در این زمینه تلاش کردیم به کیفیت تکیه کنیم تا کمیت. ما می خواستیم کیفیت را به صورت مشخصی روشن کنیم.
او با اشاره به معیارهای مورد توجه اصحاب علوم انسانی درباره شاخص های ارزیابی گفت: شاخص هایی چون بینا رشته‌ای، الهام بخش، آزادی عمل محقق، نوآوری، داشتن رویکرد مشخص و ... از جمله معیارهایی است که اصحاب علوم انسانی به آن اشاره کردند. پژوهش ها به دو بخش سنتی و مدرن تقسیم می شود که هر کدام از این نوع پژوهش‌ها باید بر اساس ماهیت خود سنجیده شود.
او در پایان گفت: الان شاخص های ارزیابی علوم انسانی به سوی مدرن شدن رفته با این وجود روی این شاخص ها هنوز وفاق وجود ندارد و هنوز هم اغلب شاخص ها کمی هستند.
فریبا سادات محسنی نیز در بخش پایانی این نشست با اشاره به اینکه ما مفروض پیشینی در جامعه علمی داریم و اساسا استانداردهایی درباره علم سنجی وجود دارد که بر اساس آن در دنیا عمل می شود گفت: با این وجود خود غربی ها هم نسبت به این موضوع حساسیت دارند و روی آن انتقاداتی دارند و برایشان این نقدها جای اشکال نیست و با رویکرد انتقادی به علم را پیش می برند.
او با اشاره به اینکه کشورهای اروپایی از حیث رتبه ها و خروجی های مقاله و کتب خود ناراضی هستند افزود: به همین دلیل تلاش کردند در پروژه های تحقیقاتی رویکردهای جدید را برای ارزیابی علوم انسانی بدون توجه به کتاب سنجی مطرح کنند. در شاخص‌های آن ها این سوالات مطرح می شود که اساسا چه چیزی را باید ارزیابی کنیم؟ آیا نوشته های علوم انسانی باید کاربردی باشد یا نه به کشف حقیقت کمک کند؟ چه هدفی داریم؟ آیا علوم انسانی باید پاسخ به نهادها داشته باشد یا مردم؟ چگونه پژوهش ها ارزیابی شود؟ با معیارهای کمی یا با توجه به کارکردهای کیفی پژوهش‌ها؟
محسنی با تاکید بر اینکه ارزیابی کیفیت را باید بر اساس ماموریت بسنجیم توضیح داد: نهاد علم اگر ماموریت داشته باشد می گویند سیاست زده است در حالیکه این طور نیست و اساسا دانشگاه باید برای خودش چشم انداز و کیفیت عینی مطرح می کند و بر اساس آن حرکت کند.
او گفت: به جای کنترل و مدیریت باید ارزیابی را مورد توجه قرار دهیم و همچنین استفاده از کتاب سنجی می تواند در ارزیابی پژوهش ها مورد استفاده قرار گیرد. علاوه بر کتاب سنجی هم باید شاخص های دیگری برای ارزیابی بهتر و کیفی استخراج شود.
این استاد دانشگاه عنوان کرد: برخی کشورهای اروپایی برای ارتقای شاخص ها پیشنهاد دادند که پایگاه داده کتاب سنجی برای ارزیابی بهتر راه اندازی شود و بیان شده کشورها به زبان انگلیسی و بومی تولیداتشان را در این بخش تقویت کنند.
محسنی در پایان به تجربه کشور اسپانیا درباره اصلاح ارزیابی علم سنجی در حوزه علوم انسانی اشاره کرد و گفت: آنها یک پایگاه داده ملی راه اندازی می کنند تا بر اساس آن بتوانند ارزیابی های بهتری ارائه کنند.
نظر شما :